Kerst: barmhartigheid in het kwadraat

Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God
zal het stralende licht uit de hemel over ons opgaan.
Lucas 1:78

Op Youtube staat een filmpje over een apenmoeder die een dood jong in haar armen heeft. Ze kan er geen afstand van doen. Alles wijst erop dat ze rouwt en lijdt. Het meest ontroerende is misschien wel dat een andere aap haar een moment komt troosten. Ze stelt eerst vast dat het jong dood is. En vervolgens maakt ze een teer gebaar en streelt ze de verwarde moeder met haar arm en kopje. Vol meeleven en medelijden, zo lijkt het.

Hoe komt het dat beelden als deze ons raken, aangrijpen zelfs? Dat komt, omdat we ons kunnen inleven in de apenmoeder. We kijken niet als toeschouwers, maar als mensen die zelf weten wat pijn en gemis is of die zich daarbij iets kunnen voorstellen. Daarom kunnen we meelijden met wie lijdt en rouwen met wie rouwt. Sommige dieren hebben dat vermogen dus ook. Het gebaar van die aap, getuigt dat niet van mededogen?

(beeld N.Pipat/Shutterstock)

Bewogenheid kan een enorme kracht zijn. We herinneren ons allemaal nog de foto van het driejarige Syrische jongetje, verdronken in de Middellandse Zee en aangespoeld op het strand van Bodrum. Meer dan alle verhalen en beschouwingen heeft het mededogen dat deze foto opriep iets in beweging gebracht. Het besef: ‘dit mag niet bestaan, hier moet iets gebeuren’. Het is helaas wel zo dat dat gevoel na verloop van tijd weer is weggeëbd, nog steeds wordt er veel te weinig hulp aan vluchtelingen geboden.

Het vermogen om compassie te hebben, is iets bijzonders. We leven in een koud heelal dat ogenschijnlijk volkomen onverschillig staat tegenover leed en pijn. Maar op ons planeetje kunnen wezens geraakt worden door en zich identificeren met wie lijdt. Dat wijst – naar ik geloof – boven zichzelf uit naar God, meer dan wat ook in de wereld. Als iets hiervan het bewijs is, is het Kerst wel. Kerst is niet los te zien van wat God ten diepste drijft: compassie. En de enorme kracht daarvan.

Baarmoederlijke proporties

In de aanloop die Lucas neemt naar de geboorte van Jezus Christus gebruikt hij maar liefst vier keer het woord ‘barmhartigheid’. Zacharias spreekt zelfs van ‘de liefdevolle barmhartigheid van onze God’. Letterlijk staat er ‘de splagchna eleos van God’, dat zoiets betekent als ‘erbarming van baarmoederlijke proporties’, barmhartigheid in het kwadraat dus. Denk aan het gevoel dat een vrouw heeft als ze haar ernstig zieke kind ziet lijden. Dergelijke gevoelens leven ook bij de HERE God als Hij Israëls nood, de wereldnood ziet. Zo fel komt onze nood bij Hem binnen dat Hij zich daarmee identificeert. Daarin gaat Hij zo ver dat Hij zelf mens wordt, deelneemt aan ons bestaan.

Zonder Gods bewogenheid zou
er niets te vieren zijn

Hiermee is iets heel wezenlijks over God gezegd. Het komt bij Hem binnen wat wij hier lijden en doormaken. Je vraagt je soms af: doet het God wel iets, het onrecht in deze wereld? De enorme crisis die als gevolg van het coronavirus over de aarde raast? Doet het Hem wat, al die vormen van moderne slavernij? Het definitieve antwoord op deze vragen wordt met Kerst gegeven: God toont intense bewogenheid met zijn schepselen door zijn eigen Zoon in deze wereld te zenden. Zonder die bewogenheid zou er niets te vieren zijn.

Veelzijdige barmhartigheid

In Christus’ komst licht Gods barmhartigheid op. Christus’ leven geeft vervolgens invulling aan die barmhartigheid. Met wie God bewogen is en waar Hem dat toe brengt, kunnen we aflezen uit het leven van zijn Zoon. Jezus is bewogen met zieke mensen en geneest hen. Als iemand op Hem afkomt en smeekt hem van zijn huidvraat te genezen, krijgt Jezus medelijden, strekt Hij zijn hand en zegt: ‘Ik wil het, word rein’ (Marcus 1:40-41).

Jezus is bewogen met zoekende mensen, met degenen die dolen en dwalen, en Hij onderricht hen. Hij kijkt niet arrogant neer op wie zich door influencers en politici laten misleiden en manipuleren. Ook omwille van hen is het Kerst geworden. Jezus wil niets liever dan iedereen zicht geven op de zin en het doel van hun leven (Marcus 6:34).

Erkende rotzakken roepen geen
gevoelens van erbarming bij ons op

Maar Jezus is niet minder bewogen met zondige mensen en met wie schuldig staan. Hij vergeeft hen (Matteüs 18:23-27). Dat staat wat verder bij ons vandaan. Ons medelijden wordt als vanzelf opgeroepen door een klein mensenkindje in een couveuse. Je ziet de kleine vingertjes met de minuscule nageltjes, maar ook de sensoren en overal de slangetjes. Op het moment dat je dat kleine mensje ziet, voel je een aan pijn grenzende erbarming: ‘God, mag het leven, blijven leven.’ Maar denk je aan Jos B. en wat hij Nicky Verstappen (en zijn familie) heeft aangedaan, dan kun je de verwensingen meevoelen die op internet rondgaan. We voelen mededogen met wie lijdt, maar niet met de erkende rotzakken en de stommelingen die door eigen toedoen diep in de problemen zitten. Waarbij we voor het gemak vergeten dat die rotzak in ons allemaal zit. In Gods ogen zijn ook zondaren ten diepste stakkers en ook omwille van hen is het Kerst geworden.

God koestert voor de zondige mensheid dezelfde gevoelens als ouders voor hun couveusekindje. Als Hij ons in onze misère ziet, beroert Hem dat zo diep dat Hij er alles voor over heeft om ons daaruit te redden, de kribbe en het kruis. Het raakt God, het raakt Hem tot in het diepst van zijn wezen, ons lijden, jouw lijden, onze domheid en diepe dwaasheid en de misère waarin we daardoor zitten. En daarom: aan ontferming in het kwadraat hebben wij de komst van Jezus Christus naar deze wereld te danken.

Gelukkig de barmhartigen

Met Kerst prijzen we God om zijn liefdevolle barmhartigheid. Maar met Kerst wil God ons ook raken met zijn liefdevolle barmhartigheid. Onlosmakelijk verbonden met Gods betoon van barmhartigheid is daarom de oproep om barmhartig te zijn. Zoals Jezus het zei: ‘Wees barmhartig zoals jullie Vader barmhartig is’ (Lucas 6:36). Dat is niet maar een van de mogelijke uitwerkingen van het evangelie, het is de essentie van het evangelie.

God zelf heeft in jou, in ons, de mogelijkheid gelegd om barmhartig te zijn. Kerst wil die mogelijkheid opnieuw geboren laten worden. Kerst voedt de barmhartigheid, niet alleen voor wie lijdt, maar ook voor wie doolt en zelfs voor wie dwaas is.

Laat dus de barmhartigheid, Gods barmhartigheid, leidend worden in je leven. Als iets ons waarachtig mens kan maken en als er iets is waarmee we in deze wereld het verschil kunnen maken, is dat het. Als er iets is dat Jezus’ messiaanse koningschap laat zien in deze wereld, ja, als er iets is waarin God zelf oplicht in deze wereld, is het dat. Zijn zegen rust daarop.

Gelukkig de barmhartigen,
want zij zullen ​barmhartigheid​ ondervinden.

Vragen

• Waardoor worden jouw gevoelens van erbarming in het bijzonder opgewekt?
• Kun je voorbeelden geven van momenten waarop je jezelf betrapte op gebrek aan mededogen?
• Erkende rotzakken roepen geen gevoelens van erbarming bij ons op. Is dat helemaal waar? Heb je enig idee hoe het mogelijk is dat dit bij de HERE God wel het geval is?
• Welke gevoelens, denk je, roep jij in jouw persoonlijk situatie op bij de HERE? Wat doet dat met je?
• Hoe zou je onze samenleving typeren: als een barmhartige of als een harde samenleving?
• Wat heeft Kerst jou te zeggen? Anders gezegd, hoe zou jij meer van Gods barmhartigheid in deze wereld kunnen weerspiegelen?