Falend leiderschap

Bob Wielenga | 22 maart 2022
  • Blog

Falend leiderschap maakt slachtoffers. In Zuid-Afrika is de vroegere president Thabo Mbeki daar een goed voorbeeld van. Hij weigerde om in te grijpen toen de hiv/aids-epidemie om zich heen greep en duizenden slachtoffers maakte. De medicijnen waren beschikbaar, maar zijn minister van gezondheid propageerde gezond eten als remedie tegen de ziekte. In de huidige discussie over seksueel grensoverschrijdend gedrag moeten we ook aandacht schenken aan de invloed van falend leiderschap.

Koning David als voorbeeld

Van falend leiderschap in deze sfeer is de levensgeschiedenis van koning David een goed voorbeeld. Ja, hij was een man naar Gods hart, maar daarom nog niet een heilige, die alleen maar goed kon doen. In tegendeel, hij faalde als koning toen hij zijn buurvrouw Batseba verkrachtte en haar man Uria liet vermoorden. Vervolgens faalde hij als hoofd van zijn gezin toen hij niet optrad tegen zijn oudste zoon Amnon, die zijn halfzusje Tamar had verkracht (2 Samuel 13:21).

Hij had ook niet door dat zijn andere zoon Absalom, Tamars volle broer, plannen maakte om zijn halfbroer Amnon te vermoorden. Absaloms latere opstand liet hij ook gebeuren. Een burgeroorlog was het gevolg, die de eenheid van het volk onder grote druk zette (2 Samuel 19). Hij faalde als hoofd van zijn gezin, maar ook als koning van zijn volk.

Schuldige onwetendheid

Dat David niet doorhad wat zijn oudste zoon van plan was, is opvallend. Voor Absalom was Amnon een open boek (2 Samuel 13:20). Toen zijn zus na haar verkrachting door Amnon bij hem aanklopte, zwaar gewond door wat haar was aangedaan, toonde hij geen verontwaardiging of zelfs ook maar verbazing. Hij constateerde slechts het feit: ‘Is Amnon je te na gekomen?’ Dan vraag je je toch af: als hij dit heeft zien aankomen, waarom greep hij dan niet in? Waarom lichtte hij zijn vader niet in, zodat hij Tamar kon beschermen?

Nu faciliteerde David op Amnons verzoek zelfs Tamars bezoek aan haar zogenaamd zieke broer om hem eens lekker te verwennen met speciaal voor hem klaargemaakt eten (vers 7). Onwetend werkte hij mee aan de ondergang van zijn dochter. Een zus zou toch veilig moeten zijn in het huis van haar broer, een man van aanzien en gezag als de troonopvolger van zijn vader. Tamar had toch zeker op Absaloms ondersteuning mogen rekenen. Maar hij liet het afweten. Waarom eigenlijk? Ook haar vader, David, faalde. Toen hij ervan hoorde, deed hij niets!

Hier is sprake van falend leiderschap. Natuurlijk was Davids gezag in zijn familie waarschijnlijk niet al te groot meer (2 Samuel 12:11-14). Zijn affaire met Batseba moet zijn moreel gezag over zijn volwassen zoons hebben ondergraven. Een jonge vrouw werd intussen het slachtoffer van het falen van haar vader en broers.

Incest in de koninlijke familie

Amnons liefde voor Tamar was niets anders dan seksuele lust. Toen zij zijn eten klaarmaakte, verlustigde Amnon zich aan haar vanuit zijn zogenaamde ziekbed. Uiteraard wist hij dat zijn gevoelens voor haar gewoon fout waren. Maar hij wilde zich niet langer beheersen. Hij stuurde iedereen zijn huis uit om met haar alleen te zijn. Een ongetrouwde dochter van de koning, een maagd, alleen met een man laten, al waren ze dan broer en zus, was zeker niet volgens het paleisprotocol. Keek het personeel weg?

Toen Tamar hem zijn eten kwam brengen, greep hij haar vast met de woorden: kom, zusje, kom bij mij liggen. Onmiddellijk verzette Tamar zich: nee, mijn broer, laat dat! Raak me niet aan. Ze deed een beroep op hun familierelatie.

In Israël was seks tussen familieleden niet toegestaan (Leviticus 18; 20). Dat hoorde men niet te doen. Trouwens, seks buiten het huwelijk was al verboden. Tamar herinnerde hem daaraan. Maar Amnon had daar geen boodschap aan. Hij verkrachtte haar en zette haar buiten de deur, die op slot ging! Stel je voor dat ‘die vrouw’ (vers 17) terug zou willen komen! Zijn lust was bevredigd, zijn gevoelens voor haar sloegen om in haat. Daar zal wel een psychologische verklaring voor zijn.

Tamar hield wat haar was aangedaan niet verborgen. Niemand kon háár beschuldigen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Luid weeklagend liep ze in gescheurde kleren over straat naar Absaloms huis, waar een koude douche haar wachtte. Absalom had geen woorden van troost voor zijn net verkrachte zusje: “Zwijg dan, zusje, het is je broer; je doet er beter aan het te laten rusten” (vers 20).

Tamars leven was al voorbij voor het goed en wel begonnen was. Absalom liet haar vallen en richtte zich op zijn politieke toekomst. Hij had nu een goede reden om Amnon uit de weg te ruimen, zodat de weg naar de troon voor hem open kwam te liggen. Tamar was een uitwisselbare pion in zijn politieke schaakspel.

Wegkijken

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is altijd en overal betreurenswaardig, en dat zeker in de kerk. Maar het laten gebeuren en ervan wegkijken lijkt me nog een graad of wat erger. En dat gebeurt te vaak, ook in kerkelijke en christelijke kringen. Wegkijken van wat er gebeurd is, is voor de slachtoffers al erg genoeg, maar niet minder voor de daders. Zo wordt hen de kans ontnomen om zich te bekeren en om te herstellen wat zij kapotgemaakt hebben.

Over de auteur
Bob Wielenga

Ds. Bob Wielenga is emeritus predikant van de NGK Kampen en woonachtig in Zuid-Afrika.

‘Niemand van ons weet hoe het zit’

‘Niemand van ons weet hoe het zit’

Arie Kok
  • Reportage
  • Thema-artikelen
Slim zijn ze, wie maakt ze wijs?

Slim zijn ze, wie maakt ze wijs?

Alexandra Matz
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief