Klaas Harink hekelt argwaan tegenover vluchtelingen

Heleen Sytsma-van Loo | 8 augustus 2015
  • Interview
  • Thema-artikelen

We worden door de politiek geframed in onze opvattingen over vluchtelingen, vindt Klaas Harink. Hij bedoelt: het is vaak maar net hoe je het bekijkt. ‘Toen Elfstedentochtwinnaar Evert van Benthem naar Canada emigreerde, gaf iedereen hem groot gelijk: een ruim en rijk land met betere toekomstmogelijkheden voor zijn boerenbedrijf en zijn gezin. Als arme Afrikanen om dezelfde reden naar Nederland komen, noemen we hen profiteurs en gelukszoekers.’

Angst speelt volgens Klaas Harink een grote rol in onze wantrouwende houding tegenover vluchtelingen. 'We houden wat we niet kennen graag op afstand.' (beeld Johanne de Heus)

Angst speelt volgens Klaas Harink een grote rol in onze wantrouwende houding tegenover vluchtelingen. ‘We houden wat we niet kennen graag op afstand.’ (beeld Johanne de Heus)

Klaas Harink heeft hart voor mensen in een kwetsbare positie, en organisatietalent. Met die twee kwaliteiten werd hij achtereenvolgens directeur van SOS-Kinderdorpen in Suriname, programmaleider van missionorganisatie Verre Naasten in Congo en directeur van Vluchtelingenwerk, eerst alleen in Friesland, later van de hele afdeling Noord-Nederland. Sinds 2012 werkt hij opnieuw voor Verre Naasten, nu als directeur op het kantoor in Zwolle.

Wat maakt de vluchtelingenproblematiek volgens jou zo urgent en ingewikkeld?
‘Twee zaken. Allereerst domweg de omvang ervan: het onvoorstelbare aantal ontheemden in deze wereld. En vervolgens het beleid rond terugkeer en de onmogelijke situatie van de uitgeprocedeerden. In Nederland zijn dat de mensen van de bed-bad-brooddiscussie.

Toen ik nog bij Vluchtelingenwerk werkte, nam de toestroom aan asielzoekers gestaag af en werden asielzoekerscentra (azc’s) gesloten. De sfeer was toen optimistisch: we hebben het vluchtelingenprobleem misschien niet helemaal opgelost, maar toch wel onder controle. Ik heb toen al gezegd: “We hebben de wereld niet aan een touwtje. De situatie in de wereld blijft niet zo stabiel als het nu lijkt en het rijke Westen zal altijd als een magneet mensen blijven aantrekken die het moeilijk of minder goed hebben.” Helaas heb ik gelijk gekregen wat de wereldsituatie betreft, met als gevolg de huidige enorme toestroom van vluchtelingen.’

Is het niet begrijpelijk dat vluchtelingen naar veiligheid en een beter bestaan verlangen?
‘Ja. De argwaan waarmee we hen benaderen, getuigt dan ook van een dubbele moraal. Neem nou dat voorbeeld van Evert van Benthem. Zijn keuze om elders een beter bestaan op te bouwen, is een voorbeeld van wat premier Balkenende goedkeurend “de VOC-mentaliteit” noemde: een combinatie van ondernemerszin en lef. De vraag is: hoe kijk je naar mensen die iets willen ondernemen, die op zoek zijn naar veiligheid en een betere toekomst? Zij krijgen nu het etiket gelukszoekers opgeplakt, of erger nog, zwarte profiteurs. Maar wat is er mis met elders je geluk zoeken?

‘De argwaan waarmee we vluchtelingen benaderen,
getuigt van een dubbele moraal’

Een ander voorbeeld is het feit dat we veroordelen dat veel vluchtelingen via mensensmokkel Europa bereiken: mensensmokkelaars zijn boeven en als je bij hen je heil zoekt, ben je zelf eigenlijk niet veel beter. Feit is allereerst dat het grootste deel van de vluchtelingen in de eigen regio blijft, met de bedoeling om ooit naar huis terug te keren. Maar de happy few die het geld en de moed hebben om in gammele bootjes de Middellandse Zee over te steken zouden boeven zijn omdat ze zich met mensensmokkelaars inlaten? Hoe denk je dat de Engelandvaarders in de Tweede Wereldoorlog de Noordzee overstaken? En waarom zouden dat dan ineens helden zijn?’

Hoe vind je dat de Nederlandse regering op de toestroom aan vluchtelingen reageert?
‘Het Nederlandse beleid wordt mijns inziens steeds meer gekenmerkt door wantrouwen. Bij het beoordelen van aanvragen en bij het uitzettingsbeleid is er veel wat op papier klopt en toch onwaar is. Ik heb wel meegemaakt dat iemand met grote gezondheidsproblemen teruggestuurd werd naar Congo, omdat uit de informatie van de Congolese ambassade bleek dat zijn medicijnen in dat land gewoon verkrijgbaar zijn. Dat hij er om te beginnen geen geld voor heeft en er vervolgens ook nog eens meer dan 1.500 kilometer voor moet reizen, werd voor het gemak buiten beschouwing gelaten. Dat soort situaties typeren het huidige beleid.

‘“Klaas”, zei een gemeenteambtenaar tegen me, “de inwoners van Ter Apel durven niet meer naar de pinautomaat, want er staat een hele rij zwarten”’

Tegen dat wantrouwen lopen we ook op als we bij Verre Naasten visa regelen voor de gasten van onze internationale conferenties. Kerkleiders en kerkelijk werkers van overal ter wereld komen dan voor ontmoeting en onderwijs naar Nederland, onder meer uit landen als Myanmar en Congo, waar ook vluchtelingen vandaan komen. Prompt doen ambassades daar enorm moeilijk over. Stel dat ze onderduiken en niet meer teruggaan? Terwijl de ervaring leert dat juist zij een enorme drive hebben om in hun thuisland, hoe moeilijk het daar ook is, verder te bouwen aan de kerk. Het is echt zo dat de kracht van het geloof vluchtneigingen tempert.’

Wat zie je, als het gaat om de vluchtelingenproblematiek, als het grootste probleem van Nederland en van de Nederlanders?
‘In één woord: egoïsme. We hebben het hier goed, maar we willen anderen daar niet in laten delen. Noem het maar de grote-dikke-ik-mentaliteit waar Rutte het eerder dit jaar over had.

Klaas Harink: 'Laat je bij alles wat je doet leiden door christelijke waarden als eerlijkheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid.' (beeld Johanne de Heus)

Klaas Harink: ‘Laat je bij alles wat je doet leiden door christelijke waarden als eerlijkheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid.’ (beeld Johanne de Heus)

Twee dingen dragen volgens mij bij aan die mentaliteit. Allereerst een gebrek aan inlevingsvermogen. Ik heb weleens een lezing gehouden voor ambtenaren van de Dienst Terugkeer en Vertrek, die daadwerkelijk betrokken zijn bij de uitzetting van uitgeprocedeerden. Om hen te prikkelen vroeg ik: “Ben je zelf eigenlijk weleens gaan kijken naar de blubber waar je mensen naar terugstuurt?” Ik heb ze namelijk gezien: meisjes die alweer een paar maanden terug waren in hun land van herkomst en die met de Nederlandse boeken op schoot op de grond voor hun hutje zaten. Dat doet wat met je! De ambtenaren ontweken mijn vraag. Dat kwam wel erg dichtbij. Zij voerden alleen beleid uit.

Ten tweede speelt angst een rol. We houden wat we niet kennen graag op afstand. In het aanmeldcentrum voor vluchtelingen in Ter Apel krijgen de bewoners hun weekgeld allemaal tegelijkertijd op hun rekening gestort en dan gaan ze met een heel stel naar de pinautomaat om het op te nemen. Toen ik nog in Noord-Nederland werkte, belde iemand van de gemeente me een keer. “Klaas”, zei hij, “de inwoners van Ter Apel durven niet meer naar de pinautomaat, want er staat een hele rij zwarten.” Die houding dus. En laten we wel wezen: als je als werkloze vrachtwagenchauffeur met lede ogen moet aanzien dat veel buitenlanders, die we voor het gemak allemaal maar even op één hoop gooien, grif en voor minder geld jouw werk willen doen, dan voedt dat wel je negatieve sentimenten.’

Maar op afstand houden lukt toch niet meer? Iedereen in het rijke Westen heeft inmiddels toch wel een ‘arme Lazarus’ op de stoep?
‘Dat is erg afhankelijk van je opleidingsniveau, in welke regio je woont en of je in de stad of in een dorp woont. Maar ook of je je ervoor openstelt, of je een antenne hebt voor mensen in nood. Je kunt in het nieuws niet om de vluchtelingenproblematiek heen, maar voor heel wat mensen blijft dat een ver-van-mijn-bedshow waar je gemakkelijk in algemeenheden over praat. Voor lang niet iedereen zijn het mensen van vlees en bloed, laat staan mensen die naar het beeld van God geschapen zijn.’

Wat is er nodig om meer ontspannen en hartelijker met vluchtelingen om te gaan?
‘Een mentaliteitsverandering: niet minder dan het besef dat de wereld van God is en niet van ons. Als gedachte-experiment schiet weleens door me heen: waarom zouden we de grenzen niet helemaal afschaffen en daarmee vrij verkeer toestaan tussen landen en volken? “O nee, dat leidt tot chaos en wanorde”, is dan de reactie. Ja, dat dachten we ook toen de slavernij werd afgeschaft, toen er vakbonden werden opgericht en toen vrouwen kiesrecht kregen. De drang om de eigen burcht te verdedigen en de angst om verworvenheden te moeten opgeven, zitten diep. Ook bij veel christenen.

Intussen zijn rijkdom en welvaart zo verschrikkelijk ongelijk verdeeld. Het zijn bekende cijfers. 1 procent van de wereldbevolking bezit de helft van alle rijkdommen. En de rijkste 85 mensen bezitten samen evenveel als de armste helft van de wereldbevolking. We sluiten daar bewust onze ogen voor en verhullen onze angst om te moeten inleveren en inschikken achter culturele en sociaaleconomische argumenten. Dan noemen we opvang in de regio heel mooi “beter voor hen”. Maar eigenlijk bedoelen we “beter voor ons”.

‘We verhullen onze angst om te moeten inleveren en inschikken achter culturele en sociaaleconomische argumenten’

Vervolgens zijn er twee valkuilen, en ik zie daar ook christenen in tuimelen. Je kunt uit angst voor het onbekende proberen om het probleem op een zo groot mogelijke afstand te houden. Je kijkt langs de arme Lazarus heen die bij je op de stoep ligt. Maar je kunt ook doorschieten naar de andere kant en op een roze wolk gaan zitten: leuk hè, al die mensen uit andere culturen met hun kleurrijke gewaden en hun lekkere koekjes en zo. Vanuit die naïviteit bijvoorbeeld uitgeprocedeerden in huis nemen kan tot grote spanningen leiden en voor beide partijen heel belastend zijn.’

Wat moet je dan wel en niet doen als je in contact komt met vluchtelingen?
‘Laat je bij alles wat je doet leiden door christelijke waarden als eerlijkheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid.

Als je als kerkelijke gemeente hart hebt voor vluchtelingen, dan kun je daar vorm aan geven door je leden te stimuleren vrijwilligerswerk te doen via een organisatie als Vluchtelingenwerk. Datzelfde geldt natuurlijk voor iedereen afzonderlijk. Professionaliteit, deskundigheid en ervaring zijn belangrijk, dus ga vooral niet zelf met al je goede bedoelingen nieuwe lokale projectjes opzetten.

Als er een azc in de regio is, onderzoek dan of je daar dienstbaar kunt zijn, maar wees voorzichtig met evangelisatieactiviteiten. Natuurlijk ben je daar als christen en dat blijft als het goed is niet onopgemerkt, maar maak geen misbruik van de afhankelijke situatie waarin asielzoekers zich bevinden. Hebben mensen belangstelling om de kerkdiensten te bezoeken, faciliteer dat dan door bijvoorbeeld een vertaling aan te bieden. Wees gastvrij, maar niet opdringerig.’

Zie je op een bepaalde manier ook winst in de migratie overal ter wereld?
‘God doet geweldige dingen onder mensen in nood. Je ziet dat in een land als Iran, dat weleens het eerste post-moslimland in de Arabische wereld kon gaan worden. Het is onvoorstelbaar wat daar gebeurt aan wonderen en visioenen! En hier in Nederland, als ik me even mag beperken tot kerken en christenen: ik vind de migrantenkerken die overal zijn ontstaan echt een aanwinst. Verwonder je dus minstens ook over wat God in deze tijd doet.’

Over de auteur
Heleen Sytsma-van Loo

Heleen Sytsma-van Loo is neerlandicus en redacteur van OnderWeg.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief