Hoe Mirjam haar ‘mannetje’ stond

Bob Wielenga | 26 februari 2019
  • Blog

Ooit schreef ik over Mozes’ huwelijk met een zwarte vrouw. Zijn oudere zus Mirjam had daar problemen mee en protesteerde. Ze kreeg ook hun broer Aäron mee in haar protest (Numeri 12). Ik meende toen dat Mirjam bezwaren had tegen het feit dat de vrouw uit Nubië kwam, dus zwart was. Ik hield het op een vroege vorm van racisme bij Mirjam.

(beeld CeriseMuscate/Pixabay)

(beeld CeriseMuscate/Pixabay)

Onlangs las ik hierover een artikel van David Adamo (2019). Hij is een bekende Bijbelwetenschapper uit Afrika, die veel geschreven heeft over de positie van zwarte mensen in het oude Nabije Oosten en in Israël volgens het Oude Testament. Hij gelooft niet dat het in Numeri 12 om racisme ging. Dat kwam pas veel later op (sinds Darwin in de negentiende eeuw, denk ik) en komt in het Oude Testament niet voor.

Om hun huidskleur werden zwarte mensen in Israël niet gediscrimineerd. Adamo verwijst als voorbeeld naar Jesaja 18:2, waar de Nubiërs geprezen worden als “een rijzig volk met glanzende huid”, dat gevreesd werd om haar militaire capaciteiten. Er werd bepaald niet neergekeken op zwarte mensen. Maar als het geen racisme was dat Mirjam dreef om tegen Mozes in opstand te komen, wat dan wel?

Gezagscrisis

Dat er tijdens de exodus zwarte mensen onder de Israëlieten waren, is niet zo vreemd. In Exodus 12:38 lezen we dat er een grote groep mensen van allerlei herkomst met Israël meetrok. Daaronder bevonden zich blijkbaar Afrikanen uit het door Egypte veroverde Nubië, die zo een betere toekomst zochten. Mozes vond zijn Nubische vrouw onder deze groep medemigranten. Hertrouwde hij na de dood van Sippora, zijn Midjanitische vrouw? Nam hij er een tweede vrouw bij (wat niet verboden was)? Wie zal het zeggen.

We weten helemaal niets over deze zwarte vrouw. Ze is aanleiding voor een gezagscrisis waarin ze geen rol speelde. Mirjam was er de oorzaak van, gesteund door Aäron, die zoals Adam in het paradijs toekeek en zweeg. Maar we lezen niet wat Mirjams bezwaar tegen het huwelijk was. Ik ga er trouwens van uit dat het inderdaad om een Nubische en niet om een Midjanitische vrouw ging, zoals nog wel wordt beweerd. Een paar opmerkingen in de kantlijn.

Zijn huwelijk met de Nubische
was de lont in het kruitvat

Mirjam had moeite met Mozes’ unieke positie tussen God en het volk. Was zij ook geen profeet in eigen recht, net zo goed als Aäron trouwens? Krijgt Mozes niet te veel verbeelding? God wijst haar terecht. Niet als vrouw die haar plaats (onderdanig zijn aan Mozes, een man) niet kende, zoals antifeministen soms beweren. Nee, God heeft Mozes uitgekozen om het volk te leiden. De crisis met het gouden kalf (Exodus 32-34) bewees hoe cruciaal Mozes’ positie was voor Israël. Gender speelt geen rol hier, wel Gods vrije keuze van Mozes. Maar hoe kon Mozes’ huwelijk met de Nubische aanleiding zijn voor Mirjams rebellie?

Adamo noemt de mogelijkheid dat Mirjam jaloers was dat Mozes zonder haar te raadplegen dit huwelijk was aangegaan. Zij had als oudere zuster in de familie groot gezag in zulke zaken – zoals dat in families in Afrika nog altijd het geval is. Mozes kon niet zomaar een bruid in de familie introduceren zonder haar goedkeuring. Deze familietwist zou de al sluimerende crisis rond Mozes’ voorkeursbehandeling door God tot een kookpunt hebben gebracht. Zijn huwelijk met de Nubische was dan de lont in het kruitvat.

Sprekende stilte?

In de tekst krijgt de Nubische geen gezicht; ze heeft geen naam. Het gaat helemaal niet over haar. De stilte rond haar in de tekst is geen bewijs dat de Bijbel hier de typische cultuur van oud-Israël verraadt, waarin vrouwen geen stem krijgen en mannen het woord voeren. In dat geval zouden we de stilte van deze vrouw op allerlei manieren kunnen interpreteren. Om een voorbeeld te noemen: zij houdt zich stil omdat het haar als nieuwe bruid in de familie onverstandig voorkomt zich in dit familieconflict te mengen. In Afrika gaat het leven van nieuwe bruiden in de familiekring van hun man niet over rozen. Dat zal in oud-Israël niet anders zijn geweest.

Ja, de stilte in de tekst over deze vrouw spreekt voor zich, maar op een andere manier. Ze was Mirjams stok om de hond, Mozes, mee te slaan. Het familieconflict moeten we theologisch duiden: ze had problemen met Gods voorkeur voor Mozes. Dat komt ons bekend voor in de Bijbel: denk aan Kaïn en Abel, Esau en Jakob. Altijd weer stuitte Gods verkiezing op verzet. De Nubische werd slachtoffer van Mirjams verzet tegen Gods wil.

Hoeveel vrouwen hebben niet in stilte geleden onder theologische conflicten in de kerk die hun mannen uitvochten? Maar ook Mirjam stond haar ‘mannetje’.

Over de auteur
Bob Wielenga

Ds. Bob Wielenga is emeritus predikant van de NGK Kampen en woonachtig in Zuid-Afrika.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief