Slim zijn ze, wie maakt ze wijs?

Veel studenten kunnen moeilijk hun plek vinden in een kerk. Uit onderzoek blijkt dat gelovig zijn (en blijven) zonder kerkelijke participatie erg moeilijk is. In deze beschouwing gaat IFES-studentenwerker Alexandra Matz in op welke impact een christelijke studentenvereniging heeft op haar leden.

In mijn studententijd was ik bevriend met een jongen die een jaloersmakende afspraak had met zijn ouders. Zij betaalden zijn huur en studiekosten op voorwaarde dat hij lid zou worden bij een christelijke studentenvereniging. Ik weet niet precies wat het idee achter deze deal was, maar wel dat het voor hen een prijzige investering is geworden: hun zoon heeft, mede door zijn intensieve betrokkenheid bij deze studentenvereniging, nogal lang over zijn studie gedaan. Als het de bedoeling was om hem bij de les (lees: bij het geloof) te houden, mogen ze alsnog in hun handjes knijpen. Hij is actief betrokken bij een kerkelijke gemeente en werkt voor een christelijke organisatie.

Impact

Het kan ook anders lopen. Veel afgestudeerden vinden het lastig om na hun studententijd te aarden bij een kerk. Toegegeven, naar de kerk gaan is niet hetzelfde als gelovig zijn, maar gelovig zijn (en blijven) zonder kerkelijke participatie valt niet mee, blijkt uit onderzoek. Welke rol christelijke studentenverenigingen hierbij spelen, is nauwelijks onderzocht, terwijl deze verenigingen een belangrijke rol spelen in de religieuze socialisatie van duizenden christelijke studenten. De (verplichte) bijbelstudiegroep die wekelijks of om de week bij elkaar komt, vormt hiervan de kern. In een periode waarin de studenten vaak losgeweekt raken van hun ouderlijke kerk, is de vereniging in feite de primaire geloofsgemeenschap voor haar leden. Ik houd van studentenverenigingen, ben er zelf lid van geweest en werk inmiddels als IFES-studentenwerker bij de vereniging waarvan ik zelf ooit lid was. Wat is daadwerkelijk de impact van die christelijke studentenvereniging op haar leden? Is lidmaatschap bevorderlijk voor een bloeiend geloofsleven, ook na de studententijd? Verhult een christelijke studentenvereniging tijdelijk de afnemende religiositeit van haar leden of bevordert ze deze zelfs door de plek van de kerk in te nemen? Als alumna, theoloog en studentenwerker wilde ik hierover graag meer te weten komen.

Onderzoek

Voor mijn masterscriptie heb ik oud-leden van christelijke studentenverenigingen gesproken over hoe zij aankijken tegen het geloof en de kerk. Het onderzoek was kwalitatief van aard, het ging om diepte-interviews met een beperkte groep respondenten. Dat  waren er acht: allemaal zijn ze lid geweest van een christelijke studentenvereniging (Navigators, GSV, Ichthus of CSFR) en identificeren ze zich als christenen. Vier van hen zijn kerkelijk betrokken en vier niet. Gedurende hun studententijd hebben zij de (tweewekelijkse) bijbelkring bezocht. Wat maakt dat sommigen na hun afstuderen geen aansluiting vinden bij een (andere) geloofsgemeenschap? Ik wilde de verhalen van deze kerkelijke en niet-kerkelijke alumni naast elkaar leggen en verwachtte een verband tegen te komen tussen hoe hun geloof zich tijdens hun studententijd ontwikkelde en of ze nu actief betrokken zijn bij een kerkelijke gemeenschap. Hierbij veronderstelde ik dus dat kerkelijke betrokkenheid voortvloeit uit geloofsovertuigingen, ofwel: mensen geloven ‘x’, dus doen zij ‘y’. In de loop van mijn onderzoek kwam ik erachter dat het toch iets complexer ligt. Zo bleek uit de interviews dat de verhalen van de respondenten nauwelijks van elkaar verschilden, of de respondenten nu kerkelijk betrokken waren of niet. Zowel geloofsontwikkeling alsook kerkelijke betrokkenheid blijken onderhevig te zijn aan dezelfde invloeden die alles te maken hebben met de tijd waarin wij leven. Wat zijn die invloeden?

Authenticiteit

Volgens theoloog Andrew Root leven wij in een ‘tijdperk van authenticiteit’. Dat houdt volgens hem nauw verband met de door socioloog Charles Taylor beschreven secularisatie. Met de Verlichting is de wereld ’onttoverd’ geraakt: mensen zien zichzelf niet langer als de speelbal van allerlei machten en krachten, maar als individuen. Geloof is in dit wereldbeeld geen vanzelfsprekendheid, maar een keuze. Dat zie ik terug in hoe mijn respondenten hun geloofsontwikkeling beschrijven. Zij hebben het over het belang van het vormen van een ‘eigen mening’ en  het maken van een ‘eigen keuze’. Die keuze wordt bepaald door de vraag: kiezen ze voor wat bij hen ‘past’? Daarbij worden dogmatische waarheidsclaims geschuwd. Antwoorden op vragen als: wat is de kern van het christelijke verhaal? Of: wat betekent ‘geloven’? beginnen steevast met ‘voor mij persoonlijk…’ Volgens Root worden geloofskeuzes gedreven door de vraag of ze een bijdrage leveren aan de ontplooiing van de ‘eigen authentieke ik’. Hiermee komt er extra druk te liggen op geloofskeuzes. Tegelijkertijd bleek uit de gesprekken steeds weer dat geloof zich nooit vormt in een vacuüm. Wat je gelooft bepaalt of en waar je een kerkelijk thuis vindt: dat geloof komt ergens vandaan, vaak uit de kerk waar je bent opgegroeid. Bovendien geven de respondenten naast het streven naar authenticiteit en individualiteit ook blijk van een sterk verlangen naar verbondenheid. Relaties spelen een belangrijke rol in de geloofsontwikkeling. Ik kom erop terug wat dat voor kerken betekent.

Relaties spelen een belangrijke rol in de geloofsontwikkeling

Commitment

Dezelfde dynamiek van het vooropstaan van de eigen keuze speelt ook bij kerkelijke betrokkenheid. Volgens theoloog Pete Ward leven we in een ‘vloeibare tijd’. Waar identiteit vroeger gebaseerd was op het behoren tot een bepaalde groep, moet nu de postmoderne mens zijn of haar identiteit los van de gemeenschap verwerven. Zo verwordt de kerk tot een van de vele beschikbare lifestyle opties, een van de vele plekken voor zelfontplooiing. Mijn respondenten vinden het lastig om een antwoord te vinden op de vraag of de kerk naar iets (of Iemand) verwijst dat (of Die) haar overstijgt. Met andere woorden: de kerk is wat ze ervan zien en wat ze ervan zien is een dienst op zondag. Daarin liggen reële vragen voor de kerk van vandaag. Als de kerk in wezen niet verschilt van een voetbalvereniging of de Rotary, dan is ze – gechargeerd gezegd – alleen relevant voor mensen wiens hobby toevallig het zingen van liederen en luisteren naar een toespraak op zondagochtend is. Kerkelijke betrokkenheid komt dan gauw op een lager pitje te staan in de drukte van het startersbestaan. Dit betekent niet dat de respondenten ‘lui’ of ‘laks’ zijn, integendeel. Juist omdat ze authenticiteit zo belangrijk vinden, zijn ze ook bereid om daarin tijd en moeite te investeren. Hierin verwijzen ze ook vaak naar de ervaringen uit hun lidmaatschap bij een studentenvereniging: ‘Je doet wat voor de club.’ Het heeft waarschijnlijk niet (alleen) te maken met het feit dat ze lid zijn geweest; het beeld van de kerk als vereniging is historisch sterk verankerd in de Nederlandse context. Voor sommige respondenten is dit een reden om zich pas aan te sluiten bij een kerk als ze er klaar voor zijn om de verplichtingen die met dit commitment gepaard gaan waar te maken.

Conclusies

Christelijke jongvolwassenen krijgen in hun studententijd een en ander voor hun kiezen. Terwijl ze in toenemende mate druk ervaren om een keuze te maken die past bij wie ze ‘ten diepste’ zijn, vallen ritmes en structuren weg, zoals de kerkgang van ouders, waarop ze – soms tegen wil en dank – meeliftten. Tegelijkertijd ontmoeten zij meer mensen buiten hun bubbel waardoor het geloof niet meer vanzelfsprekend is. Studenten zijn op geen enkele manier zielig, maar het is goed om als geloofsgemeenschap oog te hebben voor de uitdagingen en studenten hierin te ondersteunen. Wat dat betreft is er werk aan de winkel. Als meerwaarde van de christelijke studentenvereniging wordt vaak genoemd dat jongeren er met hun twijfels en vragen terechtkunnen en er geloofsgesprekken voeren met leeftijdsgenoten. De mogelijkheid hiertoe valt in veel kerken weg op het moment dat ze belijdenis doen. Vaak betekent dit het einde van catechisatie, terwijl vanuit de ontwikkelingspsychologie en sociologie bezien het ‘echte werk’ van het vormgeven van het geloof dan pas begint. Het is van wezenlijk belang dat kerken aandacht blijven houden voor de zingevingsvragen van jongvolwassenen. Zij kunnen daarmee echt een verschil maken, omdat de overgrote meerderheid van jonge christenen zich niet aansluit bij een studentenvereniging. Kort door de bocht gezegd: als het eerstvolgende contactmoment na de belijdenis pas plaatsvindt wanneer de inmiddels-starters hun kind willen laten dopen, dan gaat er iets mis. Tekenend vond ik ook het verhaal van een oud-student, die jarenlang nauwelijks contact had met de ouderlijke gemeente, tot op een dag een ouderling belde met de vraag of hij zich niet wilde laten uitschrijven: ‘Want nu kost je de gemeente geld.’ Tegelijkertijd is het realistisch om vast te stellen dat studenten voor veel gemeenten een moeilijk bereikbare groep vormen. Daarom lijkt het me zaak dat kerken blijven investeren in organisaties, zoals studentenpastoraat of IFES, die zich specifiek op studenten richten. Het is moeilijk in harde cijfers uit te drukken wat het effect van dergelijke initiatieven is. Tegelijkertijd vertelden vrijwel alle respondenten over (oudere) gesprekspartners die hun geloof hebben helpen vormen, zoals een jeugdwerker of studentenpastor. Het gaat dan om mensen bij wie ruimte is voor vragen en tegelijkertijd kennis, of door een studie of door levenservaring, om deze vragen samen te verkennen. De betrouwbaarheid van de persoon is hierbij belangrijker dan de expertise als professional, al gaan deze in de beleving van de respondenten vaak hand in hand.

Kansen

Ten slotte: kerken in Nederland kunnen niet om secularisatie heen. Dat betekent dat zij het feit serieus nemen dat elke gelovige een individu is, met een eigen verhaal. Juist dit verhaal biedt kansen voor ervaringen van verbinding en zingeving. Door het delen van en luisteren naar verhalen wordt de subjectiviteit ervan overstegen en kunnen mensen zich verbinden aan het grote Verhaal. In hoeverre is daar in uw gemeente ruimte voor? Horen jongeren van ouderen wat het voor ze betekent om te leven met God? Wordt er naar ze geluisterd, als ze zelf ervaringen, twijfels en vragen delen? Voelen ze de vrijmoedigheid om erover te praten en ernaar te vragen? Een wijs onderzoeker heeft ooit gezegd: ‘The person is always larger than the theory.’  Er blijven nog veel open eindjes. Of het loont om huur en collegegeld van uw (klein-)kind dat binnenkort gaat studeren te betalen in ruil voor een lidmaatschap bij een vereniging, kan ik u helaas niet vertellen. Ik hoop dat dit artikel een aanzet mag zijn om binnen uw kerk het gesprek aan te gaan over hoe studenten op dit moment worden ondersteund en wat daarvoor nog meer nodig is.

Leestips over dit onderwerp:

• Alexandra’s volledige masterscriptie is online te vinden of kan opgevraagd worden via matz@ifes.nl
• Andrew Root, Faith formation in a secular age: responding to the church’s obsession with youthfulness, (Baker Academic), 2017. (Uit de serie: Ministry in a Secular Age)
• Pete Ward, Kerk als Water, Utrecht (Kok Boekencentrum}, 2005.
• Ruth Perrin, Changing Shape: The Faith Lives of Millennials, Londen (SCM Press), 2020.

IFES heeft als doel studenten toe te rusten als volgelingen van Christus die handen en voeten weten te geven aan hun geloof in praktijk en denken. Deze beweging is opgebouwd uit verenigingen van onder andere Alpha, Ichthus, C.S.F.R. en VGS/GSV. IFES-Nederland maakt onderdeel uit van IFES-World. Hierbij zijn meer dan 500.000 studenten aangesloten. In Nederland viert de organisatie dit jaar haar 65-jarige bestaan. De titel van dit artikel is overgenomen uit het meerjarenbeleidsplan van de organisatie.