Erfgoed

Koert van Bekkum | 18 augustus 2023
  • Column

Een heet Erfurt confronteerde me deze zomer met de ironie van de geschiedenis. Vanouds is de hoofdstad van Thüringen de plaats van de universiteit en het Augustijner klooster van de Reformator Martin Luther. Vooral het klooster herdenkt Luther daarom groots. Tegelijk vormt zijn virulente antisemitisme een niet uit te wissen smet op zijn blazoen. Ook Erfurt zelf kent op dit gebied een donker verleden. Zo werd in 1349 de voltallige Joodse populatie verdreven en vermoord. En Thüringen was de eerste Duitse regio die door nationaalsocialisten werd bestuurd.

Maar dan de ironie. Eind jaren tachtig bleek een middeleeuws pakhuis met bierkelder de oude, twaalfde-eeuwse synagoge van de stad te zijn. Nader onderzoek leidde in 1998 tot de ontdekking van de ‘schat van Erfurt’, met duizenden zilveren en gouden munten en voorwerpen, en als kroonjuweel een Joodse trouwring. Waarschijnlijk privébezit van een van de slachtoffers van de pogrom uit 1349. Daarna werd bij de rivier nog een Mikwe, een ritueel bad, gevonden. Tegenwoordig pakt de stad daarom breed uit met de mooie én donkere kanten van Joods Erfurt. Niet de herinnering aan Luther, maar de oudste nog bestaande synagoge ten noorden van de Alpen en de Mikwe wachten inmiddels op erkenning als werelderfgoed.

Deze drastische ommekeer deden even mijn gedachten gaan naar de moeizame manier waarop GKv en NGK omgingen met het thema ‘Israël’. Natuurlijk, het was en is een wespennest. Maar zou iemand de orthodox-joods grootgebrachte afgescheiden predikanten Salomon Mozes Flesch en Eliëzer Kropveld nog kennen? Zou iemand weten dat er vanaf 1875 een deputaatschap voor Jodenzending was? Hoe in het vooroorlogse Amsterdam de Messiasbode ongevraagd door Joodse brievenbussen werd geduwd?

Gedurende hun bestaan hebben GKv en NGK om tal van redenen de relatie tot het Joodse volk overgelaten aan lokale gemeenten en particulier initiatief. Maar eigenlijk kon dat natuurlijk niet. Israël is onze oudste broer in het geloof. Het eigen verleden ontkennen gaat niet. Het Jodendom is in Nederland zichtbaar en hoorbaar present. De messiaanse-joodse gemeenschap groeit. En we zijn deel van de kerk wereldwijd die, gestimuleerd door de encycliek Nostra Aetate (1965), gelukkig is gekomen tot gezondere joods-christelijke verhoudingen. Hopelijk ziet de pas gevormde NGK hier daarom als kerk meer huiswerk dan beide voorgangers.

 

Over de auteur
Koert van Bekkum

Koert van Bekkum is hoogleraar Oude Testament aan de ETF Leuven; hij doceert ook aan de TU Kampen.

Godshuizen wereldwijd

Godshuizen wereldwijd

Inger Hoegee
  • Reportage
  • Thema-artikelen
Wat kan er in een kerkgebouw? reflectievragen

Wat kan er in een kerkgebouw? reflectievragen

Jorien Holsappel
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief