Jan van Benthem over vrede voor Jeruzalem

Leendert de Jong | 10 mei 2018
  • Achtergrond
  • Interview
  • Thema-artikelen

Vrede voor Jeruzalem. Het is een prachtige wens, zeker in de maand waarin het zeventigjarige bestaan van de staat Israël gevierd wordt. Maar hoe reëel is het om zelfs maar te denken aan vrede tussen Joden en Palestijnen? Hoe ziet de relatie tussen beide volken eruit? En welke hobbels zijn er om iets van verzoening te bewerkstelligen? Buitenlanddeskundige en Nederlands Dagblad-redacteur Jan van Benthem: ‘Ik denk dat de eerste stap gezet moet worden door een Israëlische leider.’

Wat is volgens jou het grootste obstakel voor verzoening?
‘In mijn optiek is dat de muur, het scheidingshek. Ik denk hierbij terug aan een uitspraak van de Amerikaanse president George W. Bush tegenover premier Sharon, toen zij in 2003 over het vredesproces in gesprek waren: “Maar hoe kun je vertrouwen kweken als die muur als een slang door het landschap slingert?” En “slang” staat in dit citaat voor haat, voor wantrouwen. Die muur is daarna steeds langer geworden, ruim 700 kilometer. Je ziet dat er steeds meer sprake is van twee werkelijkheden. Er is een Joodse kant en er is een Palestijnse kant, zonder dat er echt contact is. En bij zo’n werkelijkheid hoort beleving: je gelooft alleen wat je zelf ziet en ervaart. Veelzeggend is dat de bouwer van de muur, kolonel Danny Tirza, zich hiervan ook bewust is. Toen ik hem sprak, zei hij: “Ik zal de dag prijzen waarop de muur valt!”’

Maar goed, die muur kwam er natuurlijk niet voor niets. Er was geweld vanaf de Palestijnse kant, over de grens heen. En er was al sprake van radicalisering.
‘Dat klopt. Die radicalisering was er al, eigenlijk al sinds de eerste intifada. Toen ontdekten de Palestijnen voor het eerst iets van een gemeenschappelijke identiteit, en helaas ligt die in het verzet tegen Israël. Tegelijk is in die jaren en ook in latere jaren het debat binnen Israël sterk verhard. Dat zie je nu ook in alles wat gebeurt rond de “mars van de terugkeer”. Natuurlijk is het waar dat Gaza beheerst wordt door Hamas. Maar niet alle mensen in Gaza zijn Hamasaanhangers! Dat feit is Israël wat kwijtgeraakt.’

‘Ik denk dat een meerderheid van het Joodse volk
vóór een tweestatenoplossing is’

Mensen binnen de verzoeningsbeweging zeggen: het grootste obstakel is het denken in termen van slachtoffer. Aan de Israëlische kant is dat het gevoel van: dat nooit weer, de Holocaust, al die oorlogen erna. Aan de Palestijnse kant is dat het niet gezien worden, vroeger niet en nu ook niet. Herken je dit?
‘Daar zit iets in. Maar ik weet niet of dit aan de Israëlische kant nog het overheersende gevoel is. Die slachtofferrol zie je aan die kant wel als het om de buitenwereld gaat: de VN, het antisemitisme in Europa, het gedrag van een land als Polen. Richting de Palestijnen is het meer een stellige houding: wij zijn sterker, wij houden jullie tegen!’

Maar zit hier dan niet ook een flardje bij van: het zijn mensen, die moeten toch ergens wonen, en daarin kunnen wij iets betekenen!
‘Ja, dat is er zeker, bijvoorbeeld in het hoofd en het hart van de militaire bevelhebbers die bewust nadenken over welke geweldsinzet proportioneel is. Maar helaas wordt in de praktijk vaak te hard opgetreden en zie je te vaak de houding van de Bijbelse figuur Lamech: als jij mij raakt, raak ik jou zevenmaal.’

Jan van Benthem: 'Helaas wordt in de praktijk vaak te hard opgetreden en zie je te vaak de houding van de Bijbelse figuur Lamech: als jij mij raakt, raak ik jou zevenmaal.’ (beeld Rufus de Vries)

Jan van Benthem: ‘Helaas wordt in de praktijk vaak te hard opgetreden en zie je te vaak de houding van de Bijbelse figuur Lamech: als jij mij raakt, raak ik jou zevenmaal.’ (beeld Rufus de Vries)

Er is een oplossing die recht doet aan de gedachte: zij moeten toch ergens wonen. Namelijk: de tweestatenoplossing. Hoe staat het daarmee?
‘Die is zo goed als dood. Die zou, als mensen daar nog iets mee willen doen, echt gereanimeerd moeten worden. Het bijzondere is: ik denk dat een meerderheid van het Joodse volk ervóór is. Maar eigenlijk zijn er op dit moment geen reële mogelijkheden voor het vredesproces. Aan beide kanten zijn de leiders te veel bezig met overleven en het beschermen van de eigen belangen als machthebbers. De bereidheid tot concessies is er niet of nauwelijks. Af en toe hoor je premier Netanyahu nog wel iets zeggen over de tweestatenoplossing. Maar feitelijk heeft hij niet meer de macht om het in zijn kabinet te agenderen.’

Toch schreef je in een recent commentaar dat er achter de schermen nog wel degelijk aan die oplossing gewerkt wordt, inclusief nieuwe concessies die beide kanten zullen moeten doen.
‘Dat klopt. En de noodzaak dat er iets mee gebeurt is er volop! Neem alleen al het feit dat Israël zich gebonden heeft aan de akkoorden van Oslo. Dan geldt toch die tekst uit Psalm 15: “Hij die een eed zweert, komt die na, ook al is die tot zijn eigen schade.” Premier Netanyahu citeert regelmatig teksten uit Jesaja. Ik zou zeggen: lees dan ook Jesaja 1. Of lees andere boeken in het Oude Testament waarin naast rijke beloften ook staat (ik citeer niet letterlijk): dit land is jullie erfdeel, maar je zult eruit worden verdreven als je de rechten van weduwen, wezen en vreemdelingen schendt. Als Israël in deze stijl handelt en met voorstellen komt, is er een meerderheid in de wereld die hen steunt, ook in de VN.’

Wie moet de eerste stap zetten?
‘Die kan niet gezet worden door Amerika. Het is Clinton al niet gelukt, ondanks al zijn inzet. Wel zijn sommige elementen uit zijn voorstellen nog altijd van groot belang: enkele Joodse nederzettingen zullen weg moeten en er zal land voor land geruild moeten worden. Ook Trump kan zo’n eerste stap niet zetten, evenmin als de VN of de Europese Unie. Ik denk dat de eerste stap gezet moet worden door een Israëlische leider die de morele moed heeft om dit, vanuit zijn of haar diepste overtuiging, op te pakken. Kies je voor een Joodse democratische staat die de volle rechten van Arabische burgers erkent, naast een eigen staat voor Palestijnen? Of houd je een niet-democratische staat in leven die meer dan de helft van de bevolking onderdrukt? Of wil je één staat waarin alle Joden en alle Palestijnen dezelfde rechten hebben, maar die dan geen Joodse staat meer is? Of verjaag je, zoals je in rechts-radicale Joodse kringen wel hoort, iedereen die niet-Joods is?’

Welke optie moet het worden?
‘Die eerste optie. Kijk naar de akkoorden die gesloten zijn en die daarvan uitgaan. Kijk naar de voorstellen die Clinton al deed. Van beide weet je dat daar internationale steun voor is, ook onder de Arabische landen. Wie geloofwaardig wil zijn, heeft geen andere keus, ook al niet omdat de Bijbel geen andere keus laat: vanwege de eed die je aflegde; vanwege het dringende appèl om oog en zorg te hebben voor weduwen, wezen en vreemdelingen; vanwege het feit dat God het land aan Israël gaf. Het is niet van Israël.’

‘Vind je een kaarsje in het donker mooi?’

Nu spreek jij vooral over de kant van Israël…
‘Klopt. Maar in feite gelden dezelfde uitgangspunten voor de andere kant. Bijvoorbeeld als het om de gemaakte afspraken gaat. En ook voor wat betreft de zeggingskracht van de Bijbel, die leert dat een samenleving die mensenoffers brengt, verdwijnt. De Palestijnse organisatie Hamas zegt letterlijk: “De dood heb ik meer lief dan het leven; we offeren onze kinderen in de strijd tegen Israël.” Daarom zeg ik: Hamas is een samenleving die zal verdwijnen. Wat ik vurig hoop, is dat Israël hiertegenover de boodschap plaatst van het leven en van het Woord. Dat mis ik nog te veel.’

Is die Israëlische leider over wie jij zojuist sprak er?
‘Ik zie die nog niet zomaar. Misschien is het beste voorbeeld op dit moment president Reuven Rivlin. Van hem zijn de woorden: “Wij, Joden en Palestijnen, zijn niet gedoemd om samen te leven, nee, we zijn bestemd om samen te leven.”’

Nu zijn er gelukkig her en der initiatieven en activiteiten die gericht zijn op verzoening, waar mensen van beide kanten aan meewerken en bij betrokken zijn. Heeft dit zin, werken aan verzoening? Is het mooi dat zij er zijn?
‘Vind je een kaarsje in het donker mooi? Ik denk dat iedereen die vraag met ja beantwoordt. Een kaarsje geeft licht in het duister. En bovendien: een kaarsje helpt jou om te weten waar je moet zijn en waar je naartoe moet. Dus zeg ik: ja, dit soort initiatieven en activiteiten kan niet gemist worden!’

Dit artikel maakt deel uit van een themanummer over verzoening in Israël, dat op zaterdag 12 mei verschijnt. Benieuwd naar het hele nummer? Bestel exemplaren via administratie@onderwegonline.nl of neem voor 24 mei een gratis proefabonnement en ontvang dit nummer als welkomstgeschenk.

Over de auteur
Leendert de Jong

Leendert de Jong werkt in de media en is oud-hoofdredacteur van
OnderWeg.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reacties zijn gesloten.

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief