‘God neemt de dreiging niet weg, maar geeft bescherming’

Jacomine Oosterhoff | 7 november 2020
  • Interview
  • Special Vrij

De kerk is de plek waar het veilig is of moet zijn. In de praktijk ervaren echter veel mensen juist in de kerk dreiging door het oordeel van anderen, van God of van zichzelf, volgens psycholoog Marieke Meijer-van Abbema. ‘Het zou er in de kerk anders uitzien als we werkelijk zouden geloven dat niets ons kan weghouden van Gods liefde.’

Marieke Meijer-van Abbema werkt sinds 2007 als zelfstandig psycholoog en geeft individuele therapie. De afgelopen jaren deed ze onderzoek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam in samenwerking met Ohio State University naar de invloed van vertrouwen in God op gedrag en emoties. Marieke Meijer schreef over het onderwerp van dit artikel twee boeken:

  • Vrij van moeten. De vrijheid van het leven in Christus, Utrecht (Kokboekencemtrum), 2011.
  • Vrij en moedig leven met God, Amsterdam (Buijten en Schipperheijn), 2015.

Marieke Meijer weet nog goed hoe ze zelf als kind in de kerk zat. ‘Het was een groot gebouw, het was er stil en donker. Ik zat daar niet relaxed. Ik was bang om te bewegen, omdat ik dacht dat mensen zich dan aan mij stoorden. De ouderlingen zaten in het zwart vooraan, haaks op de gemeente, zodat ze de gemeente konden inkijken. Het voelde voor mij niet veilig. Ik herinner mij nog de preken over de farizeeën. De dominee riep dan vanaf de kansel: “En u, gemeente, hoe is dat bij u?” Ik was een best gevoelige tiener en zat te bedenken wat ik fout deed.’

(beeld francescoch/iStock)

(beeld francescoch/iStock)

In haar eerste boek Vrij van moeten, vertelt Marieke waarom ze uiteindelijk de GKv verliet: ‘Ik kon in de kerk niet meer geven en krijgen wat ik wilde geven en krijgen.’ Ze beschrijft hoeveel vrijheid ze uiteindelijk vond bij Jezus. ‘Na mijn vertrek kwam er ontspanning. Ineens kon ik zonder boosheid luisteren naar mensen die moeite hadden met de kerk. Ik kon mezelf zijn en ook nog iets betekenen voor de ander.’

Ter voorbereiding op dit interview over veiligheid en vrijheid in de kerk, heeft Marieke voorstudie in de Bijbel gedaan. ‘Ik heb de woorden veiligheid en vrijheid opgezocht, gewoon met een zoekfunctie. Dat doe ik vaker met dit soort begrippen. Je komt dan tot verrassende ontdekkingen. In het Oude Testament heeft veiligheid te maken met het hebben van grenzen. Die zorgen ervoor dat vijanden je land niet kunnen binnendringen. De dreiging komt van buiten en binnen de grenzen is er vrede en vrijheid. In het Nieuwe Testament komt de dreiging juist van binnenuit, er is innerlijke onrust. De dreiging in het Nieuwe Testament is vooral emotioneel. De engelen zeggen niet voor niets: wees niet bang. De passage waarin Jezus de farizeeën adderengebroed noemt, is een van de weinige teksten waarin Hij het woord veilig gebruikt. ‘U denkt dat u veilig bent, maar u bent het niet!’ Het gaat hier om leven en dood. Je bent niet veilig als je de regels volgt. Een heel dreigende uitspraak. Het raakt me dat veel mensen van mijn generatie en ouder jarenlang die dreiging hebben gevoeld. Dat heeft hun geloof en geloofsbeleving gevormd. Maar die dreiging is niet reëel. In Jezus zijn we veilig. Het zou er in de kerk anders uitzien als we werkelijk zouden geloven dat niets ons kan weghouden van Gods liefde.’

Heiligheid

‘Ik denk dat het oordeel van de mensen, van de dominee en van God als grootste dreiging wordt gevoeld in de kerk. Ik wilde zelf bijvoorbeeld graag in discussie op catechisatie of jeugdvereniging. Maar ik durfde het niet: mag ik dit wel zeggen? Wat zouden ze ervan vinden? Onder sommige onderwerpen lag, en ligt misschien nog steeds, zo’n lading. Die zweem van heiligheid over zaken kan een onveilig gevoel geven. Dat oordeel is niet altijd ingebeeld, het gebeurt ook echt. Ik gaf eens een televisie-interview over mijn boek over relatiestress. Van tevoren kreeg ik koffie en mijn gastvrouw begon zomaar te praten over echtscheiding en hoe slecht dat wel niet was. Ik werd er naar van, zo oordelend, zo lelijk. Oordelen kan dus ook gewoon hardop gebeuren: als het niet recht in je gezicht is, dan zo maar achter je rug.’

Marieke Meijer-van Abbema.

Marieke Meijer-van Abbema.

Toch komt het gevaar vooral van binnenuit, zegt Marieke. In haar praktijk ontmoet ze regelmatig christenen die zijn vastgelopen doordat ze negatieve gedachten over zichzelf koesteren. ‘In de jaren zeventig ontstond de psychologische theorie over de volwassen positie: ‘Ik ben oké, jij bent oké.’ Die theorie biedt een hele mooie basis vanuit Jezus: ik ben oké in Christus. Maar tegelijkertijd zijn we ook niet-oké. In dit leven ervaren we onze beperkingen. In de kerk waar ik opgroeide ging het vaak over ‘zonde’. Maar dat begrip kan zo misleidend werken: we zijn beperkte mensen en dat is zonde. We zien niet alles en kunnen ons eigen heil niet bewerken. Als je daarbij stilstaat, kom je altijd uit bij Jezus. Een mens wordt voortdurend en vooral aangevallen door zichzelf. Dat begint vaak met iets wat je, soms als kind, gehoord hebt. Dat ga je op een gegeven moment naar binnen halen. De ander hoeft maar naar je te kijken of jij denkt: ik doe het weer fout, het moet beter.’

Veelkleurigheid

Het gevoel van onveiligheid is, volgens Marieke, ook terug te voeren op onze behoefte aan controle. Dat kan ten koste gaan van de vrijheid en veelkleurigheid die er in de kerk mogen zijn. ‘Onveiligheid in de kerk accepteer je alleen als de onveiligheid buiten de kerk groter lijkt. Als de prijs van het loslaten groter is dan de prijs van het vasthouden, ga je niet veranderen. Je durft het risico niet te nemen. Dat we hetzelfde zijn, iets herkennen bij elkaar, geeft een gevoel van veiligheid. Maar het is een schijnveiligheid, vind ik. Je bent alleen maar veilig als je diep van binnen beseft dat je mag zijn wie je bent. In vrijheid zit beweging, nieuwsgierigheid en creativiteit. Pas als je je van binnen veilig voelt, durf je naar buiten te gaan. Maar dat is in de kerk wel eens lastig, een kerk kan niet zonder regels. In het Oude Testament werden fysieke grenzen gesteld rond een land, maar er waren ook morele grenzen. God gaf de wet en mensen wisten dat ze gelukkig zouden worden als ze zich daaraan zouden houden. Jezus geeft aan Petrus de sleutels van het Koninkrijk. Die sleutels heeft de kerk in handen. Ze zijn alleen niet altijd even goed gehanteerd en dat is jammer. Want ze zijn juist bedoeld als instrument om de kerk veilig te maken.’

Ruimte

Mensen hebben grenzen, daar kunnen veel cliënten die Marieke spreekt over meepraten. Ze waren volop actief in de kerk, maar zitten nu uitgeblust aan de kant, vaak vol verwijt dat ze het altijd alleen moesten doen. ‘Ze vragen mij om een oplossing, maar die heb ik niet. Je loopt tegen je beperkingen aan, zeg ik dan, en die zijn een feit. Ik zie dat er op zo’n moment ontspanning optreedt. Een cliënt zei tegen mij: “Ik was altijd aan het vechten, omdat het beter kan, maar dat hoeft dus niet. Ik krijg weer energie om dingen te doen.” Het erkennen van je beperking geeft vrijheid. Als je je grenzen kunt accepteren, ontstaat er ruimte om te zijn wie je bent en te doen wat je wilt. Het kunnen accepteren van je beperkingen heeft alles met je geweten te maken. In de eerste brief aan de Korintiërs schrijft Paulus daarover. Het geweten van de een kan meer aan dan dat van de ander. Als je een wat ruimer geweten hebt, zul je het naar beneden moeten bijstellen. De vraag is: ben je bereid om de vrijheid die je hebt in te leveren voor de ander? Paulus zegt: Ik ben een vrij mens en kies ervoor rekening te houden met anderen. Je hebt dus de keuze. Als het voor jou een belangrijke voorwaarde is om jezelf te zijn in de kerk en je kunt dat niet, waarom ga je dan niet weg? Je kunt er ook voor kiezen om te blijven vanwege de mensen of de fijne Bijbelstudies. Dan accepteer je dat je niet helemaal jezelf kunt zijn. Maar je weet wel dat je geeft en krijgt wat je wilt geven en krijgen.’

Appel

Terug naar het begin: de kerk als plek waar veiligheid en vrijheid hand in hand gaan. Hoe bereiken we dat?

‘Vanuit de psychologie weten we dat een mens onvoorwaardelijke liefde nodig heeft om zich vrij te voelen. Je bent vrij als je weet dat je, wat er ook gebeurt, geaccepteerd en geliefd bent. Die liefde vind je bij Jezus. De kerk hoeft niets anders te doen dan over Jezus te praten. De boodschap is eenvoudig en het is goed nieuws. Maar geen mens is in staat om onvoorwaardelijke liefde aan te nemen. Daarvoor hebben we te veel van de appel gegeten. Adam en Eva schamen zich diep daarvoor. Schaamte, dat is in de psychologie: willen verdwijnen, er niet durven zijn. Adam en Eva verstoppen zich dan ook. Maar God zegt dan niet: “Kom maar tevoorschijn, je mag zijn wie je bent.” Dat is wat christenen, goedbedoeld, wel vaak zeggen. Nee, God doet iets anders, Hij geeft kleding. Hij neemt de dreiging niet weg, maar biedt bescherming.’

‘Daarvoor kun je ook zelf zorgen. In het Oude Testament richt het volk steeds opnieuw stenen op, ter herinnering aan de trouw en liefde van God. Maak een melding in je telefoon, om het uur. ‘Jezus is er’, ‘Ik sta op de rots’, ‘De Geest is in mij’ of ‘Ik ben niet alleen’. Herinner jezelf aan die bescherming zodat je echt gaat beseffen in welke vrijheid je eigenlijk leeft en dat je werkelijk veilig bent.’

Over de auteur
Jacomine Oosterhoff

Jacomine Oosterhoff is eindredacteur van OnderWeg.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief