Kerken, online communicatie en de AVG

Sociale media zijn in. Jong en oud(er) is er druk mee, met WhatsApp, Facebook, Instagram of Snapchat. Hoe ga je hier als kerkelijke gemeente mee om en hoe houd je rekening met privacyregels en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)? Mediadeskundige Eric van den Berg: ‘Mijn tip is om te redeneren vanuit de bezoeker.’

Eric van den Berg: ‘Een kerkelijke gemeente is een vrijwilligersorganisatie. Als ik zo naar kerken kijk, denk ik dat zij het goed doen.’ (beeld Monica Stuurop)

Eric van den Berg is expert op het gebied van online communicatie. Hierover traint hij mensen in kerken en parochies. Hij schreef ook de Gids voor online communicatie in de kerk. Aan hem de vraag hoe kerken het op internet doen. ‘Ik denk dat je bij deze vraag goed moet kijken naar het type organisatie. Een kerkelijke gemeente is een vrijwilligersorganisatie. Met die bril op kijk je naar wat er gebeurt en toets je: hoe zit het met de digitale presentie, het aannemen van een luisterhouding zonder dat je zelf in de schaduw blijft staan? Als ik zo naar kerken kijk, denk ik dat zij het goed doen.

Natuurlijk zijn er verschillen. Voor katholieke parochies geldt dat de ene vrijmoediger is dan de andere. In het algemeen zijn protestantse kerken verder; waarschijnlijk heeft dat ermee te maken dat zij het meer gewend zijn om het Woord naar buiten te brengen.’

Komt het nog voor dat een kerkelijke site niet actueel of te weinig specifiek is?
‘Beide komen nog voor, maar minder dan een aantal jaren geleden. Als het voorkomt, heeft dat vaak te maken met het ontbreken van een overkoepelende visie waarin staat wie je bent en wat je met online communicatie wilt.’

‘Te vaak wordt gezegd:
we willen laten zien wie wij zijn’

Wat zet je in zo’n koepelvisie?
‘Geef antwoord op deze lastige vraag: voor wie is de website bedoeld, voor intern gebruik of voor mensen buiten de kerk? Die keuze is essentieel. Het is niet zo dat alleen een extern gerichte site goed is, een website voor intern gebruik kan ook. Maar zég er wel iets over, bijvoorbeeld door aan te geven dat iedereen welkom is.’

Over de Algemene Verordening Gegevensbescherming leven in kerken nog veel vragen, bijvoorbeeld deze: betekent de AVG dat er op een site geen persoonlijke gegevens mogen staan?
‘De AVG kent een aantal grondslagen. Daaruit moet je vooraf kiezen en die keuze ook kenbaar maken. Vaak wordt de grondslag “toestemming” gebruikt, maar dat is er maar één, en het is een lastige: toestemming kan ook worden ingetrokken. Bedenk dus als gemeente zorgvuldig op basis van welke grondslagen je persoonsgegevens gebruikt. Denk ook na of er naast een publiek sitedeel een beschermd deel komt. Het lijkt mij te verdedigen dat een ledenlijst op een beschermd deel mag staan vanuit de grondslag “gerechtvaardigd belang”: je bent immers een gemeente van mensen die omzien naar elkaar en voor elkaar willen zorgen. Op het publieke deel staan bijvoorbeeld e-mailaliassen zoals pastor@gemeente.nl. Als je daar persoonlijke e-mailadressen gebruikt, is het verstandig om daarvoor toestemming te vragen.’

Dat is bewerkelijk.
‘Klopt, toestemming is bewerkelijk, omdat de AVG het recht van verzet kent: bij leden die bezwaar maken tegen het gebruik van bepaalde persoonsgegevens, moeten die gegevens worden verwijderd of aangepast.’

Stel dat je een filmpje op de site wilt plaatsen.
‘Dan hoop ik dat er vooraf nagedacht is over wat je ermee wilt. Te vaak wordt gezegd: we willen laten zien wie wij zijn. Mijn tip is om te redeneren vanuit de bezoeker, de kijker: wat kan die hier doen? Wat krijgt hij of zij? Daarnaast is zo’n filmpje een soort spiegel van je gemeenschap: je ziet hoe mensen met elkaar omgaan en wat ze zeggen. Dat moet kloppen met hoe je echt bent. Stel, iemand ziet het filmpje, komt bij je kerk en het beeld klopt niet…’

‘Jongeren weten veel beter dan ouderen
hoe zij elkaar en anderen kunnen bereiken’

Vanzelfsprekend moet aan de mensen die in het filmpje te zien zijn, gevraagd worden of zij dit willen?
‘Ja, maar zeker bij filmpjes die vooraf zijn geregisseerd zal dat zo zijn.’

Hoe zit dit bij een opname van een speciale dienst met gasten?
‘Het is verstandig om dan meteen bij het welkomstwoord te vertellen dat er opnames gemaakt worden. Geef informatie over waar de camera’s staan en hoe hun bereik is en dat als iemand niet in beeld wil, hij of zij dit kan aangeven. Je kunt dan ook iets zeggen als: als u later denkt: ik wil toch liever niet in beeld, dan is dit het adres waar u dit kenbaar kunt maken.’

Stel, een gemeente wil elke dienst uitzenden op het publieke deel van de site, met beeld en geluid of alleen met geluid. Wat moet die gemeente vooraf regelen?
‘Als een uitzending publiek toegankelijk is, betekent dit dat die voor de hele wereld zichtbaar en/of hoorbaar is. Als de uitzending zowel live als later te zien of te horen is, moet de kerk duidelijk maken dat zij hierbij een gerechtvaardigd belang heeft. Daarvoor is vooraf een privacytoets nodig, waarin de kerk de belangen van de kerkgangers en de bezoekers afweegt tegen haar eigen belang. Als dit gerechtvaardigd belang niet duidelijk kan worden gemaakt, dan is als vluchtroute toestemming als grondslag mogelijk. Maar dat is vrijwel niet te doen: iedere kerkganger – of bij een dienst die alleen beluisterd kan worden: de mensen van wie de naam genoemd wordt – moet voor de uitzending zijn of haar toestemming geven.’

Eric van den Berg: ‘Benadruk dat het niet om het kanaal gaat: ten diepste gaat het om de geloofsinhoud.’ (beeld Monica Stuurop)

Helpt het bij een beeld- én geluiduitzending als je vooraf duidelijk maakt wie in beeld komt?
‘Ja. De AVG heeft het over “tot personen herleidbare gegevens”. Dus als de camera alleen op het liturgisch centrum is gericht en de kerkgangers niet in beeld komen, dan is dat prima. Als je, ook als meer te zien is dan alleen het liturgisch centrum, aanvullend zorgt voor een A4’tje met uitleg, sla je twee vliegen in één klap: ook voor gewone beveiligingscamera’s is dit al van belang.’

Regelmatig hoor je over de sociale media: kerken, ga hiermee aan het werk. Is dat belangrijk?
‘Ja, met enkele kanttekeningen. Je hoeft zoiets als predikant of kerkelijk werker niet zelf te beginnen. Het bijzondere is dat uitingen op sociale media vaak vanzelf ontstaan. Daarbij is de diepere lijn dat mensen zelf zoeken naar hoe zij de christelijke gemeenschap beleven, Bijbelstudie willen doen of een gebedsgroep willen vormen. Laat dat maar gebeuren. En als jij je er als pastor bij wilt aansluiten, prima! De tweede kanttekening is dat je er als gemeenschap op moet letten dat een groep niet losraakt van de grote groep. Er moet een communicatielijntje blijven, waarbij je het correct gebruik faciliteert en er richtlijnen voor geeft.’

Welke richtlijnen zijn dit?
‘Met respect met elkaar omgaan. Geef ook aan dat het wijs is om niet te veel persoonlijke gegevens of informatie over wat jij denkt of vindt in de groep te delen. Benadruk dat het niet om het kanaal gaat: ten diepste gaat het bij een WhatsAppbijbelstudiegroep of -gebedsgroep om de geloofsinhoud.’

Heb je ook nog tips inzake de AVG?
‘Ja. De AVG rangschikt persoonsgegevens van kerkleden onder bijzondere persoonsgegevens. Daarvoor is, omdat het om geloofsuitingen gaat, extra zorgvuldigheid vereist. Wees je daarvan bewust als je bijvoorbeeld een WhatsAppbijbelstudiegroep start. Stel dat jij daarin iets persoonlijks deelt over jouw geloof. Door de combinatie van gegevens over jou, over de WhatsAppgroep én over jouw overtuiging kun je dit typeren als bijzondere persoonsgegevens. Ik denk niet dat WhatsApp hier misbruik van zal maken, maar het is goed om hierbij stil te staan. De combinatie van die drie gegevens kan er namelijk toe leiden dat jij als het ware te achterhalen bent.’

Wat doe je hiertegen?
‘Vraag je af welk platform je voor welk doel kiest. Je kunt je bijvoorbeeld vanuit het voorgaande afvragen of WhatsApp het juiste platform voor Bijbelstudie of een gebedsgroep is. Dezelfde afweging moet je ook maken als je gebruikmaakt van platforms als Facebook of Instagram.’

Is Facebook, zoals ik ergens las, ‘een heel goede manier voor kerken om de kerkleden bij elkaars leven te betrekken’?
‘Ja, net als Instagram of Snapchat, het platform dat jongeren gebruiken om in tien of twintig seconden iets te delen, een foto bijvoorbeeld. Mijn tip is ook nu om niet aan jongeren te vragen om hier iets mee te gaan doen. Veel beter is om aan hen te vragen: wat zouden jullie willen doen om mensen buiten de kerk te bereiken met waar jullie mee bezig zijn? Daarna maken zij de afweging wel: Snapchat is te link, Facebook is ook niet echt veilig, dan kiezen we voor… Als jij dan als kerk aangeeft dat er een budget beschikbaar is en je vraagt om rekening te houden met de privacy, dan wordt het geweldig. Jongeren weten veel beter dan ouderen hoe zij hiermee moeten omgaan, hoe zij elkaar en anderen kunnen bereiken, ook over dingen die met het geloof te maken hebben.’

Dit artikel komt uit het nieuwste nummer van OnderWeg, dat verschijnt op 8 december. Thema is de kerk, sociale media en de AVG. Benieuwd naar het hele nummer? Neem voor 6 december een gratis proefabonnement en ontvang dit nummer als welkomstgeschenk.