Luigi Gioia: ‘Stilte zegt meer dan woorden’

Hoe kun je bij God zijn en de blijdschap, liefde en vrede van zijn aanwezigheid ervaren? Luigi Gioia schreef daarover twee boeken en vertelt er graag over. Hij doet dat rustig met wel overdachte zinnen. In zijn woorden ervaar ik enthousiasme, ruimte en liefde. Na het gesprek voel ik me lichter en vrolijker dan ik in lange tijd geweest ben. Heb ik in Gioia’s aanwezigheid ook iets van Gods aanwezigheid ervaren?

De Italiaan Luigi Gioia is een benedictijner monnik. Hij studeerde in Oxford en doceert nu systematische theologie in Cambridge. Hij schreef twee boeken over het gebed.

Hoe kunnen mensen echt in contact met God komen? Hoe kunnen ze bidden?
‘Eigenlijk is bidden heel eenvoudig, maar vaak denken we dat het lastig is. Je hebt bijvoorbeeld besloten om te bidden en opeens denk je aan iets anders. Je ziet die gedachte als een afleiding en je probeert het weg te stoppen. Maar dat hoeft niet. Het is iets wat jou bezighoudt en dat hoort juist in je gebed thuis. Als het voor jou belangrijk is, is het belangrijk voor God. Bid dus voor de dingen die je “afleiden”. Zeg het tegen God!’

Luigi Gioia: ‘Eigenlijk is bidden heel eenvoudig. Als het voor jou belangrijk is, is het belangrijk voor God. Zeg het tegen God!’ (beeld Bram Beute)

U zegt dat alles wat ons bezighoudt ook belangrijk is voor God. Waarom denkt u dat?
‘De mooiste naam voor God vind ik Immanuel: God met ons. In Jezus heeft God het laten zien: Ik wil echt bij jullie zijn. De laatste woorden van Jezus in het evangelie volgens Matteüs zijn: “Ik ben met jullie.” Christus is opgestaan om bij ons te zijn, zou je kunnen zeggen.’

Dus je kunt bidden door alles te zeggen wat je bezighoudt?
‘Ja, maar bidden is meer dan zelf spreken, het is ook God laten spreken. Voor mijn gebeden gebruik ik vaak bestaande gebeden, zoals de psalmen of het Onzevader, die ik dan telkens weer herhaal. Maar er komt ook een moment dat ik stil ben en luister. Het is als met iemand die je goed kent, met wie je ook stil kunt worden. Die stilte zegt meer dan woorden. God neemt dan het gebed van mij over. Dat heeft iets spannends, iets beangstigends. Het is een duidelijk herkenbaar moment. Een moment waarop je echt je mond moet houden.

Meerdere christelijke schrijvers hebben hierover geschreven. Ze gebruiken verschillende beelden hiervoor, maar ze hebben het over hetzelfde. Eén zo’n beeld is dat je al sprekend en biddend de woorden van de psalm of het Onzevader als het ware hebt uitgepakt, opengebroken en dat je nu geniet van de geur die daardoor tevoorschijn is gekomen. Het in de stilte bij God zijn werkt vervolgens door in heel je leven. Je hele leven wordt een gebed. Ook als je andere dingen aan het doen bent, ben je je bewust van Gods aanwezigheid.’

Het is niet zo gemakkelijk om die stilte te vinden. Hoe hebt u dit zelf ontdekt?
‘Vanaf mijn zeventiende woonde ik in een benedictijnerklooster. Ik werd daar getraind in de lectio divina. Dan lees je een Bijbeltekst, daar mediteer je over, vervolgens bid je en ten slotte is er ruimte voor contemplatie, voor het in stilte bij God zijn. Ik las daar ook allerlei spirituele auteurs over, zoals Johannes van het Kruis en Theresa van Avila. Maar ik had geen flauw idee waar het over ging. Wat was dat “bij God zijn” nu toch? Ik ervoer het zelf voor het eerst tijdens een retraite. Een spreker hielp ons met sleutels voor een eenvoudig gebed, onder andere door te bidden met een korte tekst en die telkens te herhalen.’

‘Soms is er een moment
waarop je echt je mond moet houden’

Wat is voor u de vrucht van contemplatie?
‘Het is bijzonder troostrijk. God raakt me aan. Hij houdt van me. Toen ik in mijn leven worstelde met ernstige schuldgevoelens hielp dit mij erdoor. Ik ben homo en zoals zo veel homo’s heb ik al vanaf heel jong een diep gevoel van schaamte en schuld. Ik kom uit Zuid-Italië, uit een heel conservatieve omgeving, die echt homofoob was. Dan is een beetje therapie niet genoeg. Maar de liefde van God ervaren in de stilte, dat was echt genezend. Ik leerde daar wat Johannes schrijft in zijn eerste brief: “Dan kunnen we met een gerust hart voor God staan. En zelfs als ons hart ons aanklaagt: God is groter dan ons hart, Hij weet alles” (1 Johannes 3:19b-20).

Is contemplatie iets voor iedereen, of is het toch vooral iets voor mensen die wat introvert zijn? Is het misschien ook cultureel gebonden? Voor bijvoorbeeld de gemiddelde Afrikaanse christen of kerk is de beleving van het contact met God heel expressief.
‘Ik weet niet of contemplatie iets voor iedereen is. Maar de kern ervan wel. Het gaat erom God te ontmoeten en zijn liefde en vrede te ervaren. Alleen de Schrift lezen en bestuderen is niet genoeg. De Schrift is ook het middel om God te ontmoeten. De Bijbel zegt dat het Woord van God als honing is en vrede en vreugde geeft. Het zou dan toch erg zijn als we dat niet ervaren?’

‘Over het algemeen komt God in
vriendelijkheid en geduld naar ons toe’

Zou je kunnen zeggen dat sommige christenen in dans en muziek hetzelfde zoeken en ervaren als anderen in contemplatie?
‘Ja, ik denk dat die dingen vergelijkbaar zijn en dat ze ook beide dezelfde risico’s hebben. Het gaat over gevoelens en gevoelens kunnen je ook voor de gek houden. Je moet ze dus onderzoeken. Zo kun je je verbeelden dat je heel veel van iemand houdt, terwijl je later ziet dat het alleen maar een voorbijgaande verliefdheid was. Aan de andere kant: dat er risico’s zijn aan gevoel betekent niet dat we het gevoel moeten opgeven. We hebben de gave van onderscheiding nodig. We moeten leren onderscheiden hoe God werkelijk aanwezig en werkzaam is.’

Luigi Gioia: ‘Het in de stilte bij God zijn werkt door in heel je leven.’ (beeld Bram Beute)

Zou je dan je persoonlijke gebedsleven en ontmoeting met God aan anderen moeten voorleggen?
‘Je kunt dat niet verplicht stellen, maar ik zou mensen daartoe wel uitnodigen. Je kunt op zoek gaan naar oudere mensen die meer ervaring hebben in het leven met God dan jij. De gave van onderscheiding komt zelf ook voort uit het gebed. Je gaat daardoor Gods aanwezigheid en actie ook buiten het gebed herkennen. Soms juist op plaatsen waar je het niet verwacht. Ik geloof dat God eropuit is om iedereen te redden. En die redding vindt niet alleen plaats als mensen die redding kennen en begrijpen. God handelt ook op andere manieren. Ik verlang ernaar dat christenen zich meer inzetten om Gods werk in deze wereld te onderscheiden. Wij hebben niet het monopolie op God.’

Waarom vindt u het zo belangrijk dat christenen bidden en God ervaren?
‘Ik maak me zorgen, want levens van christenen verliezen hun smaak als ze die ervaring van God niet cultiveren. We weten ons geloof operationeel te maken en institutioneel. We weten te formuleren wat onze missie is. Maar de brandstof voor dat alles is dat we ons open blijven stellen voor God zelf. Dat we ons aan de ontmoeting met Hem blootgeven. Over het algemeen komt God in vriendelijkheid en geduld naar ons toe. Hij dringt zich niet op.

Dat betekent dat we af en toe enige afstand moeten nemen van ons dagelijkse leven. We trekken ons bijvoorbeeld terug in een retraite. Vergelijk het met een leven van een stel. Ze zijn dagelijks druk met hun werk, de zorg voor de kinderen en het huishouden. Ze functioneren, maar het is noodzakelijk dat ze ook tijd hebben voor elkaar en van hun liefde genieten, anders kunnen ze elkaar echt kwijtraken.’

Sommige mystici vergelijken de ontmoeting met God dan ook met de liefde bedrijven.
‘Ik zou daar voorzichtig mee zijn, maar ik begrijp het wel. De Bijbel bevat ook Hooglied, vol erotiek waarin de liefde voor God met zijn volk wordt verbeeld.’

Hoe kunnen christenen anderen helpen om meer van God te ervaren?
‘Allereerst door zelf de tijd te nemen om te bidden. Daardoor kun je ook anderen inspireren. In de tweede plaats kun je mensen uitnodigen om naar de kerk te komen om te bidden. Dat vraagt om creativiteit. Het gaat dan niet om een kerkdienst, maar er is dan bijvoorbeeld gelegenheid om na een gezamenlijk inleidend gebed in de kerk een kaars te branden, te bidden in stilte of te luisteren naar muziek.’

Dit artikel verschijnt op 2 maart in magazine OnderWeg. OnderWeg richt zich op christenen die God en kerk liefhebben en midden in het leven staan. Probeer OnderWeg drie maanden (zes nummers) gratis!