Marnix Niemeijer dicht over zijn dochter

Roel Venderbos | 17 maart 2018
  • Opinie

Een paar maanden geleden werd in het UMC Utrecht de bijzondere gedichtenbundel Opname van opzij gepresenteerd. Marnix Niemeijer beschrijft daarin hoe hij als vader de psychose van zijn dochter Rieke beleefde. Roel Venderbos was bij de presentatie en sprak met de vader en dichter.

De zaal is meer dan gevuld. Allemaal mensen afkomstig uit het uitgebreide netwerk van Marnix Niemeijer en zijn dochter Rieke of werkzaam in de psychiatrie. Rieke is de bron van allerlei gedichten die haar vader schreef toen ze vanwege een forse psychose voor een tweede keer werd opgenomen op de afdeling psychiatrie. Opname van opzij is de intrigerende titel van de bundel, prachtig vormgegeven als leporello.

In de titel zit van alles opgesloten. In trefzeker gekozen bewoordingen wordt duidelijk wat het met deze vader doet als zijn dochter de weg kwijtraakt en opgesloten raakt in haar eigen angstige wereld.

Gang

Een psychose is niet alleen heel heftig voor de persoon in kwestie, maar ook voor degenen die hun leven met hem of haar delen. Psychisch leed bij je kind confronteert je als ouder met veel vragen. Onwillekeurig kijk je terug op de opvoeding. Rieke bleef als kind achter qua motoriek en spraak. Ze hield erg van allerlei contacten, maar was daarin ook heel kwetsbaar.

‘Rieke was in bepaalde opzichten naïef’, zegt Marnix. ‘Vaak was ze blij, maar soms kon ze zomaar uit het lood geslagen zijn. Als een psychose zich aandient, en je moet na gesprekken met professionele hulpverleners besluiten tot een opname, gebeurt er heel wat. Je gaat over van alles nadenken. Je (gezins)leven trekt als een film aan je voorbij. Heb ik wel voldoende rekening gehouden met haar gevoeligheid en kwetsbaarheid? Hoe was ons opvoedingsklimaat eigenlijk? Was er wel genoeg ruimte voor onze dochter? Heb ik onbedoeld te hoge eisen aan haar gesteld?’

Het voelt als een groot verlies als je je dochter achterlaat en als ouders samen terugloopt door de gang, op weg naar huis. Marnix: ‘Aanvankelijk vond ik het een vieze en troosteloze gang. Maar van lieverlee heeft de gang een symbolische betekenis gekregen. Het werd een heilige plek voor me. We hebben er acht maanden doorheen gelopen, bijna net zolang als een zwangerschap. Die donkere gang is als een geboortekanaal voor me geworden. Het begon heel klein, met beelden en nog eens beelden. Die beelden werden woorden en op een gegeven moment kwamen de zinnen. De gedichten vloeiden uit mijn pen. In die gedichten kwam mijn dochter tot leven. Uit het inktzwarte kwam iets moois naar boven. En steeds tastbaarder werd hoeveel zij voor mij en ons betekent.’

Puur

‘Kun je mij terugbrengen?’ vroeg Rieke op een gegeven moment aan haar vader. Ze wilde terug vanuit het ouderlijk huis naar de psychiatrische afdeling. ‘Het was voor mij een vraag met meer kanten. Kun jij mij weer terugbrengen naar wie ik was?, zei ze eigenlijk. Rieke was haar identiteit kwijt en op een bepaald moment voelde ze ook niets meer. Het enige wat je dan kunt doen, is laten merken dat je haar niet in de steek laat. Op zo’n moment voel je waar het in het leven om draait: om liefde!’

Marnix Niemeijer: 'De donkere gang op de afdeling psychiatrie is als een geboortekanaal voor me geworden.' (beeld Ruben Timman/no-words)

Marnix Niemeijer: ‘De donkere gang op de afdeling psychiatrie is als een geboortekanaal voor me geworden.’ (beeld Ruben Timman/no-words)

Die liefde gaven Marnix en zijn vrouw aan haar, maar hebben ze ook zelf ontvangen. ‘Alles wordt je uit handen geslagen en je raakt jezelf kwijt. Wat is het dan een zegen als er mensen zijn die onze dochter niet kwijtraken! Rieke maakte deel uit van een Bijbelkring in de NGK Amersfoort-Noord. Daar was ze zoals ze was. Iemand met een eigen inbreng, anders dan anderen, maar puur. Iedereen wist: dát is Rieke. Maar die Bijbelkring werd te veel voor haar. Te veel prikkels, te veel gezichten. De kring bleef haar echter in het vizier houden, ook toen Rieke letterlijk uit het gezichtsveld verdween. Ze bleven voor haar bidden en zochten haar op. Even bij haar zijn. Misschien helemaal niets zeggen, maar wél laten merken dat ze niet vergeten wordt.’

Ook Marnix en zijn vrouw werden niet vergeten. ‘We hebben fantastische buren, die geregeld insprongen als wij het even niet meer konden. Maar ook vrienden, familie en onze broers en zussen uit de gemeente hielpen. Geweldig, wat een zegen!’

Harthelend

De lange gang op de psychiatrische afdeling was niet makkelijk. ‘Hoe zou je het aantreffen aan het einde van de gang? Is Rieke aanspreekbaar? Is ze überhaupt te bereiken? Maar als je dan met haar oploopt, terug de gang door, richting de stilteruimte, wat voel je je dan verbonden! Het lijntje mag dan dun worden, het is er nog steeds. Wat heilzaam voor Rieke, wat heilzaam voor jezelf!’

De deuren van het stiltecentrum gaan open nu wij naderen.
Er is niemand, aan de wand hangt Jezus aan het kruis. Hier is je huis,
je kent de weg terug: je loopt rechtdoor, tot waar de kaarsen branden,
de Bijbel ligt. In het halfduister hoor ik je uit alle macht je psalmen fluisteren.

‘De tijd die we gehad hebben was een hartverscheurende tijd’, besluit Marnix. ‘Maar het was ook een “harthelende” tijd en het roept zo veel moois tevoorschijn. Leonard Cohen zei het al: “There’s a crack in everything, that’s how the light gets in!” Hij heeft helemaal gelijk.’

Opname van opzij in de buurt

tekst Marnix Niemeijer

De acht gedichten uit mijn bundel hebben beeldend kunstenaar Marcel Verbrugge geïnspireerd tot het maken van een grote reeks gewassen pentekeningen. Tekeningen met een ziel. Twee daarvan staan in de gedichtenbundel. Het is mogelijk een expositie aan te vragen, waarbij de gedichten vergezeld worden door negen tekeningen.

Mijn droom is dat deze woorden en beelden dienstbaar zijn aan open ontmoetingen tussen mensen die in hun directe omgeving te maken hebben met psychiatrische aandoeningen. Denk aan gesprekken tussen professionals in de psychiatrie en betrokkenen van mensen die een psychiatrische aandoening hebben, maar vooral ook aan ontmoetingen die de betrokkenen in hun ‘gewone’ leven hebben, binnen de sociale verbanden waarvan zij deel uitmaken, zoals de geloofsgemeenschap. Ik hoop dat de woorden en beelden op een misschien wat ongebruikelijke wijze ruimte scheppen voor (gezamenlijke) stilte, het delen van emoties, gesprek en gebed. Dat er meer openheid komt voor de heftige en donkere kant van mensen die worstelen met psychiatrische aandoeningen (in hun directe omgeving). Dat zo’n weg niet stilzwijgend uitloopt in eenzaamheid.

Concreet hoop ik dat veel gemeenschappen, klein en groot, aankloppen met het verzoek om de gedichten en de tekeningen – of een deel daarvan – op te hangen. Zij kunnen mij mailen op mgniemeijer@kpnmail.nl. Ik ben graag bereid om een bijdrage te leveren aan een avond of ontmoeting binnen een gemeente.

Over de auteur
Roel Venderbos

Roel Venderbos is deeltijd predikant van de NGK Kampen en deeltijd geestelijk verzorger in een verpleeghuis.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reacties zijn gesloten.

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief