Bas Plaisier: ‘God, als U me hiertoe geroepen hebt, dan moet U zelf ook een beetje meewerken’

De zending kwam onverwacht op zijn pad. Dat God soms iets anders van hem wilde dan hij gepland had, werd een patroon in het leven van dr. Bas Plaisier. ‘Maar als God roept, zal Hij ook de bekwaamheid geven. Dat geeft mij kracht.’

Dr. Bas Plaisier (1946) was vanaf 1997 scriba van de Nederlandse Hervormde Kerk en na de eenwording in 2004 van de Protestantse Kerk in Nederland. Hij was nauw betrokken bij het Samen op Weg-proces. Plaisier studeerde aan de pedagogische academie in Dordrecht en theologie in Utrecht. Hij werkte van 1977 tot 1984 voor de GZB in Indonesië en was van 1987 tot 1997 hervormd predikant in Den Haag Moerwijk. Na zijn afscheid als scriba in 2008 reisde hij door China en tot 2013 was hij docent aan het Luthers Theologisch Seminarie in Hong Kong.

Onderweg zijn houdt voor Bas Plaisier vooral in dat hij in zijn leven een aantal keer een afslag nam die hij van tevoren niet had gepland. Dat begon al direct na zijn studie theologie. ‘Dat we in Indonesië terechtkwamen, was voor onszelf een grote verrassing. We hadden niet over zendingswerk nagedacht, maar toen we in de krant lazen dat de Gereformeerde Zendingsbond (GZB) werkers zocht, hebben we dat als de roep van God ervaren. Het was een volkomen verandering van ons leven. Met lood in de schoenen stapte ik met mijn vrouw en twee kleine kinderen op het vliegtuig. Ik dacht dat ik dat helemaal niet kon, werken in zo’n ver land. Maar het is een prachtige tijd geworden.’

‘Toen de theologische school waar ik les gaf naar de stad verhuisde, werden de vragen van cultuur en evangelie mijn belangrijkste project. Ik realiseerde me steeds meer hoe cultureel bepaald mijn eigen christen zijn was. Je kon de praktijk niet zomaar veranderen. We hadden bijvoorbeeld met dodenfeesten te maken. Daarbij wordt met een groot festijn en veel rituelen een lichaam dat lang boven aarde heeft gestaan bijgezet. Afschaffen is geen optie en tucht oefenen brengt je geen stap verder.’

Ladder

Plaisier groeide op in Hendrik-Ido-Ambacht, in de Gereformeerde Gemeenten. Als student op de kweekschool besloot hij hervormd te worden, nadat hij met vrienden de Institutie van Calvijn had gelezen.

beeld Johanne de Heus

‘Wat ik uit mijn jeugd meeneem, is de grote nadruk op het leven met God. Bevinding noemden we dat. Het besef dat geloof iets met je doet, dat het je verandert.’

‘De ervaring van God in je leven is zeer essentieel. En tegelijk is er het besef dat Hij er soms niet is. De verborgenheid van God wordt ervaren, niet als wanhoop, maar als behorend tot het geloofsleven. Met als houvast: Hij heeft het beloofd, Hij zal weer komen. Mijn ouders waren zeer gelovige mensen. Zij lieten in hun leven zien dat God er is. Ik had weleens de ervaring dat in onze huiskamer een ladder stond die tot de hemel reikte.’

Fusie

Na de zendingsjaren in Indonesië keerde Plaisier terug naar Nederland, waar hij als huisman drie jaar aan zijn dissertatie werkte, terwijl zijn vrouw voor het inkomen zorgde. ‘En toen kwam Den Haag. Ook dat had ik niet gepland. Voor ons was dit een zendingsveld dat heel wat moeilijker bleek dan Indonesië. Daar kon je bij wijze van spreken een bamboestok in de grond steken en groeide het vanzelf. In Den Haag kon je blijven bewateren en Pokon erbij doen, maar dan nog mislukte het vaak.’

‘De ervaring dat mensen niet warmliepen voor het evangelie raakte me diep. Ik wilde aanwas door wat we deden aan missionaire projecten en dacht soms: God, als U me hiertoe geroepen hebt, dan moet U zelf ook een beetje meewerken. Ik leerde toen om de dingen aan God over te laten. De aanwas kwam er ook wel, maar nooit door ons werk. Zoekende mensen kwamen gewoon de kerk binnen en gingen nooit meer weg.’

‘Ik had weleens de ervaring dat in onze huiskamer een ladder stond die tot de hemel reikte’

In Plaisiers Haagse tijd gingen drie kerken, twee hervormde en een gereformeerde, samen verder in de Marcuskerk. ‘In de aanloop naar die fusie deden we er veel aan dat mensen elkaar leerden kennen en aan elkaar konden wennen. Later zijn we een middagpauzegebed begonnen, waarin alle werkers en sommige gemeenteleden wekelijks bij elkaar kwamen om te bidden voor de nood van de wereld en voor onze eigen gemeenten.’

‘De combinatie van het zoeken van eenheid, gebed, trouw aan het Woord en dat dienstbaar maken aan de wereld, heeft me altijd gemotiveerd. Missionair werk en streven naar eenheid gaan voor mij altijd hand in hand. Tijdens het fusieproces heb ik sterk ervaren: dit is wat God nu van ons vraagt. Toen we allemaal bij elkaar zaten in een kerk, zag ik het voor me: het ene lichaam van Christus, hier gaat iets van uit.’

Skelet

De grootste verandering in Plaisiers leven diende zich aan in 1997. ‘Als er één ding was waar ik zelfs in mijn achterhoofd nog nooit aan gedacht had, was het wel dat ik secretaris-generaal van de Nederlandse Hervormde Kerk zou worden. Ik dacht dat ik voor dat soort dingen niet geschikt was. Dat die roep toch kwam, bracht me in grote verwarring. Tot ik een artikeltje las van dominee Tj. de Jong, nota bene één van de felste tegenstanders van Samen op Weg. Hij schreef dat als God je ergens toe roept, Hij je ook de bekwaamheid zal geven. Dat heeft me de rust gegeven waardoor ik me eraan kon overgeven.’

Na tien zware jaren als kerkelijk bestuurder kleeft aan Plaisier het imago van een man van het kerkelijk instituut. Welke plaats neemt het instituut echt voor hem in? ‘Ik heb iets met het kleinschalige van christenen onder elkaar. Dat heb ik ook in de zending vaak meegemaakt. Als predikant functioneer je in een bepaalde kerk, terwijl je je weg moet zien te vinden door de structuren en kerkordelijke bepalingen heen.’

‘Hierbij heb ik altijd het gevoel gehad: dit is het niet alleen. Structuren zijn er om het lichaam overeind te houden, zodat het geen slak of weekdier is. Je staat, en dat komt door het skelet. Daar moet je ook aandacht aan geven, maar verwacht niet dat het skelet gaat spreken. Het lichaam spreekt, het geheel werkt. Alles is daaraan dienstbaar. Het gaat mij vooral om de gemeenschap, om de dienst in de wereld, het getuigenis van Jezus Christus.’

‘Ze kwamen gewoon binnen en gingen nooit meer weg’

‘Ik heb vaak met mensen te maken gehad die dachten dat de toekomst van een rechtzinnige kerk afhing van de – naar hun idee – juiste structuur. Het is een drogreden om te denken dat je door groepszekerheden, garanties, hekwerken en wachttorens de geestelijke ruimte in een kerk en de trouw aan het gereformeerde belijden veiligstelt. Daar red je het niet mee. Je bent pas echt kerk wanneer je samen bidt, de Bijbel leest, God prijst, de vreugde van het geloof ervaart en verwoordt, met elkaar dienstbaar bent op plekken waar nood is en de bevrijdende, blijde boodschap met anderen deelt. Dan zal God er ook voor zorgen.’

‘Dit alles gaat Hem aan het hart: dat je er bent zoals Christus er was. Dat kan door de diepte heengaan. De weg van Christus liep ook via het kruis. Maar uiteindelijk zorgt Hij voor de voortgang en de vruchten!’

Mao

Dat het instituut geen garanties geeft voor Gods weg door de wereld zag Plaisier ook in China en Hongkong, waar hij na zijn periode als scriba een aantal jaren werkte.

‘Door de eeuwen heen zijn er vele zendelingen geweest die van alles opgezet hebben in China. Wanneer je door het land reist, kom je de resten van hun scholen, kerken en ziekenhuizen tegen. Door Mao werd dit weggevaagd. De kerk in China leek helemaal weg, vernietigd, voorbij.’

beeld Johanne de Heus

‘Na de politieke opening rond 1980 bleek er echter toch nog een rest van ongeveer een miljoen christenen over te zijn. Zij bleken een grote aantrekkingskracht op de mensen om hen heen uit te oefenen. Er verrezen overal kerkgebouwen, in een korte periode barstte het christendom uit de knop. Nu zijn er 80 tot 100 miljoen protestantse christenen in China. Dat komt volgens de Chinezen doordat ze zijn blijven bidden en Bijbellezen. God is trouw en zijn Geest werkt.’

Buurman

Welk visioen heeft Plaisier voor de kerk in Nederland? ‘Ik hoop net als mijn opvolger bij de Protestantse Kerk op die ene katholieke kerk. Maar we moeten ook realistisch zijn. De Rooms-Katholieke Kerk kan alleen al vanwege de aansturing vanuit Rome niet zomaar een eigen oecumenische koers varen in Nederland. En wat de kerken van het gereformeerde type betreft: sommige van hen zien helemaal niets in de weg van kerkelijke eenheid. Maar de wal van onze geseculariseerde tijd zal uiteindelijk dat schip keren.’

‘De verandering begint op het grondvlak, daar waar mensen het gevoel hebben: we horen bij elkaar, we (h)erkennen elkaar, we hebben elkaar nodig. Ik wil geen christen zijn zonder mijn christelijk-gereformeerde buurman of mijn vrijgemaakte vriend. Voor jongere generaties doen die onderlinge verschillen er al steeds minder toe. En als samengaan er nog niet in zit, zou je in ieder geval van elkaars kracht, geloof en inzicht gebruik moeten maken.’

‘Dat Opbouw en De Reformatie nu samen verdergaan, vervult me met dankbaarheid en juich ik toe. Dat die nieuwe weg bij gemeenschappelijke communicatie begint, is bijzonder interessant en heel eigentijds. Soms moet je het niet willen om het institutioneel te doen. Kerken die zo dicht bij elkaar staan, moeten hun huishoudelijke twist maar eens gauw met een familiediner oplossen.’

Tien adviezen van Bas Plaisier voor kerkelijke samenwerking
1. Begin het proces van onderop en sluit snel aan met ‘bovenplaatselijke’ samenwerkingsverbanden.
2. Besef wie je bent, koester wat je belangrijk vindt, maar weet dat de tijd je snel inhaalt.
3. Denk vanuit de toekomst, vanuit je droom, maar vooral: vanuit het wezen van kerk zijn en de belofte van de Geest.
4. Geef leiding, durf te kiezen en leg je keuzes transparant uit.
5. Zorg voor hen die problemen hebben, begeleid ze en voorzie in veiligheid.
6. Realiseer je dat structuren en formele afspraken maar een betrekkelijke veiligheid geven – zoek het in geestelijke opbouw.
7. De huidige tijd brengt ons bij elkaar, maar vraagt ook om eigenheid: wat onderscheidt je en waar sta je voor?
8. Zorg onderweg voor een evenwichtige samenhang tussen geloven, vieren, getuigen en dienen. Eenheid kan niet zonder missionair kerk zijn
9. Zoek eenheid te midden van de gemeenschap van andere kerken en kerkelijke gemeenschappen. Een brede horizon geeft lucht en ruimte en vervaagt de eigen contouren niet.
10. Doe wat je samen met anderen kunt doen niet meer alleen.