Hoop is als een boom

Jeroen Bakker | 3 november 2018
  • Opinie
  • Special 2018

Sommige hoop is als een bloemzaadje: een in het heden uitgestrooid stukje toekomst. De belofte is er al en geeft vreugde, maar alleen bij mooi weer. Als het tegenvalt, geeft het geen troost. In de psalmen vind je een ander soort hoop, diepgeworteld in het hier en nu. Deze hoop is als een boom die ook blijft staan als het drie maanden niet geregend heeft of als het stormt en de narigheid met bakken uit de lucht komt.

(beeld Ghouri1998/iStock)

(beeld Ghouri1998/iStock)

Ik heb ooit meegedaan aan een project om bomen te planten op de Peloponnesos in Griekenland, een gebied dat bekendstaat om de bosbranden. Dat jaar was het bosbrandenseizoen genadeloos geweest. Met een groepje mensen plantten we bomen langs de wegen, zodat die over een aantal jaren genoeg wortels zouden hebben om de grond vast te houden. Zonder bomen gaat de grond eroderen en worden de wegen weggespoeld door het zand.

Het is een mooi beeld voor Bijbelse hoop: bomen die met hun wortels de grond vasthouden. Nederlanders kunnen ook denken aan het helmgras, dat met zijn wortels de duinen op hun plek houdt. Bloemen zijn prachtig, maar die houden de grond niet bij elkaar. De hoop in de psalmen is ‘boomhoop’ of ‘helmgrashoop’: hoop die de grond bij elkaar houdt als het noodweer toeslaat.

Bloeduitslag

Een aantal jaren geleden werd ik ineens ernstig ziek. Na complicaties bij een routine-ingreep ging ik rakelings langs de dood. Hoewel ik me dat gevaar pas achteraf bewust werd, heeft het herstelproces meer dan een jaar geduurd. Ziek-zijn is op zo’n moment je hele leven. De toekomst gaat niet verder dan het volgende stapje dat je zet, het volgende moment dat de zuster komt met pijnstillers, het volgende hapje eten dat je naar binnen moet zien te krijgen. Hoop gaat niet verder dan de volgende bloeduitslag. Is de ontstekingswaarde genoeg gedaald, zodat ik naar huis mag?

Hoop heeft in zo’n situatie weinig te maken met de abstracte gedachte dat je over een jaar eventueel niet meer ziek bent, laat staan met het vooruitzicht op de wederkomst. Hoop op God was in die tijd niet iets wat ik ervaarde, maar iets wat de grond van mijn bestaan bij elkaar hield, terwijl ik stapje voor stapje verderging.

We moeten ons er niet te makkelijk van afmaken met:
later in de hemel zal alles goed zijn

In de periode daarna heb ik me veel beziggehouden met de psalmen. In het bijzonder met Psalm 16, in het kader van een scriptie die ik schreef over het omgaan met de dood. Ik heb toen diep respect gekregen voor de psalmisten. Dat waren mensen bij wie de hoop diepgeworteld was! Te midden van zwaar lijden kregen ze het voor elkaar om hun nauwe horizon te vullen met God.

Nu al

Wist je dat de verwachting van een leven na de dood pas ontstaan is tegen het einde van de oudtestamentische periode? En we hebben pas van Jezus geleerd dat het echt waar is. Terugkijkend blijkt de verwachting van het eeuwige leven natuurlijk heel goed aan te sluiten bij de psalmen, bijvoorbeeld bij Psalm 16, maar David had nog geen vooruitzicht op een leven na de dood. Toch lukt het hem en andere psalmisten om zelfs met de dood voor ogen zijn hoop op God te richten. Zelfs zonder toekomstperspectief is God hem genoeg.

Ik denk dat wij daarvan kunnen leren. We moeten ons er niet te makkelijk van afmaken met: later in de hemel zal alles goed zijn. Dat is bloemenhoop, die pas echt tot zijn recht komt als ‘later’ aangebroken is en er geen stormen meer zullen zijn. Christelijke hoop is óók hoop die nu al de grond bij elkaar houdt, zodat er tussen de stormen door van alles kan groeien en bloeien. In een gebroken wereld, waar de stormen nog genadeloos razen, heb je dit soort hoop nodig.

Woudreuzen

Hoe cultiveer je zo’n diepgewortelde hoop? Hoe deden de psalmisten dat? Ik wil dat graag leren. Ik heb gemerkt hoe weinig perspectief je overhoudt als je midden in het lijden zit, dus wat is hun geheim?

Ten eerste is het de kunst om de hoop te laten wortelen terwijl het nog mooi weer is. De sleutel daarvoor is dankbaarheid. Hoop kun je het best cultiveren in een ecologie van dankbaarheid, in een klimaat van lofprijzing. Niet voor niets zijn zo veel psalmen lofpsalmen. Wen jezelf er stomweg aan om God te danken voor de goede dingen die je overkomen, voor het goede dat je van anderen krijgt en voor het goede dat uit je eigen handen komt. En als je hart opzwelt omdat je ergens trots op bent, dank dan ook.

Elke dag was het alsof één van de zinnen
speciaal voor hem geschreven was

Als je leert om dankbaar te accepteren wat God geeft, kun je misschien zelfs bij ernstig lijden de gaven aannemen die God geeft. Misschien kun je net als de psalmisten je laatste adem ontvangen als een geschenk om God te loven. Niet omdat je de dood en het lijden miskent, maar omdat de hoop waaruit je leeft net zo echt is.

Daar moet ik wel bij zeggen dat de psalmisten bijzonder waren. Als diepe hoop is als een boom, dan hebben we het bij de hoop van de psalmisten over woudreuzen. Deze mensen waren begaafd, gezegend met een bijzondere hoop, die duizenden jaren later nog steeds aan veel mensen beschutting geeft.

Dodenrijk

Het tweede waar ik op wil wijzen, is de luwte van de psalmen. Niet iedereen hoeft een psalmist te zijn, maar iedereen kan schuilen bij de hoop die uit de psalmen spreekt.

Soms vinden mensen te midden van lijden onverwacht hoop en geloof, maar als het heel slecht met je gaat, heb je vaak nauwelijks ruimte om te bidden. Juist dat gebrek aan ruimte hoort bij het lijden en maakt het zo verschrikkelijk beklemmend. Niet voor niets vergelijken psalmen ernstig lijden vaak met dood zijn. En in het dodenrijk kun je God niet eren.

Als de storm toeslaat, heb je vaak de tijd niet meer om de hoop te laten wortelen. Maar jouw hoop is geen eenzame boom op een kale vlakte. Als het goed is, ben je omgeven door broeders en zusters. En in elk geval word je in de rug gesteund door degenen die je voorgingen in de tijd. Zelfs als je eigen wortels nauwelijks houvast hebben, kun je staan in de luwte van die reusachtige psalmbomen. De paradoxale troost van de psalmen is dat ze zo verschrikkelijk eerlijk zijn over lijden, wanhoop, angst en frustratie, en daardoor ruimte bieden aan je eigen pijn.

Zinnen

Ik was ooit op bezoek bij een man die net te horen had gekregen dat hij aan een ongeneeslijke, progressieve ziekte leed. Onvoorspelbaar maar onverbiddelijk zou hij alles kwijtraken: zijn energie, zijn mobiliteit, zijn beweging, zijn spraak en uiteindelijk zijn adem en zijn leven. Ik heb met hem Psalm 16 gelezen.

Toen ik later bij hem terugkwam, vertelde hij dat hij zo dankbaar was dat ik hem had aangeraden om elke dag een psalm te lezen. Ik kon me niet herinneren dat ik dat gezegd had – het was in elk geval niet mijn bedoeling geweest – dus ik vermoed dat God hem een duwtje in die richting heeft gegeven. De man was diep ontroerd: elke dag las hij een psalm en elke dag was het alsof één van de zinnen speciaal voor hem geschreven was. Er ging een wereld voor hem open. Hij las zijn hele leven Bijbel, maar had nooit eerder gezien hoe diep de psalmen gingen. De psalmen boden hem luwte in de verschrikkelijke storm waarin hij terechtgekomen was.

Ik heb me voorgenomen om te leren van de psalmisten, en dat zou ik ook jou willen aanraden. Ik heb gemerkt dat de wortels van de hoop de grond onder je leven vasthouden. Ik wil je aanmoedigen om die hoop bij mooi weer te cultiveren. Wen jezelf een ecologie van dankbaarheid aan. Plant een boom, zodat die over een paar jaar de grond kan vasthouden en de wegen begaanbaar houdt. En als je bang bent dat je de grip verliest, hoop ik dat je beschutting kunt vinden in de luwte van de psalmen.

Over de auteur
Jeroen Bakker

Jeroen Bakker is theoloog.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief