Tamars seksueel grensoverschrijdend gedrag
- Blog
Seksueel grensoverschrijdend gedrag was hét gespreksonderwerp van het moment (totdat Putin de gespreksleiding overnam). De uitzending van het tv-programma BOOS over de wantoestanden bij The Voice of Holland raakte blijkbaar een diepe snaar in onze volksziel. Letterlijk overal wordt erover gepraat!
Het gaat over seksueel wangedrag van mannen jegens vrouwen, dat blijkbaar in alle lagen van de bevolking en op alle terreinen van de samenleving voorkomt. Onze moderne maatschappij is duidelijk patriarchaler dan we dachten, ondanks alle golven van feminisme die eroverheen gegaan zijn.
Vrouwen in de Bijbel
In de patriarchale samenleving van het Bijbelse Israël hadden de mannen het voor het zeggen. Des te opmerkelijker is het hoeveel vrouwen in Israëls geschiedenis een belangrijke rol hebben gespeeld: van de drie stammoeders Sara, Rebekka en Rachel via de twee vroedvrouwen in Egypte en Miriam naar Debora en Hanna, en niet te vergeten Ester. Anderen speelden een bijrol, zoals Tamar, de schoondochter van Jakobs zoon Juda, of Tamar, de dochter van David.
Vrouwen staan in de Bijbel vaak in het centrum van de aandacht. Denk aan Maria Magdalena, die als eerste de verrezen Christus ontmoette en dat mocht berichten aan de discipelen. Om van Maria, de moeder van Jezus, maar te zwijgen!
Anders dan in de wetgeving bij de omringende volken werden in Israëls wetgeving vrouwen en hun rechten beschermd, zoals uit Deuteronomium 24 kan blijken. De losse echtscheidingspraktijk in de patriarchale samenleving werd aan banden gelegd ter bescherming van de vrouw. Jezus sloot zich daarbij aan (Matteüs 5:31-32; 19:1-9). Vrouwen worden in het Oude Testament beschermd tegen mannelijk wangedrag. En Jezus waarschuwde tegen het gevaar om vrouwen tot een lustobject te verlagen (Matteüs 5:27-30).
Tamar, Juda’s schoondochter
Een opmerkelijke vrouw was Tamar, Juda’s schoondochter (Genesis 38). Zij was uitgehuwelijkt aan Juda’s oudste zoon Er. Na diens kinderloze dood werd Juda’s tweede zoon Onan verplicht met haar een zwagerhuwelijk aan te gaan. Hij zou kinderen moeten verwekken, die op naam van zijn overleden broer zouden staan. Onan had daar geen zin in en maakte het voor Tamar onmogelijk om kinderen te krijgen. Toen Onan stierf, werd ze opnieuw kinderloos weduwe.
Het lag niet aan haar dat er nog geen nakomelingen en erfgenamen waren in Juda’s familie. Intussen dacht Juda dat wel; hij vreesde voor het leven van zijn derde zoon Sela als hij met Tamar zou trouwen. Zo dreigde Tamar het slachtoffer te worden van mannelijke overmacht.
Juda stuurde haar als kinderloze weduwe naar haar ouderlijk huis terug, waar haar een hopeloos leven zonder uitzicht wachtte. Tamar had recht op het huwelijk met Sela, maar het werd haar onrechtmatig door Juda onthouden.
Tamar legde zich er niet bij neer. Zij wilde recht gedaan worden en als moeder in Juda’s familie erkend worden. Met groot risico voor haar leven greep ze de kans om zwanger te worden, toen die zich voordeed.
Na de dood van zijn vrouw ging Juda eens met vrienden naar een schaapsscheerdersfestijn, waarvan hij waarschijnlijk halfdronken naar huis terugkeerde. Tamar hoorde ervan en ging als prostituee verkleed langs de kant van de weg zitten. Hij liet zich verleiden. Hij zou haar later betalen voor haar diensten. Op Tamars verzoek gaf hij haar als onderpand twee hoogstpersoonlijke bezittingen, zijn zegelring en zijn staf. Dit redde haar van de doodstraf voor buitenechtelijke zwangerschap die Juda haar wilde opleggen. Ze liet Juda weten dat hij het was die haar zwanger had gemaakt. Ze kon dat bewijzen ook! Eind goed al goed: Juda nam zijn verantwoordelijkheid en Tamars tweeling groeide op als Juda’s zonen, waarvan er één zijn erfgenaam werd.
Geen oordeel
Er worden door de verteller geen oordelen uitgesproken. Juda’s gedrag was ronduit onrechtvaardig, en Tamar werd daar het slachtoffer van. Haar uitweg uit de hopeloze situatie was risicovol: een zwangere weduwe had veel te verliezen, haar leven zelfs. Maar vooral overschreed ze de seksuele grenzen van alle tijden. Je vermommen als prostituee is tot daaraan toe, maar met je schoonvader slapen gaat toch alle grenzen van fatsoen te buiten, al was het voor een goed doel. Maar er valt geen kwaad woord over haar optreden. Het is alsof de verteller begrip voor Tamar wil oproepen, maar niet voor Juda en zijn zoons. Hun gedrag bracht haar in de problemen, die zij op eigen kracht overwon.
Tamar als rolmodel?
Het lijkt wel een seculier verhaal, zonder verwijzing naar God of zijn geboden. Maar had Tamar ermee kunnen wegkomen in een andere cultuur, niet gestempeld door het geloof in de God van Abraham, Isaak en Jakob? Het is veelzeggend dat zij als moeder van Juda’s erfgenaam in de genealogie van Jezus is opgenomen (Matteüs 1:3). Samen met Rachab, die van de prostitutie haar beroep maakte, wordt zij vermeld als moeder in Israël, een voormoeder van Jezus ‘ondanks’ haar grensoverschrijdende gedrag. Of moeten we ‘dankzij’ zeggen?
Niemand nam het voor Tamar op toen zij hulp nodig had. Zij werd aan de kant geschoven om haar leven eenzaam en alleen te beëindigen. Er is dan niets verkeerd mee als vrouwen in zo’n situatie opstaan voor zichzelf en de verantwoordelijkheid voor hun leven op zich nemen. Daarbij mag ook gerekend worden op de nabijheid van Tamars achter-achterkleinzoon, Jezus van Nazareth, onze Heer in de hemel.
Ds. Bob Wielenga is emeritus predikant van de NGK Kampen en woonachtig in Zuid-Afrika.