Vreugde over Paulus
- Opinie
- Thema-artikelen
Wij maken Paulus soms alleen relevant als het gaat over vrouwen of seks. Maar dat zijn slechts de voetnoten in zijn verhaal. Soms denk ik bij die discussies: lees eens een boek, zoals Paul among the People van Sarah Ruden (een vrouw). Van mijn hoofdredacteuren moet ik echter wat meer inlevingsvermogen tonen. Dus dat probeer ik met mijn eerste alinea om daarna iets van mijn vreugde met jullie te delen.
Paulus begint hoofdstuk 16 van Romeinen als volgt: ‘Ik beveel onze zuster Febe bij u aan, die in dienst staat van de gemeente in Kenchreeën’. Dit maakt het waarschijnlijk dat Febe de brief van Paulus heeft meegenomen naar Rome. Dat betekent ook dat zij alle huisgemeentes in Rome bezocht heeft en daar zijn brief heeft voorgelezen. Misschien in delen, misschien in een keer. Waren er vragen over de brief, Febe moest die beantwoorden. Dus voor vertrek naar Rome zal Febe met Paulus gesproken hebben over zijn brief en hem om een toelichting hebben gevraagd. Misschien heeft zij zelfs suggesties voor verbetering voorgesteld, voordat Tertius de definitieve versie van de brief opschreef. Daarmee wordt Febe, bekeerlinge en diaken, de eerste uitlegger van zijn brief. Het gezicht van Paulus in Rome was een vrouw: Febe. Haar boodschap is onuitgesproken en juist daardoor niet mis te verstaan: dat Febe vrouw is, behoeft geen speciale introductie. Daar hoeft Paulus geen woorden aan vuil te maken. Vrouwen hebben geen uitzonderingspositie. Ze krijgen geen waarschuwingsteken. Nee, vrouwen doen vanzelfsprekend mee in Gods koninkrijk: Paulus hoeft er niets over te zeggen.
Flow
Ik vond het bovenstaande bij Scott McKnight die aanspoort om heel Romeinen te lezen vanuit het perspectief van de situatie en samenstelling van de huisgemeentes in Rome. Zijn stelling is bijvoorbeeld dat de eerste vier hoofdstukken van Romeinen vooral gericht zijn op de Joodse gelovigen in Rome. Gelovigen die voor ons pas nadrukkelijk in hoofdstuk 14 en 16 in beeld komen, maar die Paulus natuurlijk al vanaf het begin in gedachten had. Het maakt de flow van zijn brief logischer en de brief zelf levendiger, aansprekender. Overigens: heb ik met de vorige alinea de positie van de vrouw of de man in de kerk van nu op een rijtje? Nee, natuurlijk niet. Maar ik heb vreugde gevonden in het lezen van Paulus. Ik gun iedereen dezelfde vreugde en interesse als ik heb bij het lezen van Paulus en zijn recente uitleggers. Ik wil meer van hem lezen en dat is wat recente uitleggers van Paulus met mij doen. Ja, Paulus schrijft niet simpel. Wellicht, gelukkig maar? Ons leven is immers ook niet simpel.
Het gezicht van Paulus in Rome
was een vrouw, Febe
Nog een voorbeeld: ik heb een tijdlang geworsteld met de ‘apocalyptische visie op Paulus.’ Wat wordt daar nu mee bedoeld? Intussen kan ik nu iets ervan uitleggen met een voorbeeld dat ik zelf ook begrijp. Ik kan dit met een zin: de fout van Axe is dat de meeste mannen niet doorhebben dat ze stinken. Voor wie het niet meteen pakt, geef ik een beetje context. De Axe-reclames van vroeger gingen als volgt: ‘jongen wil graag meisje versieren, maar zweet en stinkt. Ellende. Jongen probeert uit alle macht te voorkomen dat ‘ie zweet. Lukt niet. Hard werken helpt niet. Hij kan zichzelf niet redden. Jongen krijgt hulp van een vriend: Axe. Verlossing dus en die verlossing is een cadeau, is genade. Dan de dankbaarheid: niet een, maar honderden vrouwen rennen op de jongen af. Conclusie: Axe vertelt een evangelie van ellende, verlossing en dankbaarheid.
Wat gebeurt hier eigenlijk? Axe vergeet als eerste dat deze trits onvoldoende is. Het begint namelijk bij wie je bent. De diepste identiteit van een jongen is niet dat hij graag koste wat kost meisjes wil en mag versieren. Onlangs ontdekte ik een nieuwe fout. Heb je weleens in een volle bus of trein gezeten? Als je het eenmaal hebt geroken, kun je het niet niet meer ruiken: de meeste mannen hebben helemaal niet door wanneer ze stinken. Ze zullen helemaal niet proberen niet te zweten of niet te stinken. Dit is de fout van Axe: de meeste mannen weten pas achteraf dat ze stinken. Dat is wat we in jargon de ‘apocalyptische visie op Paulus’ noemen: we hebben Jezus nodig zowel als Redder als ook om te ontdekken dat we een Redder nodig hebben. Paulus dacht dat hij goed ging, totdat Jezus Christus zich in zijn leven openbaarde (Galaten 1:16, inclusief het woord openbaren dat terugkomt in de uitdrukking ‘apocalyptische visie op Paulus’).
Opgeslokt
‘Apocalyptici’ zullen naast het woord Redder ook Zonde, Dood en Duivel in Romeinen 5-8 benadrukken met een Hoofdletter. Jezus Christus heeft aan het kruis de machten van Zonde, Dood en Duivel verslagen. Ik denk dat dit goed nieuws is voor mensen die hebben ontdekt dat het individualisme niet waar is. Goed nieuws voor een maatschappij die voelt dat er onderliggende krachten bestaan die uit zijn op verval en chaos. Wanneer ik denk aan plastic, klimaat, moderne slavernij en aan de kledingwereld, voel ik persoonlijke verantwoordelijkheid (schuld), maar weet ik me ook opgeslokt in systemen waaraan ik zelf niet kan ontsnappen. Systemen die ons in gijzeling nemen en waar we ons tegelijkertijd vrijwillig aan overleveren; waar we diensten aan verlenen als waren we lijders aan het stockholmsyndroom (het psychologisch verschijnsel dat de gegijzelde sympathie voor de gijzelnemer krijgt). Ja, en dan geldt: aan het kruis worden wij vrijgesproken van persoonlijke schuld (juridisch) maar worden we ook bevrijd (over dat laatste gaat Romeinen veel meer).
Over die ‘apocalyptische’ uitleggers valt natuurlijk nog meer te zeggen, maar laat ik met twee voorbeelden nog even onderstrepen dat dit geen exclusief clubje is dat zich wentelt in jargon. Het meest sprankelende en toegankelijke (en tegelijk beknopte) boek over Paulus dat ik de laatste jaren heb gelezen is van de ‘apocalypticus’ Douglas Campbell, Paul – An Apostle’s Journey. Fleming Rutledge (ja, alweer een vrouw) schreef het beste en belangrijkste (en wel weer dikke) boek over de kruisiging van Jezus. Ook zij hoort bij deze school.
We hebben Jezus nodig als Redder en
om te ontdekken dat we een
Redder nodig hebben
Paulus en zijn recente uitleggers dagen me dus uit in het groot, maar ook in het klein. Paulus gebruikt af en toe de uitdrukking pistis christou. Pistis christou kun je vertalen als het geloof in Christus, maar ook als het geloof (vertrouwen) van Christus. Kies je voor de tweede vertaalmogelijkheid, dan klinkt Galaten 2:16 als volgt: ‘(wij Joden) weten dat niemand als rechtvaardige wordt aangenomen door de wet na te leven, maar door het vertrouwen van Jezus Christus.’ Hiermee wordt duidelijk dat de tegenstelling niet is: onze werken versus ons geloof. Dat laatste kan immers de vraag oproepen hoeveel geloof we nodig hebben om gered te kunnen worden. Dan verandert geloof zomaar in een werk. Nee, de tegenstelling is: onze werken versus het vertrouwen van Christus in God. Zijn vertrouwen dat het kruis de weg was en dat God Hem zou rechtvaardigen door Hem op te wekken uit de dood. Met een ander voorbeeld: zoals de Israëlieten gered werden door het vertrouwen dat David had om door Gods kracht Goliat te kunnen verslaan, zo worden ook wij gered.
Met dat ik de laatste zinnen opschrijf, hoop ik dat de lezer benieuwd is waar deze uitdrukking pistis christou of pistis iesou nog meer voorkomt bij Paulus en wat er gebeurt als je deze vertaling gebruikt. Als dat zo is, heb ik mijn doel bereikt. Over de uitdrukking ‘werken van de wet’ en over ‘de rechtvaardige’ heel kort het volgende: wie weet is ‘de rechtvaardige die uit geloof leeft’ (Galaten3:11 en Romeinen 1:17) wel allereerst Christus en vervolgens pas wij in Hem.
Kosher eten
Dan nog iets over de wet. Soms wordt de Joodse religie voorgesteld als mislukte wetsreligie: alleen wie alle geboden houdt, zal behouden worden (en dus wordt niemand dat). Daartegenover wordt dan de genade gesteld. Maar de Bijbelwetenschapper E.P. Sanders heeft laten zien dat deze voorstelling van zaken meer vertelt over Luthers nazaten dan over Paulus en zijn leefwereld: ook Joden ten tijde van Paulus geloofden dat Gods keuze voor Israël en zijn verbond waren ingegeven door genade (Deuteronomium 7). Door de wet te houden, lieten ze juist zien dat ze op Gods genade vertrouwden. Wanneer je zo leest, zie je dat Paulus in Galaten niet over tijdloze waarheden discussieert, maar insteekt op de situatie van daar en dan. Wat onderscheidde het volk van de Messias van de andere volken: de besnijdenis en kosher eten (werken der wet) of geloof en de Geest? Zo zijn we stilletjes aangekomen bij nog een visie op Paulus, het Nieuwe Perspectief op Paulus (NPP). Ben je gewend de Bijbel heilshistorisch te lezen, dan voel je je al snel thuis bij een NPP-schrijver als Tom Wright. Vooral hij laat zien dat het Oude Testament een verhaal vertelt dat wacht op een ontknoping.
Geheim
Ik denk dat het belangrijk is om mensen van het Boek te blijven, om te ontdekken hoe ons leven in het verlengde ligt van en opgenomen is in dat verhaal en in het Evangelie. Misschien dat opmerkingen over Paulus en vrouwen of Paulus en seksualiteit me daarom irriteren. Ja, het zijn belangrijke opmerkingen, maar te vaak proberen ze stukjes van Paulus te integreren in ons leven, terwijl Paulus bezig is om ons leven te integreren in Christus. Dat is het geheim dat apocalyptici, NPP’ers en ook klassieke uitleggers van Paulus ons willen laten ontdekken.
Tips om verder te luisteren en te lezen
Als je wat meer wilt weten over de apocalyptische visie op Paulus: luister naar Douglas Campbell op de podcast On Script of Give and Take. Of lees zijn Paul – An Apostle’s Journey: leuker, beknopter en breder dan de biografie die Tom Wright over Paulus heeft geschreven.
En natuurlijk de inaugurele rede van prof. Martinus C. de Boer: research.vu.nl/en/publications/de-apocalypticus-paulus-inaugurele-rede. Ik moest ook denken aan Beverly Gaventa’s (een vrouw) When in Romans. Dit boekje helpt je om Romeinen te lezen.
Het zogenaamde Nieuwe Perspectief op Paulus: in het Nederlandse taalgebied wordt dit goed vertegenwoordigd door de boeken van Tom Wright. De podcasts van Scott McKnight over zijn boek Reading Romans Backwards zijn overigens ook de moeite waard.
Ongenoemd in dit artikel, maar natuurlijk mogen twee Nederlandstalige standaardwerken niet ontbreken: Ridderbos en Van Bruggen schreven beiden boeken met dezelfde niet mis te verstane titel: Paulus. De eerste steekt theologisch, de tweede meer historisch in.
Voor wie blijft hangen bij kritische reacties op Paulus: Ongemakkelijke teksten van Paulus onder redactie van Rob van Houwelingen en Reinier Sonneveld.
Op verzoek ook een afbeveling voor de Paulusbiografie van Fik Meijer. Dit citaat op internet lijkt me afdoende: “Je krijgt het idee dat hij net zo goed over de omzwervingen van Stefanus de Sidonese stofzuigerverkoper had kunnen schrijven.”
Pieter Kleingeld is predikant van de NGK Oegstgeest en redacteur van OnderWeg.