Antonie Fountain aanbidt God door recht te doen

Arie Kok | 12 maart 2022
  • Interview
  • Thema-artikelen

Na twee jaar coronamaatregelen gaat Antonie Fountain (43) naar Ghana. ‘Het is belangrijk om samen te werken met de mensen voor wie je knokt. Ik kan niet alleen vanachter de computer aan een rechtvaardige wereld werken. Even een weekje met lokale partners praten en vooral luisteren.’ Antonie is oprichter en voorzitter van VOICE netwerk, een koepelvereniging van vakbonden, ngo’s (niet-gouvermentele organisaties) en cacaoboeren die strijden tegen onrecht in de cacaosector.

Antonie Fountain. (beeld Hans van Sloten)

Wat is de belangrijkste misstand?
‘De kern van het probleem is armoede, dat voedt alle andere problemen. Armoede is de boomstam waarop andere takken geënt zijn, zoals kinderarbeid en vrouwenongelijkheid. Het maakt dat je kwetsbaar bent en vaak geen keus hebt. Je ziet hetzelfde bij het toeslagenschandaal in Nederland. Als je eenmaal in het systeem zit, kun je links of rechts springen wat je wilt, maar het systeem vermaalt je. Veel mensen aan de onderkant van ons mondiale handelssysteem werken hard, doen alles volgens de regels, hebben alles op orde, maar ze komen er niet uit. We weten dat velen hun kinderen maar een keer per dag te eten kunnen geven. Bedenk: hoe je gevoed wordt in je eerste duizend dagen, is bepalend voor de rest van je leven. Een zelfversterkende cyclus.’

Ooit was Antonie Fountain aanbiddingsleider bij de charismatische jongerenbeweging Soul Survivor. Toen hij steeds vaker gevraagd werd te spreken, ging hij zich afvragen wat aanbidding eigenlijk was. ‘Wat ik ontdekte, was dat het in de Bijbel bij aanbidding vooral gaat over zorg voor de zwakke, opkomen voor de vreemdeling, wees en de weduwe. Dat was confronterend, omdat mijn hele theologische praxis gestoeld was op liedjes zingen op een podium. Uiteindelijk vond ik wel teksten die daarover gaan. In Amos 5:23 en 24 staat bijvoorbeeld: ‘Bespaar mij het geluid van jullie liederen; de klanken van jullie harp wil ik niet horen. Laat liever het recht stromen als water, en de gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek.’ Dat was voor mij het begin van een ontdekkingstocht. Dit geloof is meer dan mooie woorden en klanken, het heeft te maken met hoe we met elkaar omgaan. Hoe leef ik rechtvaardig? Dat is niet zo eenvoudig te zeggen, maar dat je ernaar moet zoeken is toch wel een simpele opdracht.’

Enkele jaren geleden zat Antonie op een vrijdagavond in Amsterdam in een kroeg. De vrouw naast hem werd gebeld door een vluchteling die net door de politie op straat was gezet. Er was een tentenkamp afgebroken, er moest een nieuw onderkomen geregeld worden. ‘Twee dagen later hebben we een leegstaande katholieke kerk gekraakt, in Bos en Lommer. Dat werd de Vluchtkerk. Een paar maanden lang hebben we in een van de rijkste steden van de wereld een vluchtelingenkamp gerund. Dat heeft mijn ogen geopend voor het onrecht dichtbij. Ik dacht dat we hier veel dingen best goed voor elkaar hadden, dat bleek niet zo te zijn. Sindsdien zet ik me daarvoor in, soms meer, soms minder, maar het is altijd dicht bij mijn hart.’

Geïnspireerd door magazine OnderWeg? Neem een proefabonnement!

Kom je bij dat wat je doet de kerk voldoende tegen?
‘Dat verschilt nogal. Soms is de kerk een bondgenoot en soms een tegenstander. Zonder de eeuwenoude protestantse diaconie in Amsterdam hadden we de Vluchtkerk niet voor elkaar gekregen. Ze financierden het project. Diaconaal werker Paul van Oosten ging mee als we bij burgemeester Van der Laan op gesprek moesten om dingen te regelen. Dat legitimeerde de discussie, werden we toch iets minder gezien als langharig werkschuw tuig.

Laatst wandelde ik met mijn dochter van dertien door Amsterdam, door straten waar veel Joden gewoond hebben en langs het holocaustmonument, op elke steen een naam. We werden stil van wat mensen elkaar kunnen aandoen. Toevallig staat het gebouw van de diaconie er net naast. Ik vertelde haar dat ik daar in de chique bestuurskamer ontvangen werd en Paul van Oosten tegen me zei: “Vanuit deze kamer helpen wij al honderden jaren mensen in Jezus’ naam.” We mogen er dankbaar voor en nederig onder zijn dat dat onderdeel is van de kerk. Tegelijkertijd is dat gebouw gefinancierd via de uitbuiting van onze koloniën en de mondiale handel. Aan de ene kant doen we waanzinnig veel voor de zwakken, tegelijk houden we een stem in stand van een systeem waardoor de mensen zwak geworden zijn.’

Is dat waarin je de kerk als tegenstander tegenkomt?
‘De kerk is vaak conservatief als het gaat om systemische veranderingen. Beatrice de Graaf zei laatst: “Jezus zelf was heel revolutionair, heel oncomfortabel naar de gevestigde instituties, terwijl het christendom zelf dat juist niet is. Dat zou de kerk juist wel moeten doen.” In de tijd van de Vluchtkerk heeft de Raad van Kerken een zaak aangespannen tegen de staat. Als het om vluchtelingen gaat, doen we het best aardig; maar over het mondiale systeem waarin veel mensen niks hebben en anderen heel veel, zijn we vrij stil. We zijn eeuwenlang medeplichtig geweest. De koopman en de dominee worden niet voor niets samen genoemd. De dominee had vaak de rol het doen en laten van de koopman te rechtvaardigen. Ik denk dat we daar echt de plank goed hebben misgeslagen.’

Antonie Fountain. (beeld Hans van Sloten)

Denk je aan de slavernij?
‘Tijdens de Black Lives Matter-acties zijn wij als organisatie gevraagd een statement te ondertekenen tegen racisme. Daarin hebben we ook verklaard dat we zouden nadenken over onze eigen rol hierin. Wat is er in het verleden gebeurd dat we nu een mondiaal systeem hebben waardoor Europa en Noord-Amerika de rest van de wereld leeg kunnen trekken?

Afrika is helemaal niet arm, natuurlijke grondstoffen genoeg, maar ze kunnen er zelf niet aan verdienen, omdat alles naar het westen geëxporteerd wordt. Door de scheve handelsverhoudingen trekken we tientallen keren meer geld uit het continent dan we via ontwikkelingssamenwerking teruggeven. Dat is vooral onrechtvaardig voor de mensen onder in het systeem. Hier moeten we ons als kerk veel sterker tegen uitspreken.

Tegelijk kom ik de kerk hier ook als bondgenoot tegen. Paus Franciscus zwengelt voortdurend de discussie aan, niet toevallig de eerste niet-Europese paus sinds lange tijd. Ook zie ik steeds meer christenen zich aansluiten bij acties als Christian Climate Alliance, zo houden ze kerkdiensten bij het ABP (Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds) op de stoep, in toga en al. Jezus was activist to the max. Ik zie niet in waarom dominees dat niet zouden kunnen.’

Wat kan een kerk doen tegen systemisch onrecht?
‘Zo verschrikkelijk veel. Stop bijvoorbeeld met stemmen op partijen die grossieren in het uitsluiten van mensen met een andere kleur of inkomensplaatje. Dat is zo’n beetje alles wat rechts van D66 en sommige CDA’ers zit. Politiek worden begint dan waar de politiek zich bezig gaat houden met het uitsluiten van de ander. Dan kun je niet anders dan je ermee bemoeien. Tijdens de Syriëcrisis van 2015 kwam er uit alle hoeken van de kerk hulp. Dat was hoopgevend, maar zorg dat je er ook bij bent als er aan de integratie van die mensen moet worden gewerkt. Ga naast ze staan, verdiep je in hun levens. Of ga iets doen in een opvang.’

Moet de kerk ook iets met het slavernijverleden?
‘De kerk zal haar zonden moeten belijden, zoals de Nederlandse Bank dat onlangs heeft gedaan. Maar het is natuurlijk niet zo dat als je maar in het reine komt met je slavernijverleden, je dan over alle andere onderwerpen heen kunt stappen. Er komt iets achteraan, het vraagt ook iets van je vandaag.’

Als je in Nederland een kleurtje hebt, je voorouders uit Suriname of Afrika komen, heb je nog steeds een achtergestelde positie in deze samenleving. Wat moeten we daarmee?
‘De eerste stap is dat te erkennen. Er ís racisme en ongelijkheid. Neem maar eens de metro vanaf de Zuidas in Amsterdam naar de Bijlmer, je ziet de mensen gaandeweg verkleuren. Dan kun je toch niet met droge ogen stellen dat we daaraan voorbij zijn?! Joris Luyendijk maakt dat ook duidelijk in zijn boekje De zeven vinkjes. Ik heb er ook zeven. Dat wat ik heb kunnen opbouwen is mede te danken aan mijn huidskleur en afkomst. Mijn ouders hebben mij altijd meegegeven: aan wie veel gegeven is, van hem of haar mag veel verwacht worden. Wij hebben er profijt van dat we witte mensen zijn, we hebben er ook profijt van wat megabedrijven als Mars en Shell in Afrika uitvreten. Van ons wordt dus ook veel verwacht.’

Dit interview komt uit editie 4 van magazine OnderWeg (jaargang 2022). Geïnspireerd? Neem een proefabonnement!

Over de auteur
Arie Kok

Arie Kok is journalist en tekstschrijver.

Wat kan er in een kerkgebouw? reflectievragen

Wat kan er in een kerkgebouw? reflectievragen

Jorien Holsappel
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Macht en misbruik in de kerk

Macht en misbruik in de kerk

Frank Schneider
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief