De groene kerk moet thuis beklijven

Felix de Fijter | 3 oktober 2015
  • Reportage
  • Thema-artikelen

Nederland telt steeds meer groene kerken: gemeenschappen die bewust voor een duurzame koers kiezen. Maar wat heeft dat predicaat precies te zeggen? Zet een reeks led-lampen nu echt zoden aan de dijk? En hoe voorkom je dat ambities verwateren als de enthousiastelingen wijken? Vier kerken doen hun verhaal. ‘Uiteindelijk wil je dat gemeenteleden je duurzame ambities juist thuis handen en voeten geven.’

Wie op een mooie zondagmiddag een rondje fietst door het Eemland, oostwaarts vanuit Eemnes, kan er niet omheen. Aan de rand van de weilanden bij Bunschoten schittert een kruis. Niet hoog op een torenspits, maar schuin op een dak. Het zijn de zonnepanelen van de plaatselijke Nederlands-gereformeerde gemeente, in kruisvorm neergelegd. Ze wekken niet alleen duurzame stroom op, maar geven ook een getuigenis af. Die combinatie vangt de ambitie van veel groene kerken in een notendop.

Je herkent ze aan een eerlijke kop koffie, zonnepanelen op het dak of een groot hart voor de schepping en zorg voor de naaste, schrijft de website van de GroeneKerkenactie (www.groenekerken.nl) over de kleine zeventig aangesloten geloofsgemeenschappen. Nee, het is geen certificering die de lat erg hoog legt en er zijn geen opzieners die energieverbruik meten of inkoopbeleid toetsen. De GroeneKerkenactie is naar eigen zeggen dan ook geen keurmerk, maar een beweging. Een beweging van geloofsgemeenschappen ‘die een andere weg inslaan en samen vormgeven aan een duurzaam, eerlijk en rechtvaardig gemeente zijn’.

Het ‘groene’ van de groene kerken slaat dus op veel meer dan ecologische duurzaamheid alleen. Toch is die ecologische duurzaamheid vaak wel het vertrekpunt. Het appelleert immers aan de opdracht tot goed rentmeesterschap over de schepping, waaraan veel groene kerken hun ambities ontlenen. ‘Een duurzame omgang met de aarde is een wezenlijk onderdeel van het christelijke geloof’, zegt Machiel Reinders van de Fonteinkerk (GKv) in Haarlem. ‘We belijden te geloven in God, die hemel en aarde gemaakt heeft. De taak van de mens om zich om die aarde te bekommeren, vloeit daar als vanzelf uit voort.’

‘Sinds twee jaar zijn we vanuit de Fontein nadrukkelijk met dit thema bezig’, vervolgt Reinders. ‘Het mooie is dat het echt vanuit de gemeente is ontstaan. Bottom-up. Dat is ook wel een randvoorwaarde, denk ik. Het moet breed gedragen zijn.’

De Fontein gaf concreet invulling aan de groene ambities door tijdens de veertigdagentijd duurzaamheid veel aandacht te geven. ‘Dat begon met het delen van praktische huis-tuin-en-keukentips over afvalscheiding, stroomgebruik, lampen en dergelijke. Op de website worden ook allerlei adressen van slagers, supermarkten en kledingwinkels gedeeld waar gemeenteleden op een verantwoorde manier hun boodschappen kunnen doen. Maar er is ook in de prediking aandacht voor en we collecteren geregeld voor groene thema’s.’

Behalve die bewustwording kijkt de Fontein ook nadrukkelijk naar zichzelf. ‘We hanteren een eerlijk en groen inkoopbeleid en we verkennen mogelijkheden om zonne-energie op te wekken. Maar daar komt natuurlijk ook een kostenaspect om de hoek kijken en dat is momenteel eenvoudigweg een flinke hobbel.’

Reinders vindt bewustwording daarom misschien nog wel een belangrijker thema. ‘Je kunt wel blij zijn met een groene kerk, maar uiteindelijk is het belangrijker dat elk gemeentelid in zijn eigen leven de handschoen oppakt en thuis het rentmeesterschap vormgeeft waarover we het in de kerk hebben.’

‘Je kunt wel blij zijn met een groene kerk, maar uiteindelijk
is het belangrijker dat elk gemeentelid in zijn eigen leven
de handschoen oppakt’

Renteloze lening

De groene aanpak van de Open Hof (CGK) in Hillegom heeft veel gelijkenissen met die van de Fontein. ‘We proberen enerzijds een groen kerkgebouw te realiseren en anderzijds de gemeente te wijzen op de verantwoordelijkheid om netjes met de aarde om te gaan’, zegt Jasper Sierink, die zich over de duurzame agenda heeft ontfermd. ‘Er was in de loop der tijd al van alles gedaan om een effectievere energiehuishouding te realiseren. We hebben led-lampen geïnstalleerd en de verwarmingsinstallatie is vervangen. Qua inkoopbeleid was fair trade de standaard. Sinds 2014 is één en ander echter wat meer gestroomlijnd en bewuster onder de aandacht gebracht.’

Voorbeeld daarvan is de organisatie van een gemeenteavond, waarop het toch wat abstracte begrip rentmeesterschap handen en voeten werd gegeven. ‘En dat werkt, al leeft het thema bij het ene gemeentelid nadrukkelijker dan bij het andere’, meent Sierink. ‘Sommigen vinden het moeilijk om de verbanden te zien tussen bijvoorbeeld hun gedrag in de supermarkt en de problemen die klimaatverandering wereldwijd veroorzaakt.’ De predikant heeft het thema daarom twee keer tijdens een viering centraal gesteld. ‘We hebben beelden laten zien van dierenleed, de plasticsoep in de oceanen en natuurrampen die met klimaatverandering van doen hebben.’

Inmiddels heeft de Hillegomse gemeente ook zonnepanelen geïnstalleerd. ‘Ze zijn gefinancierd door gemeenteleden, onder meer door renteloze leningen’, legt Sierink uit. Het tekent de gemeenschapszin in de gemeente. ‘Juist in een kleine gemeenschap is geld altijd een issue. We moeten op de kleintjes letten, dus dan is het heel mooi om te zien dat de gemeenteleden zich doen gelden. Bovendien: de panelen leveren een structurele kostenbesparing op.’

011816 Groene kerken_2

Jeroen van der Tang: ‘Als je met z’n allen aan het schroeven bent, daar op het dak, dan begint duurzaamheid pas echt te leven.’

Laaghangend fruit

Die beperkte financiële slagkracht is ook Rik Roskam van de Utrechtse Opstandingskerk (GKv) niet vreemd. Hij is sinds vorig jaar binnen zijn gemeente het gezicht van het GroeneKerkenactie. ‘Omdat we al best bewust met duurzaamheid bezig waren, konden we aanspraak maken op het GroeneKerkpredicaat.’

De gemeente schrapte het papieren kerkblaadje, zamelde in voor de voedselbank en toonde zich secuur in afvalscheiding. Maar er was veel meer mogelijk. Roskam wist een gedeeltelijke overstap naar led-verlichting mogelijk te maken. ‘Er was veel laaghangend fruit, zoals we dat noemen: lampen die zonder aanpassing van het armatuur direct te vervangen waren.’ En het bespaarpotentieel was niet gering. ‘Een grote halogeenlamp heeft een vermogen van 100 watt, een led-equivalent met dezelfde lichtopbrengst heeft maar 12 watt nodig. Dat gaat dus om een besparing van 80 tot 90 procent.’ De rekensom was snel gemaakt. ‘Binnen twee jaar verdient de investering zich terug.’

Behalve de verlichting is ook de verwarming aangepakt. Met een nieuwe verwarmingsinstallatie kan de koster de kerk een stuk efficiënter verwarmen. En dat is belangrijk, weet Roskam. ‘Want het grootste deel van het energieverbruik wordt bij kerken – net als bij de meeste huishoudens – veroorzaakt door verwarming. In dat perspectief zijn ook dubbel glas en betere isolatie goede maatregelen.’

Het grootste deel van het energieverbruik van kerken
wordt veroorzaakt door verwarming

De duurzame koers van de Opstandingskerk past eenvoudigweg bij de maatschappijbrede ontwikkeling naar een bewuster en duurzamer leefpatroon, zegt Roskam. En daar maakt ook de sociale component een steeds groter onderdeel van uit. ‘We hebben onlangs een gemeenteweekend aan het thema gewijd, en dan zie je dat er nog best wat te winnen valt. We hebben de workshop ‘God in de supermarkt’ gevolgd, die pijnlijk duidelijk maakt hoe groot de kloof is tussen wat we in principe belangrijk vinden en welke aankoopbeslissingen we in de supermarkt nemen. Uiteindelijk kiezen veel mensen vooral voor lekker en goedkoop. Eerlijk en duurzaam zijn incentives die een nog veel te kleine rol spelen.’

Roskam hoopt dat dat verbetert. ‘En in onze kerk zou ik de transitie naar led-verlichting graag compleet maken.’ En zonnepanelen? ‘Daar werken we aan. Mogelijk in samenwerking met andere kerken in de stad.’

Energieneutraal

Terug naar de Westerkerk in Bunschoten en het kruis van zonnepanelen. Kartrekker van de verduurzamingsoperatie in de Bunschoter gemeente is jeugdouderling Jeroen van der Tang, die als milieueconoom dagelijks bij de thematiek betrokken is. De Westerkerk was drie jaar geleden toe aan een forse verbouwing. ‘We hebben een groeiende gemeente en de uitbreiding die nodig was, gaf tal van mogelijkheden om ons gebouw duurzamer te maken. We hebben een grote stap gezet op het gebied van isolatie, verlichting, apparaten en ICT. We gebruiken nu bijvoorbeeld veel minder papier. Maar de meest zichtbare vergroening was natuurlijk die van de zonnepanelen.’

De verbouwing kostte twee miljoen euro en is door de gemeente opgebracht, zegt Van der Tang. ‘Dat is al fors, maar toch maakte de gemeente ook nog de financiering van aanvankelijk 28 panelen mogelijk.’ Afgelopen jaar is dat aantal tot een totaal van 100 uitgebreid. Op drie zijden van het piramidevormige dak is een kruis te zien. De panelen voorzien de Westerkerk inmiddels voor ruim 80 procent in de energiebehoefte. ‘Onze doelstelling is om volledig energieneutraal te worden.’

De duurzame ambities hebben hun weerslag in het dorp. ‘Diverse gemeenteleden en ook buren naast de kerk zijn op zonne-energie overgestapt en de vrijgemaakte Maranathakerk heeft deze zomer 160 zonnepanelen geïnstalleerd.’

Wat heeft de Westerkerk op dit duurzame spoor gezet? ‘Voor mijzelf was het al langer een thema en de voorbije jaren heeft het verschillende keren aandacht gekregen in onze kerk, bijvoorbeeld in de prediking en op speciale avonden, met onder meer een spreker van A Rocha. Typerend voor onze gemeente is dat we weinig visiestukken of vergaderingen nodig hebben om tot actie over te gaan. We zetten liever onze schouders eronder.’

Letterlijk, want de panelen zijn door gemeenteleden zelf geïnstalleerd. ‘Dat is belangrijk’, zegt Van der Tang. ‘Want je kunt heel veel vertellen, preken en argumenteren, maar als je met z’n allen aan het schroeven bent, daar op het dak, dan begint duurzaamheid pas echt te leven. Dan begrijp je pas waar ook de paus het recent over had: we hebben een gemeenschappelijk huis en daar moeten we goed voor zorgen. Voor onszelf en voor de generaties na ons.’

Een dag na de Dag van de Duurzaamheid wordt op zaterdag 10 oktober de landelijke Groene Kerkendag gehouden, met diverse workshops en ruimte voor onderling contact. De dag wordt gehouden in de Opstandingskerk in Houten, van 10.00 tot 16.00 uur. Zie verder www.groenekerken.nl/groenekerkendag.

Over de auteur
Felix de Fijter

Felix de Fijter is journalist en als hoofdredacteur verbonden aan De Nieuwe Koers.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief