Desmond Tutu – Streven naar het goede

Bob Wielenga | 8 januari 2022
  • Blog

Op Tweede Kerstdag overleed emeritus aartsbisschop Desmond Mpilo Tutu (90) na een lang ziekbed. Op nieuwsjaarsdag werd hij begraven. De hele week besteedden de media in Zuid-Afrika haast uitsluitend aandacht aan het leven en het werk van Desmond Tutu.

Desmond Tutu, 1931-2021. (Creative Commons-licentie)

Tutu speelde in de strijd tegen apartheid een belangrijke rol, niet als politicus of als vrijheidsstrijder, zoals zijn vriend Nelson Mandela, maar als Anglicaanse priester en later als aartsbisschop van Kaapstad. Zijn geloof motiveerde hem om een unieke bijdrage te leveren aan de bevrijding van Zuid-Afrika uit de greep van het apartheidsbewind. Zou ik zijn optreden van vóór 1994 profetisch willen noemen, na 1994 kan ik het als priesterlijk typeren.

Persoonlijke noot

Tutu had in de kringen waarin ik verkeerde geen goede naam. We vonden dat hij politiek en kerk, ja, christelijk geloof en de gewapende strijd om de bevrijding van Zuid-Afrika te nauw met elkaar verbond. Was hij theologisch wel helemaal rechtzinnig? De Bevrijdingstheologie maakte in die tijd opgang in Zuid-Afrika; het roemruchte ‘Kairos-dokument’ werd gepubliceerd (1985). Kon ik het scherpe protest daarin tegen het apartheidsbewind bijvallen, de theologische rechtvaardiging ervan wees ik af. Tutu was een controversieel figuur in de ogen van veel medechristenen. Zijn profetische optreden vond in gereformeerde kringen weinig tot geen bijval.

Priesterlijk

De waardering voor Tutu groeide na de omslag in 1994, ook in rechts-christelijke kringen. Dat heeft vooral te maken met zijn werk voor de Waarheids- en Verzoeningscommissie waaraan hij leiding gaf. Het apartheidsverleden moest verwerkt worden om als land en volk een nieuw begin te kunnen maken. Ik laat nu in het midden of deze commissie daarin geslaagd is. Maar aan aartsbisschop Tutu heeft het niet gelegen. Hij wilde het verleden niet vergeten en als oud vuil aan de kant zetten. Nee, er was vergeving voor de misdadigers van de apartheidsstaat als ze open kaart speelden. Een voluit Bijbelse gedachte. Vergeving en gerechtigheid sluiten elkaar niet uit. Men moest verantwoordelijkheid aanvaarden voor wat men gedaan had.

Helaas waren er vroegere leiders van de apartheidsstaat die hun handen probeerden schoon te wassen, zoals Pilatus eens deed. De slachtoffers van het vroegere schrikbewind (de geheime politie) kregen zo geen kans om met het verleden klaar te komen. Opnieuw kwamen in de media de beelden langs van Tutu die huilend met zijn hoofd op zijn armen luisterde naar de verschrikkelijke dingen die mensen elkaar aangedaan hadden.

Profetisch

Ook in het democratische Zuid-Afrika was Tutu’s profetische rol nog niet uitgespeeld. Hij onthield de nieuwe regering zijn profetische kritiek niet.

President Thabo Mbeki ontkende de ernst van de hiv/aids-pandemie die Zuid-Afrika vanaf 2004 in haar greep hield. Hij deed er niets tegen. Zijn minister van volksgezondheid propageerde gezond eten als oplossing, maar weigerde een campagne op te zetten om medicijnen onder de bevolking te verspreiden. Het kostte 300.000 doden. Aartsbisschop Tutu riep de regering-Mbeki tot verantwoording en spaarde haar zijn kritiek niet. Zoals hij ook de door en door corrupte regering van Jacob Zuma publiek de les las, en daarbij ook het ANC niet spaarde.

Kerk en staat zijn in Zuid-Afrika gescheiden. Dat schept profetische ruimte voor de kerk om zich publiek uit te spreken tegen misstanden in de staat en de samenleving. Tutu maakte daarvan gebruik. Hij kon dat ook doen wegens zijn wereldwijde bekendheid als ontvanger van de Nobelprijs voor de vrede. In veel conflictgebieden trad hij op als vredestichter, soms met succes.

De regering kon deze man moeilijk het zwijgen opleggen. De politieke kosten zouden gewoon te hoog geweest zijn. Tutu bleef trouw aan zijn roeping om de boodschap van de Bijbel ook in het publieke domein handen en voeten te geven. Tot op hoge leeftijd, ondanks zijn jarenlange ziekte (prostaatkanker).

Herinneringen

Hoe zal aartsbisschop Desmond Tutu herinnerd worden in de geschiedenis van kerk en staat in Zuid-Afrika? We hoeven hem niet te verheerlijken; dat zou hij zelf ook niet willen. Dat zijn rechtzinnigheid in de christelijke leer tijdens zijn leven bevraagd werd, zal in sommige kringen niet vergeten worden. Zijn hartelijke, ja broederlijke omgang met de boeddhistenleider, de Dalai Lama, doet vermoeden dat de leer van de alverzoening hem niet onbekend is geweest.

Toch hoop ik dat hij in christelijke kring onthouden zal worden als een man die streefde naar het goede voor alle mensen en die niet kwaad met kwaad wilde vergelden (Romeinen 12:17; 1 Thessalonicenzen 5:15). De val van apartheid was goed voor alle mensen in Zuid-Afrika. En niet vergelding maar verzoening was wat hij nastreefde.

Tutu zal ongetwijfeld Paulus’ woorden in Romeinen 12 gekend hebben: laat u niet overwinnen door het kwade, maar overwin het kwade door het goede (vers 21). Zijn priesterlijke optreden in de Waarheids- en Verzoeningscommissie getuigt daarvan. En dat is de moeite van het onthouden meer dan waard, ook om zijn voorbeeld na te volgen.

Over de auteur
Bob Wielenga

Ds. Bob Wielenga is emeritus predikant van de NGK Kampen en woonachtig in Zuid-Afrika.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief