Marnix Niemeijer over ecologische gerechtigheid

Gerechtigheid gaat ten diepste om hoe God het leven bedoeld heeft. En dat heeft alles te maken met goed zorgen voor de schepping, vindt Marnix Niemeijer, initiator van de Micha Campagne en de afgelopen twaalf jaar directeur van Tear. ‘In de plasticsoep in de oceaan zie je Gods glorie toch niet?’

Marnix Niemeijer (1960) werd geboren in Leeuwarden en studeerde Nederlands in Groningen. Hij gaf van 1984 tot 1988 les op een middelbare school en vertrok in 1989 naar Azië om daar als regionaal directeur voor ZOA te werken. In 1996 werd hij directeur van de vereniging Philadelphia (nu Sien), die opkomt voor mensen met een verstandelijke beperking en hun ouders. Daarna, van 2003 tot juni dit jaar, was hij directeur van Tear Nederland. Vanuit die functie was hij ook actief betrokken bij de Micha Campagne (2006-2007) en later bij Micha Nederland en Micah Global. Niemeijer is lid van de NGK Amersfoort-Noord.

Aan het begin van de zomer legde Marnix Niemeijer na twaalf jaar zijn functie neer als directeur van Tear Nederland en nam een sabbatical. Het was tijd voor iets nieuws en daar wilde hij zich in alle rust op bezinnen. Op de achtergrond speelde echter nog een beweegreden mee. De zorg voor zijn oudste dochter hield hem en zijn vrouw zeer bezig en daarvoor wilde hij graag zijn handen vrij hebben.

Het is het eerste waar Niemeijer over begint als we aanschuiven in De Onthaasting in Amersfoort, een hem vertrouwde lunchroom waar mensen met een verstandelijke beperking in de bediening en in de keuken werken. Hij vertelt over de ingrijpende tijden thuis en hoe hij en zijn vrouw de afgelopen maanden case managers van hun oudste dochter waren, zo intensief waren ze met de zorg en ondersteuning voor haar bezig.

Marnix Niemeijer: ‘Ik denk dat gerechtigheid altijd een issue zal zijn waar we bewust aandacht aan moeten geven.’ (beeld Johanne de Heus)

‘Het is een heftig jaar’, zegt hij. ‘Maar daarom is het heel mooi dat Tear me deze ruimte heeft gegeven. Zoiets zie ik als een stukje gerechtigheid. De manier waarop Tear met mij is omgegaan doet niet alleen recht aan onze situatie, maar ook aan die van de betrokkenen bij een leiderschapswisseling: de organisatie en mijn opvolger.’

Gerechtigheid. Het is een woord dat Niemeijer vaak in de mond neemt. Hij is het begrip steeds beter gaan vatten en is er steeds meer van gaan houden. Niet voor niets was hij de afgelopen jaren intensief betrokken bij Micha, een beweging die geheel draait om gerechtigheid in de wereld. In 2005 stond hij aan de wieg van de Micha Campagne in Nederland en in de jaren daarna bleef hij betrokken bij Micha Nederland, de Micha Cursus en de internationale tak van Micha.

Wat spreekt je zo aan in dat woord ‘gerechtigheid’?
‘Het heeft op het eerste gezicht een sterk juridische betekenis: recht en gerechtigheid. Reinier Sonneveld schreef daarover eens: genade is rond, gerechtigheid is hoekig. Maar als je de Bijbel leest, zie je dat het eigenlijk een heel “vol” begrip is. Gerechtigheid omvat het hele leven. Het gaat over je bestemming vinden, over het leven zoals God het heeft bedoeld. En dat heeft betrekking op álle dimensies: spiritueel, sociaal, politiek, ecologisch, enzovoort.’

Wanneer raakte je daarvan doordrongen?
‘Twaalf jaar geleden, toen ik als directeur van Tear de Micah Global Consultation in Mexico bezocht. Dat was het begin van de internationale Micha Campagne. Ik kende het begrip gerechtigheid natuurlijk wel, maar daar in Mexico werd het door christenen uit de hele wereld prominent naar voren gebracht. Dat maakte grote indruk op me. Ik begon me te realiseren dat gerechtigheid iets is wat in de hele wereld relevant is. En meer nog: het is een kernwoord van God zelf.

In het vliegtuig naar huis schreef ik op dat we in Nederland een “gerechtigheidsagenda” zouden moeten maken. Ook bedacht ik dat we een soort alphacursussen rond gerechtigheid zouden moeten geven. Dat leidde uiteindelijk, met de inzet van velen, tot de Micha Campagne en de Micha Cursus.’

Hebben we in Nederland werkelijk een campagne en een cursus nodig om te leren wat gerechtigheid is? Er is ons toch gezegd wat goed is en wat de Heer van ons wil?
‘Ik denk dat gerechtigheid altijd een issue zal zijn waar we bewust aandacht aan moeten geven. Want hoewel we allemaal aanvoelen dat het om wezenlijke zaken gaat, worden we er ook door afgeschrikt. Gerechtigheid is erg radicaal – het vormt een wezenstrek van God – en dat confronteert ons.

Los daarvan zie je dat sommige kerken een sterkere gerechtigheidstraditie hebben dan andere. In mijn traditie – ik zeg maar even GKv, NGK en CGK – was het onderwerp enigszins weggezakt. Gerechtigheid werd vaak uitbesteed aan organisaties. Misschien had dat ook te maken met onze opvatting van Romeinen 13, over het gehoorzamen van overheidsgezag.

Micha spoort kerken aan om zich minder te richten op hun eigenheid, hun interne zaken, maar om hun deuren te openen en zich te verbinden met de wereld die God liefheeft. Als je dat doet, als je de wereld opzoekt, wordt gerechtigheid een levend thema.’

Heeft dat appèl gewerkt?
‘Micha Nederland heeft de afgelopen tien jaar voor veel bewustwording gezorgd en tot veel daden aangezet. Daarbij maakt Micha natuurlijk deel uit van een bredere, wereldwijde beweging.

Ik denk dat ons duidelijk begint te worden dat gerechtigheid dieper gaat dan barmhartigheid, wat toch vaak een kernwoord binnen kerken is. Barmhartigheid gaat over iemand helpen, compassie tonen voor een ander. Je sluit jezelf daarmee buiten. Gerechtigheid gaat over meer: over oorzaken van wereldproblemen en over Gods orde herstellen. Het gaat dus ook over jou, je sluit jezelf erbij in.

‘Gerechtigheid is erg radicaal en dat confronteert ons’

Gerechtigheid is ook niet iets voor een paar momenten in het kerkelijk jaar. Het is een zaak van levensstijl. Ook dat begint door te dringen. Waar richt je je hart op en waar besteed je je tijd aan?

Micha heeft verder gezorgd voor meer verbinding tussen kerken en organisaties. Vorig jaar deden zo’n 1.200 kerken mee aan de Micha Zondag: 1.200 kerken die allemaal gericht waren op gerechtigheid. Die waarde van kerkgemeenschappen wordt ook richting de overheid bewezen. Ik zie dat christenen meer betrokken raken in het maatschappelijk middenveld en dat kerken enorm actief worden. Sámen kunnen we Gods gerechtigheid zichtbaar maken. Je ziet dat nu letterlijk gebeuren rond de betrokkenheid bij vluchtelingen.’

Niemeijer: ‘Je kunt gerechtigheid niet loskoppelen van Gods genade en de ruimte die de schepper zelf biedt. Als je dat doet, wordt het erg onhartelijk.’ (beeld Johanne de Heus)

Micha roept ook op tot ecologische gerechtigheid. Maar wat heeft duurzaam leven en zorgen voor de schepping met gerechtigheid te maken?
‘Bij Tear heb ik gezien dat heel veel armoede in de wereld wordt veroorzaakt doordat we niet als rentmeesters met de schepping omgaan. Ik heb veel mensen ontmoet die me vertelden dat zij de laatste generatie zijn die in hun dorp kan wonen. Vanwege het veranderende klimaat zullen toekomstige generaties moeten wegtrekken. Dat zette me stil bij de gedachte dat God de schepper is en dat als het ons grootste doel is om in zijn voetsporen te treden en zijn glorie te laten zien, de schepping héél belangrijk is. Ik bedoel: zie je Gods glorie in de plasticsoep in de oceaan? Nee, natuurlijk niet. Zorgen voor de schepping is onderdeel van onze aanbidding.’

Ik schat in dat de meeste christenen daar ja en amen op zeggen. Toch blijkt het lastig om dit in de praktijk te brengen. Er is zó veel wat niet duurzaam is in ons leven, dat kunnen we toch niet allemaal veranderen?
‘Het betere is de grootste vijand van het goede… Ja, we zijn mens in het hier en nu. Maar daar lig ik niet wakker van. We hoeven toch niet eerst volmaakt te zijn op dit terrein voordat we een start kunnen maken?

Het begint ermee dat we erkennen dat wij de wereld niet redden. Ik niet, wij niet, alleen Jezus Christus. Vervolgens roept het evangelie ons wel op om het koninkrijk binnen te gaan en zichtbaar te maken. Daar hoort ook bij dat we ons realiseren dat we alles in bruikleen hebben en daar dus zorgvuldig mee moeten omgaan. Dat is een heilzame richting.

De één zal grotere stappen in die richting zetten dan de ander, maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat je er liefde voor voelt, dat het in je hart zit. Na een studie van vier jaar ben je ook nog geen goede journalist, maar dat weerhoudt je er toch niet van om stappen te zetten en te leren? Zo’n benadering is volgens mij zowel praktisch als zegenend. Zo proberen we dat ook bij Micha. Gerechtigheid is geen oordeel, het is een heilzame richting. Je kunt gerechtigheid niet loskoppelen van Gods genade en de ruimte die de schepper zelf biedt. Als je dat doet, wordt het erg onhartelijk.’

‘Het betere is de grootste vijand van het goede’

Op welke manier probeer je zelf duurzaam te leven?
‘Mijn vrouw was hier al eerder mee bezig dan ik. Zij begon jaren geleden al “eerlijk voedsel” te kopen. We gebruikten daarbij de lijsten van de stichting Fair Food, die we op een kastdeur plakten. Daarna begonnen we ook op kleding te letten en kwam de kringloop in het vizier. En later begonnen we biologisch en uit de regio te eten. Verder wonen we in een heel goed geïsoleerd huis, waardoor ons energieverbruik erg laag is. En binnenkort gaan we met een aanbieder praten over zonnepanelen op ons dak.’

Staat ecologische gerechtigheid in de schaduw van bijvoorbeeld sociale gerechtigheid? Er komt toch een nieuwe aarde: relativeert dat niet ons streven naar duurzaamheid?
‘Nee, dat relativeert het niet. Het zet het wel in perspectief. Maar je ziet op veel plaatsen in de Bijbel dat God zich duidelijk richt op het hier en nu. Hij is een God die zich bekommert, ook om zaken waar wij ons niet om bekommeren. Veel verhalen in het Oude Testament geven dat weer.

Lees bijvoorbeeld Leviticus 18 en 19, waar Hij zijn naam expliciet verbindt aan allerlei heilzame praktijken uit het dagelijks leven. En denk ook aan Leviticus 25, waarin het jubeljaar wordt beschreven. Je ziet daar dat God structurele verandering zoekt. Iets wat kennelijk een maatje te groot is voor de mensheid, want het jubeljaar is nooit gehouden. Maar het maakt wel duidelijk dat God niet iemand is van over there. Hij is iemand van het hier dichtbij.
In het koninkrijk van God is nooit sprake van distantiëren. God beweegt zich altijd naar de aarde en de mensen toe. Altijd.’

Micha Monitor
In 2014 bracht Micha Nederland voor de tweede keer een Micha Monitor uit. Er werd onder meer gepeild hoe Nederlandse christenen tegenover het beheer van de aarde staan. Het gros van de orthodox-gereformeerde christenen (63 procent) gaf aan het onze plicht te vinden om goed voor de aarde te zorgen. Rooms-katholieken zien het beheer van de aarde daarentegen minder vaak als plicht, maar eerder als iets wat bij jezelf begint. Slechts kleine percentages van de ondervraagden vinden het beheer van de aarde van marginaal belang. De gehele monitor is te lezen op www.michanederland.nl.