Ontdek met kinderen Bijbel en geloof

Het is een mooie zomerdag. Eva van vijf en ik maken een wandeling in het bos. Eva huppelt vooruit en roept me. Ze heeft een prachtige bloem gevonden en mooie steentjes die ze mee naar huis wil nemen. We lopen naast elkaar verder. We zien een konijntje wegspringen en kijken het samen na. Met onze schaduwen op het pad maken we allerlei vormen, de ander moet raden wat het is. Na een tijdje heeft Eva trek. We zijn halverwege: een mooi moment om wat te eten en te drinken. In mijn tas  zit alles voor een picknick. Samen pakken we de tas uit en genieten we van wat eten en te drinken. Op deze manier  kun je kijken naar geloofsopvoeding. Als een weg die je samen loopt.

Soms gaan de kinderen voorop. Ze rennen vooruit en roepen je om je iets te laten zien of te vertellen. Soms loop je naast elkaar. Je kijkt samen rond en deelt wat je ziet. Soms ga jij voorop. Je bereidt jullie reis voor, kijkt vooruit en zoekt een weg voor jullie samen. Zo samen met kinderen de verhalen uit de Bijbel en het geloof ontdekken, is de kern van kindertheologie.

Kindertheologie: wat is dat?

Kindertheologie is een manier van kijken naar geloofsopvoeding: een visie op hoe je met kinderen de Bijbel kunt lezen en ontdekken en hoe je daarover in gesprek kunt gaan. Kernwoorden daarbij zijn: open en ontdekkend, actief en gelijkwaardig. Kindertheologie heeft alles te maken met hoe je naar kinderen, Bijbel, geloof en je rol als opvoeder kijkt.

• Kinderen staan in deze manier van kijken centraal. Kindertheologie gaat ervan uit dat kinderen zelf over Bijbel en geloof kunnen nadenken – ook als ze heel jong zijn – en dat ook doen, met hun eigen vragen en manier van denken. Vertrouw dat als opvoeder aan kinderen toe en geef hun daarvoor de ruimte. Je geeft kinderen daarmee een eigen en actieve rol in hun omgang met Bijbel en geloof en in wat zij daarin ontdekken, wat voor hen betekenisvol is. Kinderen worden uitgenodigd hun eigen verhaal en identiteit met geloof te ontwikkelen en daarin zelf een belangrijke rol te spelen.
• Bijbel en geloof staan in deze visie ook centraal. Kindertheologie gaat ervan uit dat de bijbelverhalen krachtige bronnen zijn en ons iets te vertellen hebben. Dat vraagt van jou als opvoeder om het verhaal de ruimte te geven – en dus bijvoorbeeld niet zelf van tevoren de moraal van het verhaal te bepalen en door te willen geven aan een kind.
• Zowel kinderen als Bijbel en geloof staan dus centraal. Daarin klinkt mee hoe belangrijk opvoeders – thuis, in de kerk, op school – zijn. Want om een kind op zijn eigen niveau en manier Bijbel en geloof te helpen ontdekken, daarvoor is een ontmoeting met Bijbel en geloof nodig die bij het kind past en waarbij niet van tevoren teveel wordt ingevuld. Daarbij past het beeld van de wandeling of reis. Het is een ontdekkingsreis die je samen met de kinderen rond Bijbel en geloof maakt. Waardevol voor kinderen, maar ook voor de opvoeder. In de kindertheologie verrijken kinderen en volwassenen elkaar op de reis die ze samen ondernemen.

Wanneer je vanuit deze visie met kinderen, Bijbel en geloof aan de slag gaat, kun je als kompas steeds in het oog houden:

• Staat het kind centraal en krijgt het alle ruimte?
• Staan Bijbel en geloof centraal en krijgen zij alle ruimte?
• Kan ik als opvoeder die twee bij elkaar brengen?
• Lukt dat op een manier die open, gelijkwaardig, actief en ontdekkend is?

Kindertheologie: hoe doe je dat in de praktijk?

Wat hierboven staat, is een visie. Maar hoe doe je dat in de praktijk? Die vertaalslag naar de praktijk kun je maken met behulp van vijf sleutels. De eerste drie sleutels gaan over de verschillende rollen die je als opvoeder hebt. De vierde sleutel gaat over hoe je met kinderen over de Bijbel en geloof in gesprek kunt gaan. De vijfde sleutel gaat over het actief en ontdekkend aan de slag gaan met bijbelverhalen en geloof.

Sleutel 1: kijk en luister goed naar de kinderen

De eerste rol die je als opvoeder hebt, is die van de aandachtige waarnemer: je kijkt en luistert met aandacht naar kinderen en neemt zo het kind echt waar.

Kinderen worden geboren in een wereld die zij gaan ontdekken. Met nieuwe ogen kijken ze naar alles om zich heen. Daarbij hoort verwondering. Zodra ze kunnen praten, stellen kinderen veel vragen; ze denken ook zelf na en komen tot hun eigen gedachten en inzichten. Ook over Bijbel en geloof. Ze nemen daarbij hun vragen, ervaringen, interpretaties, beelden, vermoedens, inzichten en ideeën mee en hun eigen manier van denken. Als je met kinderen rond Bijbel en geloof aan de slag wilt gaan, mag dit ‘theologiseren van kinderen’ het vertrekpunt zijn. Het is het kind dat voorop gaat tijdens jullie gezamenlijke wandeling. Daarom ben je om te beginnen een aandachtige waarnemer. Je wilt het kind echt zien en je voor hem of haar openstellen. Wie heb je voor je? Het gaat om de eigen ideeën en aanknopingspunten van kinderen. Hun eigen vragen en nieuwsgierigheid. En natuurlijk hun leeftijd en ontwikkeling, eigenheid en voorkeuren. Als je zo naar kinderen kijkt, ontdek je hoe je bij hen kunt aansluiten als je met de Bijbel en geloof aan de slag gaat. Je komt op het spoor waar voor hen de toegangen tot de wereld van Bijbel en geloof liggen. Juist op die toegangspunten is de kans groot dat ze echt iets kunnen ontdekken wat voor hen van betekenis is.

Sleutel 2: ga samen met de kinderen ‘op reis’

De tweede rol die je als opvoeder hebt, is die van de betrokken reisgenoot:  je loopt samen met kinderen op en komt zo samen verder.

Theologiseren met kinderen betekent dat je tijdens jullie wandeling op de juiste momenten ruimte geeft aan het kind dat voorop gaat, aan het naast elkaar lopen en aan zelf voorop gaan als opvoeder. Enerzijds geef je kinderen daarbij alle ruimte en laat je je door hen verrassen. Kinderen kunnen je de ogen openen en je nieuw leren kijken. Ze kunnen je iets laten ontdekken over God en zijn koninkrijk. Jezus zegt: ‘Je moet openstaan voor Gods nieuwe wereld. Net zoals een kind dat doet.’ En Hij slaat zijn armen om de kinderen heen en Hij zegent hen (Marcus 10:14-16). Anderzijds bereid je als volwassene jullie reis voor, neem je mee wat je onderweg nodig hebt en speel je in op wat op jullie pad komt. Je zorgt ervoor dat kinderen tot hun recht komen en ontdekkingen kunnen doen en tot nieuwe inzichten kunnen komen door hoe je hen met Bijbel en geloof in aanraking brengt en hen begeleidt.

In de kindertheologie is een gelijkwaardig en open proces belangrijk. Je loopt de weg samen en komt zo samen verder. Wat jij en de kinderen inbrengen is even waardevol. Wat jullie zullen ontdekken, staat van tevoren niet vast.

Sleutel 3: reik kinderen nieuwe kennis aan

De derde rol die je als opvoeder hebt, is die van de inhoudelijke gids: je wijst kinderen op nieuwe inhoud en maakt zo nieuwe betekenisvolle ontdekkingen mogelijk.

Eigen vragen, ideeën en denken van kinderen staan in de kindertheologie centraal. Maar wat kinderen kunnen weten of bedenken, heeft een grens. Nieuwe kennis of een handreiking helpt hen verder. Zo kunnen ze steeds weer iets nieuws van betekenis ontdekken. Hier zet je tijdens jullie wandeling als volwassene een stap voor de kinderen uit. Je geeft bijvoorbeeld informatie, verheldering of een nieuw gezichtspunt. Dat noemen we ‘theologiseren voor kinderen’. Je bent dan de inhoudsdeskundige. Korte weetjes zijn hiervoor heel geschikt. De inhoud van zo’n weetje kan zijn: de betekenis van een bijbelse naam, informatie over de bijbelse tijd of over de inhoud van het verhaal of het bijbelboek. Maar denk ook aan foto’s, tekeningen, landkaartjes. Of vormen zoals een verhaal, lied of vraag die de ontdekkingstocht van kinderen verrijkt en verder helpt.

Sleutel 4: zie kinderen als gelijkwaardige gesprekspartners

Bij deze sleutel gaat het over het geloofsgesprek. De insteek is: open praten over Bijbel en geloof met kinderen als gelijkwaardige gesprekspartners. De nadruk op ‘open en gelijkwaardig’ is een manier van kijken, een visie op het geloofsgesprek en heeft praktische kanten.

In het geloofsgesprek krijgen kinderen alle ruimte, met hun vragen en eigen manier van denken. Ze ontdekken nieuwe betekenissen door hierover samen na te denken en zelf antwoorden te verwoorden. Maar je kunt ook zelf vragen stellen aan de kinderen en die samen onderzoeken. Vragen die helpen om een verhaal of onderwerp beter te begrijpen. Of juist vragen die ingaan op eigen ervaringen, zo leef je je in en breng je het verhaal of onderwerp dichtbij. Je kunt ook denken aan vragen die direct gaan over God, Jezus, geloof en ‘het leven’ en die jullie helpen om daarover na te denken. Of de vragen nu van de kinderen of van jou komen, de kern van deze sleutel is: zie kinderen als gelijkwaardige gesprekspartners. Wat de kinderen en jij in een gesprek inbrengen, is even waardevol. De één staat niet boven de ander. Zo kun je volop en vrijuit samen nadenken en samen nieuws ontdekken. Daarvoor heb je tijd, aandacht en een veilige en vertrouwde sfeer nodig. Stel altijd open vragen die niet in een bepaalde richting sturen. Vraag door. Ga ervan uit dat er geen foute antwoorden zijn. Schrik niet van ‘grote’ vragen. Een vraag mag een vraag blijven. Bij een gesprek over Bijbel en geloof hoef je niet tegenover elkaar te gaan zitten en te praten. Je wilt aansluiten bij kinderen die graag en gemakkelijk praten, maar ook bij hen die dat minder gemakkelijk doen. Het is voor veel kinderen zinvol én leuk om te variëren met verschillende, creatieve en actieve gespreksvormen.

Schrik niet van grote vragen

Sleutel 5: creëer een krachtige en rijke omgeving

Het geloofsgesprek is heel belangrijk. Maar het gaat niet alleen om denken en praten. Je kunt met kinderen op allerlei manieren Bijbel en geloof beleven, ontdekken en daarover leren. Dit gebeurt in wat we in de kindertheologie een ‘rijke omgeving’ noemen.

Het gaat hierbij steeds om de ontmoeting tussen kinderen, Bijbel en geloof, waarin bij voorkeur echt iets gebeurt, in beweging komt. Waarin kinderen actief betekenis ontdekken. Een rijke en krachtige omgeving helpt daarbij. Deze is gevarieerd en sluit goed aan bij de kinderen, het bijbelverhaal of het geloofsonderwerp. Daardoor sluit je aan bij de eigen interesses van kinderen tot het verhaal of onderwerp. Dat maakt het in combinatie met een rijkdom aan variatie tot een omgeving die uitnodigt om actief te zijn. Ze daagt uit, zet in beweging. Kinderen kunnen in zo’n omgeving volop zelf beleven en ontdekken rondom Bijbel en geloof. Door hun actieve rol daarin, eigenen ze zich toe wat ze ontdekken. Wanneer dat gebeurt, bouwen kinderen zelf mee aan hun eigen geloofsweg, eigen identiteit en betekenisvolle verhaal. Je kunt zo’n rijke omgeving zelf vormgeven door goed naar de kinderen, het verhaal of het onderwerp te kijken en te bedenken hoe die elkaar kunnen raken, ontmoeten. Dat hoeft echter niet en zo gaat het vaak ook niet. Je kunt ook prima een bestaande kinderbijbel, methode of ander materiaal op een open en gelijkwaardige manier gebruiken, gericht op déze kinderen en gericht op samen beleven, ontdekken en leren.

Nu jij…

Kindertheologie is een uitnodiging om met kinderen met Bijbel en geloof op weg te gaan. Om samen de wandeling te maken. Stap voor stap. Gelijkwaardig en open. Actief en ontdekkend. Kijkend met de ogen van een kind. Wat wordt jouw eerste stap op jullie ontdekkingsreis?