De schijnwerper op: Lofprijzing als een praktijk van hoop

Het onderzoeksprogramma van de Theologische Universiteit Utrecht gaat over ‘kwetsbaarheid en hoop’. Ik schrijf deze bijdrage op de dag nadat het kabinet-Schoof zijn ontslag aan de koning heeft aangeboden. De onzekerheid over belangrijke dossiers als stikstof, woningbouw of asielbeleid neemt nog meer toe. De wereldpolitiek wordt grimmiger. Dat zijn geen woorden of ideeën – dit raakt levens van duizenden mensen in Nederland en van miljoenen mensen wereldwijd. Hoe kunnen we die kwetsbaarheid – die wijzelf soms ook sterk ervaren – uithouden? Welke praktijken van hoop kunnen we ontwikkelen? Ik haal hier één praktijk naar voren: de lofprijzing.

Is lofprijzing hetzelfde als ‘praise and worship’?

 In de liturgie heeft het begrip lofprijzing (praise and worship) vanaf de jaren zestig een belangrijke plaats gekregen in Nederland. Dan hebben we het over een liturgische vernieuwing die vanuit pinksterkerken, evangelicale en charismatische kerken een veel bredere uitstraling heeft gekregen. In de Verenigde Staten heeft deze liturgisch-muzikale traditie diepe wortels in de Afro-Amerikaanse gospeltraditie. Emoties zijn hierin vanouds erg belangrijk: door sterke en krachtige beat, hoog tempo, klappen – maar evengoed door langzame, treurige klaagliederen. Het hele lichaam doet mee: er wordt geknield, gehuild, handen en armen gaan omhoog en uitroepen tussendoor zijn niet ongewoon. Je neemt samen intens deel aan het zingen, om daarin en daar doorheen God te eren en te uiten wat Hij en het geloof met je doen. In veel kerken in Nederland worden liederen uit deze traditie gezongen, soms met piano of band, maar evengoed ook met orgel. Voorbeelden staan ook in het Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (2013) – bijvoorbeeld ‘Heer, het licht van uw liefde schittert’ (lied 289). Lofprijzing is breder dan praise and worship. Lofprijzing is een term die we in onze bijbelvertaling vinden, bijvoorbeeld in Nehemia 11:17: ‘Mattanja … was de voorzanger die de lofprijzing bij het gebed aanhief…’ Denk ook aan het woord ‘Halleluja’ – lof zij de HEER. Het zingen van lofpsalmen is ook lofprijzing.

Hoe belangrijk is de lofprijzing in de liturgie?

Er is geen liturgie denkbaar waarin de lofprijzing niet op de een of andere manier klinkt. Denk maar aan de lofprijzing als afsluiting van het Onze Vader: ‘Want van U is het koninkrijk, de kracht en de heerlijkheid, tot in eeuwigheid.’ Iets anders is het om de hele liturgie praise and worship te noemen – liturgie kent doorgaans meer en zeker ook verschillende tonen. Maar zonder lofprijzing gaat het niet.

Waarom moeten wij de HEER loven?

Het is opvallend dat in de psalmen vaak de oproep klinkt om de HEER te loven. ‘Loof de HEER, mijn ziel!’ Wij doen dat niet altijd van nature, niet vanzelf. Maar kun je wel ‘op bevel’ God loven? Dat moet toch vanuit onszelf komen, authentiek en doorleefd? Kennelijk werkt het niet zo – ook niet in de Bijbel. Wij moeten God loven, omdat daardoor, al doende, iets gebeurt. Dat is kenmerkend voor christelijke praktijken: door ze te doen, loop je de kans dat er iets met je gebeurt. De hervormde hoogleraar Arnold van Ruler (1908-1970) schreef in zijn boek Waarom zou ik naar de kerk gaan? (1970) als eerste antwoord: ‘Om de kans op de bekering te lopen.’ Christelijke praktijken zoals lofprijzing bieden je een kans om – door ze te doen – iets te ervaren. Daarvoor moeten ze wel een regelmatige gewoonte worden, die je moet volhouden.

Wat doet lofprijzing met je?

Kijk naar de apostel Johannes. Hij zit verbannen op Patmos. De Jezusbeweging lijkt een voortijdig einde te krijgen. Tegenstand en kwetsbaarheid voeren de boventoon. In die situatie is het visioen van de grote, immense, alles overstijgende lofprijzing in de hemel uit Openbaring 4 en 5 een krachtig perspectief. Vanuit de ervaring van kwetsbaarheid en onmacht zingt de hele schepping: ‘Aan Hem die op de troon zit en aan het Lam komen de dank, de eer, de lof en de macht toe, tot in eeuwigheid’ (Openbaring 5:13). Deze lofprijzing geeft je letterlijk ruimte. Ademruimte om überhaupt te zingen. Je zingt dat er meer is dan de ervaren kwetsbaarheid van dit moment.

Lofprijzing geeft je letterlijk ruimte

Wat zijn voorbeelden van zo’n lofprijzing?

Denk aan de negrospiritual ‘Joshua fit the battle of Jericho’. Dit lied gaat over de bijbelse vertelling van het volk Israël dat onder leiding van Jozua de sterke stad Jericho kan innemen doordat de HEER de muren van de stad doet omvallen. Waarschijnlijk is het lied begonnen bij de tot-slaafgemaakten in de Verenigde Staten, ergens in de vroege negentiende eeuw. Gezongen dus vanuit diep gekwetste en kwetsbare situaties, in de hoop op God die ongedacht bevrijding brengt. Muziek, zang, instrumenten – lofprijzing ten top – zorgen op bevel van God voor de ongedachte overwinning. Muren breken af door de lofprijzing! Een ander voorbeeld is Psalm 8: ‘Uit de mond van kleine kinderen en zuigelingen hebt U een sterk fundament gelegd, omwille van Uw tegenstanders, om de vijand en wraakzuchtige te laten ophouden’ (Psalm 8:3, Herziene Statenvertaling). Calvijn legt uit dat dit de hulpeloze kreet van de baby kan zijn, roepend om melk. De kwetsbaarheid van de mens is de kracht van God, precies zoals de dwaasheid van het kruis de wijsheid van God is. In de lofprijzing roepen kwetsbare mensen, vanuit hun kwetsbaarheid, de liefdevolle macht van God de HEER aan, in het vertrouwen dat Hij ons kan redden, omdat Hij boven alle aardse machten staat. Daarom is lofprijzing veel meer dan een authentieke expressie van vertrouwen. Het is minstens zo vaak een kwetsbare roep om hulp.