We hebben een ecologische opvoeding nodig

Peter Siebe | 2 april 2016
  • Opinie

Een koude zaterdagochtend begin maart, onder de rook van Amersfoort. Met een groepje mensen sta ik enkele minuten zwijgend aan de bosrand. In de stilte klinkt achter ons een gong, meer voelbaar dan hoorbaar. Vooral die gongslag heeft effect. We voelen ons verbonden met de bomen, de groen begroeide grond en de vogels boven de akker. Wij mensen zijn van dat alles een onderdeel en staan er niet superieur boven. Dat gevoel, dat was het doel.

Zijn we verzeild geraakt in een sessie spiritueel bomen knuffelen of in een boeddhistisch ritueel? Allerminst. Samen met zo’n dertig gelovigen neem ik deel aan een studiedag georganiseerd door de Franciscaanse leefgemeenschap Stoutenburg over Laudato si, de encycliek die paus Franciscus in juni 2015 schreef over de zorg voor de schepping. Een duet met een nachtegaal heeft hij nog niet gezongen – zoals de legende over zijn middeleeuwse naamgenoot Franciscus van Assisi vertelt – maar de paus raakt in deze brief de harten van gelovigen van alle denominaties. Wat is het geheim?

Vergoddelijkte markt

We hebben thuis onze ecologische voetafdruk en onze watervoetafdruk ingevuld en weten dus hoeveel water en hoeveel hectare onze levensstijl kost. Bij dat huiswerk raakte ik meteen gefrustreerd, want het wil me maar niet lukken om mijn ecologische voetafdruk substantieel lager te krijgen dan het Nederlandse gemiddelde van 6,2 hectare. Ik blijf steken op 5,9 hectare, terwijl er per wereldburger maar 1,2 hectare beschikbaar is. Komt dat omdat ik me ergens vergist heb bij het invullen? Of omdat ik vorig jaar gevlogen heb? Ik hoop het eerste, maar vrees het ergste.

We kunnen niet als soevereine meesters doen wat we maar willen met de schepselen om ons heen. (beeld Peter Siebe)

We kunnen niet als soevereine meesters doen wat we maar willen met de schepselen om ons heen. (beeld Peter Siebe)

Mijn frustratie zakt als we tijdens de bijeenkomst een levendig exposé krijgen over de inhoud van de encycliek door Guy Dilweg, voormalig Pax Christi-secretaris en medeoprichter van Stoutenburg. De paus boort diep: ‘We moeten de moed hebben om de pijn van de aarde tot onze pijn te maken. De schreeuw van de arme en die van de aarde is de schreeuw van God.’ Hij gebruikt grote woorden: we hebben een ‘ecologische bekering’ nodig! Niet alleen GKv’ers en NGK’ers, ook evangelische en bevindelijk-gereformeerde geloofsgenoten voelen vast aan hoe waar én pijnlijk ingewikkeld dit is.

Helaas, aldus de paus, moeten we van de overheid weinig verwachten. De politiek onderwerpt zich aan de machten van technologie en aan het financiële systeem: ‘Alles wat broos is, blijft weerloos ten opzichte van een vergoddelijkte markt.’ Dat kan onze VVD-premier zich aantrekken, en allen die zijn neoliberale geloof in een zaligmakende markt delen.

Nodig is een integrale ecologie, die tegenwicht kan bieden tegen de drie-eenheid van markt, technologie en financieel system. Een visie die uitmondt in een pleidooi voor een wereldwijde autoriteit voor het milieu, naar het voorbeeld van het VN-commissariaat voor vluchtelingen. Anders blijven landen op elkaar wachten en blijven vliegverkeer en scheepvaart telkens buiten schot bij CO2-reductiemaatregelen. Ook helpt zo’n integrale ecologie de burger om zich te verzetten tegen vervuiling van de leefomgeving, aldus de paus.

Daar schuurt het meteen, besef ik, want die burger kan wel boos worden op de NAM omdat die afvalwater uit olieputten dumpt in Twente, maar hoeveel afval dumpt hij zelf in zijn kliko? En wil hij blijven autorijden, dan is die olie van de NAM toch nodig?

Ecologische opvoeding

‘Veel moet veranderen, wijzelf het meest.’ Weer zo’n rake uitspraak, waarna de paus pleit voor een nieuwe levensstijl. Dat gebeurde in onze kring ook al eens. Rond 1980 werd in de GKv een Stuurgroep Nieuwe Levensstijl opgericht, door onder anderen Nederlands Dagblad-bioloog Kees de Heer. Karakteristiek voor die club was: meer met het openbaar vervoer, minder vlees en afval, ‘consuminderen’. De stuurgroep heette later Stichting Zwaluw, fuseerde met een milieuclub uit NGK-kring en ging vervolgens op in het Christelijk Ecologisch Netwerk, dat ook alweer ter ziele is. Zo lastig – impopulair, snijdend in eigen vlees – is het aandringen op een nieuwe levensstijl…

Toch geeft de paus niet op. Voor die nieuwe levensstijl is een ‘ecologische opvoeding en spiritualiteit’ nodig, zodat we werkelijk veranderen. Hierbij verwijst de paus naar zijn naamgenoot. Diens hechte relatie met God weerspiegelde zich in een hechte verbondenheid met alle schepselen. Franciscus van Assisi noemde de aarde zijn zuster – óók door God geschapen, net als wij mensen – en moeder, want ze omarmt en voedt ons. Vandaar die sessie aan de rand van de akker, om ons verbonden te voelen met al wat leeft.

Rachel Carson, domineesdochter en moeder van de milieubeweging met haar boek Silent Spring (1962), leefde ook in die verbondenheid, die ze ‘het web van het leven’ noemde. Een halve eeuw daarvoor bracht Albert Schweitzer het onder woorden als: ‘Wij zijn leven dat leven wil, te midden van leven dat leven wil.’

Carson, Schweitzer en de beide Franciscussen vallen hier met elkaar samen. Meer dan ooit besef ik door deze studiedag dat wij in verbondenheid met al onze medeschepselen op weg zijn van schepping naar herschepping. We kunnen niet als soevereine meesters doen wat we maar willen met de schepselen om ons heen. We staan niet boven hen, maar tussen hen in. We zijn voor ons drinken, onze voeding en onze ademhaling totaal afhankelijk van de schepping. Maar dat besef zijn we in ons industriële, verstedelijkte leven volkomen kwijtgeraakt. Zelfs voor bid- en dankdag wordt in veel kerken geen speciale samenkomst meer belegd.

Als de schepping crepeert door milieuvervuiling en natuurvernietiging, zagen wij aan de tak waar we zelf op zitten. Bovendien tasten wij Gods heerlijkheid aan, die zich openbaart in alle levensvormen op aarde. We hebben een ecologische opvoeding en spiritualiteit nodig. Maar hoe geven we dat gestalte?

Papier

Nog een keer gaan de groepjes in Stoutenburg uiteen. Mijn groepje ontmoet een vrouw met een vel papier. Ze vraagt ons naar de bomen, de blauwe lucht en de wolken te kijken en neemt ons mee in een verhaal. ‘Alles zit in dit papier. Zonder bomen geen papier. Zonder regenwolken geen boom. Zonder zon geen verdamping en dus geen wolken. In dit papier zit ook de houthakker, die de boom heeft geveld en daarmee geld verdiende voor zijn gezin. Ook zie ik de boot, die de boom heeft vervoerd van het bos naar de papierfabriek. Alles zit in dit papier.’

Een beetje creativiteit is dus genoeg om ons ecologisch op te voeden. Het begint met aandacht. Maar ja, Google en Facebook strijden om onze geest, en aandacht is de frontlinie van die strijd. Zo raakt onze aandacht versnipperd en verwoest, zei filosoof Hans Schnitzler onlangs in Trouw. De paus houdt ons een spiegel voor. Durft u eerlijk te kijken en daarna anders te denken en te doen?

Over de auteur
Peter Siebe

Peter H. Siebe is persvoorlichter bij het NBG.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief