Vijf stemmen over Dordt

Hoe wordt er tegenwoordig in onze kerken gekeken naar en omgegaan met de Dordtse Leerregels en een thema als uitverkiezing? OnderWeg maakt een ronde langs enkele (jonge) theologen en kerkleden.

‘Voor mij leefde de vraag of ik wel of niet
behouden wordt nauwelijks’

Ze zijn geboren en getogen in een vrijgemaakte en Nederlands-gereformeerde kerk. Bij beiden speelde de uitverkiezing als theologisch thema of ‘geloofsissue’ in hun kerkelijk opgroeien nauwelijks een rol. En toch boeit het thema de jonge theologen Marinus de Jong (GKv) en Pieter Dirk Dekker (NGK). Ze blazen graag het stof ervan af. ‘Aantrekkelijke alternatieven als alverzoening en werkheiligheid breken stuk op de weerbarstige werkelijkheid van de Bijbel en ons eigen leven.’

Marinus de Jong (32)
Sinds kort predikant in de Oosterparkkerk (GKv) in Amsterdam. Afgelopen vier jaar deed hij aan de TU Kampen onderzoek naar de theologie van Klaas Schilder (1890-1952) over de verhouding tussen kerk en wereld. Door de afzetting van Schilder als hoogleraar aan de TU Kampen, in 1944, ontstonden de GKv.

De Jong: ‘Voor Schilder was de uitverkiezing een centraal thema. Schilder is ervan beschuldigd dat zijn hele denken strikt vanuit de uitverkiezing is opgebouwd. Vooral wat hij schreef over de dubbele predestinatie, dat God van eeuwigheid besluit om te verkiezen én te verwerpen, schiet velen in het verkeerde keelgat. Enerzijds begrijp ik dat wel en toch ben ik het met de genoemde beschuldiging niet eens. Bij Schilder was namelijk de leer van de uitverkiezing meer op de achtergrond aanwezig. De interpretatie van en het omgaan met de uitverkiezingsleer vormt een klassieke spanning binnen de gereformeerde theologie.

Bij Schilder lag meer de nadruk op het verbond en hoe God een rol speelt in het dagelijkse leven van mensen. We weten niet wie God kiest en we moeten ons er dus niet te veel mee bezighouden. Wij moeten iets met het geloof doen en van betekenis zijn in de wereld, op maatschappelijk en politiek gebied. Daar ligt voor Schilder het accent. In de bevindelijk-gereformeerde kerken heerst meer de vraag: ben ik wel behouden? Kan ik voor God verschijnen? Schilder heeft zich afgezet tegen dat “bevindelijke gewroet in de ziel”, waarbij de gelovige steeds op zoek is naar tekenen van bekering en het ware geloof.’

‘Schilder heeft zich afgezet tegen dat
“bevindelijke gewroet in de ziel”’

Je bent zelf opgegroeid in de vrijgemaakte kerk, herken je dat ‘gewroet’?
‘Nee, voor mij leefde de vraag of ik wel of niet behouden wordt nauwelijks. God was voor mij de vloer waarop ik sta en ik ben deel van Gods strijdkrachten hier op aarde. Ik denk dat het overgrote deel van de vrijgemaakt-gereformeerden hun geloof beleeft vanuit de belofte bij de doop en daarmee de opname in het verbond. Het verbond is dus ook ruimer dan de uitverkiezing. Hoewel mensen in de kerk niet allemaal zijn uitverkoren, horen ze wel bij het verbond dat God met mensen aangaat. Overigens heb ik wel veel respect voor de godsbeleving in de bevindelijk-gereformeerde kerken. Van hen leer ik dat je meer eerbied en respect voor God moet hebben. God is een ander, met Hem valt niet te spotten.’

Breng je de uitverkiezing weleens ter sprake?
‘Ik laat het zeker niet rusten, hoewel het natuurlijk niet de boventoon voert. Je moet het erover hebben, het staat in de Bijbel. Als je het wegstopt, kom je in de problemen met het principe van geloofsgenade en komt het vertrouwen in God op losse schroeven te staan. Het leidt tot allerlei pastorale problemen. De uitverkiezing krijgt daarom een plaats in preken als het gaat om de troostende God die naar mensen omziet.’

Hij vervolgt: ‘De term uitverkiezing is ingewikkeld en beladen. Het is een vervelende gedachte dat God zowel mensen uitverkiest als verwerpt. Het roept vragen op als: waarom geeft God mensen geen eerlijke kans? Is God echt zo wreed? We moeten echter geen karikatuur van God maken. God is geen marionettenspeler. We hebben als mensen zelf een verantwoordelijkheid: aanvaarden wij de boodschap van het evangelie of niet? God is eeuwig. Hij ziet in één keer wat er zich in het leven van mensen heeft afgespeeld. Als God iemand verwerpt, wil dat zeggen dat God het leven verwerpt van iemand die Hem niet heeft geaccepteerd als God. God is niet de oorzaak van het ongeloof, zeggen de Dordtse Leerregels duidelijk. Het aanbod van genade is er voor iedereen. Als mensen twijfelen aan Gods genade, spreek dan over de uitverkiezing, als een onuitsprekelijke troost.’

Pieter Dirk Dekker (23)
Opgegroeid in de NGK. Studeerde theologie en volgt nu een masterstudie rondom het thema verkiezing.

Binnen de NGK kwam het thema van de uitverkiezing incidenteel ter sprake, vertelt Dekker. ‘Als gelovige mag je erop vertrouwen dat Gods genade genoeg is, we zijn niet afhankelijk van onze eigen daden.’ Dekker is geboeid door de uitverkiezingsleer, maar spreekt zelf liever over verkiezing dan over uitverkiezing.

‘De Dordtse Leerregels zijn geschreven in reactie op vragen die in die tijd leefden, met de begrippen van toen. Ze hebben het gereformeerde spreken over “uitverkiezing” dusdanig gestempeld dat dit woord direct de associatie oproept van een eeuwig, vaststaand besluit om mensen te behouden en om mensen verloren te laten gaan. Hoe waardevol de inzichten van Dordt ook zijn, het is de vraag of alles wat de Bijbel zegt over Gods “kiezen” of “verkiezen” daarmee in beeld is. Daarom spreek ik liever over de goddelijke “verkiezing”, een woord dat minder wordt geassocieerd met eeuwigheid, onveranderlijkheid, hemel en hel. Want de Bijbel spreekt zo veel veelzijdiger en vooral dynamischer over God, die bijvoorbeeld Jakob, David en Zacheüs kiest.’

Bedelaar

Momenteel doet de jonge theoloog, in afwachting van voldoende financiering voor een promotieonderzoek, een masterstudie rondom het thema verkiezing. Dekker onderzoekt in het evangelie van Lucas en de brief van Jakobus de verbinding tussen Gods verkiezen en Gods zorg voor het zwakke. In zijn promotieonderzoek wil hij daarop voortborduren en de breedte van Gods verkiezen onderzoeken, door te kijken naar Gods bijzondere zorg en voorkeur voor het arme en zwakke.

‘Als mensen twijfelen aan Gods genade, spreek dan over de uitverkiezing, als een onuitsprekelijke troost.’ (beeld Paul Shuang/Shutterstock)

Dekker: ‘We lezen in de Bijbel dat God bij voorkeur mensen zonder maatschappelijk aanzien verkiest. Mensen die door de maatschappij allang op het tweede plan waren gezet, doen bij God weer mee. Wat betekent deze keuze van God voor onze verkiezingsleer en ons begrip van de verkiezing? De verkiezingsleer die Dordt ons aanreikt, blijkt vooral goed afgestemd op de taal van geestelijke armoede, van de zondaar en de vergeving. Hierin geeft ze ons grote schatten mee. Maar kunnen we met deze taal van Gods verkiezing ook spreken over de bedelaar en Gods sociale ontferming? Er lijkt, met een woord van de bekende theoloog Noordmans, nog meer in het evangelie te zitten dan datgene wat de kerk zich daaruit heeft toegeëigend.’

Alverzoening

Volgens Dekker komt de verkiezing in veel gereformeerde kerken niet meer ter sprake omdat deze in de huidige tijdsgeest als aanstootgevend wordt gezien. ‘Veel gelovigen lijken te concluderen dat God uiteindelijk iedereen zal redden. Iedereen is toch gelijk? Wanneer we niet zover kunnen gaan, spelen toch in ieder geval de eigen keuze, het handelen en het geloof van de mens een cruciale rol in het behoud.

Enerzijds is het natuurlijk fantastisch dat in onze tijd het verlangen naar de redding van alle mensen zo sterk opkomt. Misschien dat de Geest wel door deze invloeden heen werkt om onze ogen te openen voor de breedte en diepte van het Bijbelse evangelie. Zo spreekt de Bijbel slechts terughoudend over een mogelijk goddelijk besluit tot eeuwige verdoemenis. Maar anderzijds breken aantrekkelijke alternatieven als alverzoening en werkheiligheid, om het even heel klassiek en ongenuanceerd te zeggen, stuk op de weerbarstige werkelijkheid van de Bijbel en ons eigen leven, een werkelijkheid van diepe gebrokenheid, grove zonden en rechtvaardige en verlossende oordelen.’

Theanne Boer
Neerlandica en tekstschrijver, opgegroeid in de GKv.

‘Met een veranderend godsbeeld is “Dordt” steeds verder van mij af komen te staan. Gaandeweg is het arminiaanse denken er bij mij ingeslopen. Een God die verkiest en verwerpt, daar geloof ik niet in. Wel in een God die steeds blijft zoeken naar mensen. God is liefde. Punt. De rest is verborgen. Men dacht in 1619 een goddelijk mysterie in mensentaal te kunnen vangen, met grote gevolgen. Als ik zie wat de leer van de uitverkiezing aan vreselijke angst en onverschilligheid teweegbrengt in sommige kerken, dan denk ik: meteen afschaffen. Eigenlijk is “Dordt” mij nog nooit van nut geweest. Niet voor mijn eigen geloof en niet om in een ander mijn broeder of zuster te herkennen.’

Dolf te Velde
Docent systematische theologie aan de TU Kampen.

‘Veel jonge mensen hebben last van keuzestress. Als je voor iets kiest, hoe weet je dan dat je goed zit? Misschien zijn er nog veel betere opties. Geloven gaat over eeuwig geluk in Gods nabijheid. Als dat van mijn persoonlijke keuze afhangt, wordt het een onzeker verhaal. Uitverkiezing vertelt mij dat achter mijn geloof de eeuwige keuze van God staat. Zijn liefde voor mij komt helemaal uit Hemzelf voort, nog voordat ik daar ook maar iets aan kan bijdragen. Dan hoef ik niet bang te zijn dat ik zijn genade weer verspeel als ik even mijn dag niet heb. Gelukkig heeft God geen last van keuzestress. Als Hij zijn genade aan mij schenkt, komt Hij daar nooit meer op terug. Mijn wankele geloof draagt Hij met zijn eeuwige trouw.’

Bettelies Westerbeek
Missonair pionier op de PKN-pioniersplek Geloven in Moerwijk in Den Haag.

‘Het gegeven van de uitverkiezing maakt mij ontspannen. Ik ga niet met mensen praten over de uitverkiezing, maar God speelt zeker een actieve rol in het op zoek gaan naar mensen. Dat is in mijn missionaire praktijk een fijn idee. Wij moeten geen andere mensen tot God bekeren, dat doet God zelf. Wij mogen op de mensen overdragen dat ze geliefd zijn en dat ze erbij mogen horen. God gaat met iedereen een eigen weg. Als mensen tot geloof komen, kijken ze terug op hun leven en zien ze dat God al veel langer met hen bezig is. Dat is een troostrijke gedachte.’

Leestips

Gijsbert van den Brink, Dordt in context. Gereformeerde accenten in katholieke theologie, Heerenveen (Groen), 2018.

Ad van der Dussen, De omgekeerde wereld. Over de strekking van de bijbelse verkondiging van Gods verkiezing, Amsterdam (Buijten en Schipperheijn), 2002.

Oepke Noordmans, ‘Zondaar en bedelaar’, in: Verzamelde werken 8, Kampen (Kok).

Reageren? Mail naar redactie@onderwegonline.nl.