‘De afgod van de jeugd blijkt een zeepbel’

In iedere kerk moet de belangrijkste vraag zijn: hoe geven we ons kerk zijn zo vorm dat niet alleen wij, maar ook anderen kunnen ervaren dat het Evangelie goed voor hen is? Helaas ervaren veel jongeren dit niet in de kerken. Zitten de jongeren in de kerk in een achterstandssituatie? En hoe kan de kerk ook voor jongeren een positieve plek van beleving zijn?

(beeld Pieter/Unsplash)

Dat veel jongeren niet ervaren dat het evangelie van Jezus Christus goed is voor alle mensen, blijkt ook uit cijfers. Het is triest, maar het is wel de realiteit. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bezocht in 2019 11,5% van de 15- tot 25-jarigen regelmatig een religieuze dienst tegenover 24,4% van de 75-plussers. En 64,3% van de 15 tot 25-jarigen gaf aan geen enkele religieuze betrokkenheid te hebben tegenover 31,7% van de 75-plussers. (‘Religie in Nederland’, CBS-rapport van 18-12-2020)

Gat

Na 2019 kwam corona. Corona sloeg een gat in ritmes van kerkgang en andere religieuze betrokkenheid. Op een leven lang kerkgang, bezoek van mannen- of vrouwenvereniging, gemeenteavonden en kerkenraadsvergaderingen is twee jaar nog te overzien. Maar wat te denken van iemand die in 2020 zestien jaar oud was? Op zestien jaar is twee jaar toch een slok op een borrel. Juist op deze leeftijd beginnen grote levenskeuzes zich aan te dienen: welke opleiding kies je? Welke relaties vind je belangrijk? Hoe sta je tegenover alles wat je van thuis meekreeg? Voor de gemeente die ik als predikant dien, werd in de gesprekken die we voerden over ‘hoe verder na corona?’ wel duidelijk dat we vooral moeten focussen op de moeilijke vraag hoe we ervoor zorgen dat onze gemeente ook voor jongeren een fijne en betekenisvolle plaats is. Een plek waar ze kunnen groeien in geloof en mogen ervaren wat het evangelie van Jezus Christus voor hun leven betekent.

Hippe kerken

Het is gemakkelijker gezegd dan gedaan om van je gemeente ook een betekenisvolle plaats voor jongeren te maken. Daarom besloten we om aan de slag te gaan met het traject Samen Jong, de Nederlandse bewerking van het Amerikaanse Growing Young. Deze benadering is gebaseerd op gedegen onderzoek in kerken die er, tegen de stroom in, wél in slagen jonge mensen een thuis te bieden. Opvallend is dat dit niet alleen over hippe kerken gaat. Er zijn kerken bij met eigentijdse kerkdiensten, maar net zo goed kerken die juist traditioneel zijn in hun stijl. De onderzoekers vonden zes bepalende factoren:

• geef prioriteit aan jongeren (en hun ouders);
• neem Jezus’ boodschap serieus;
• heb hart voor jongeren;
• geef verantwoordelijkheid;
• wees een warme gemeenschap;
• wees beste buren.

Bedrieglijk korte imperatieven die een hoop moeite vergen om in de praktijk te brengen. Gelukkig hoef je als plaatselijke gemeente niet zelf het wiel uit te vinden.

In dit artikel sta ik stil bij de eerste kernwaarde uit dit lijstje: prioriteit geven aan jongeren en hun ouders. Want dat is best moeilijk. Het is gemakkelijk om te zeggen: wij vinden jongeren belangrijk. Maar prioriteren betekent ook dat je eigenlijk zegt: wij hebben meer aandacht voor jongeren (en hun ouders) dan voor andere groepen in de gemeente. Ik kijk naar deze kernwaarde met twee petten op: als theologisch onderzoeker met aandacht voor inclusief gemeente zijn, met name met mensen met een verstandelijke beperking, en als allround gemeentepredikant.

Privileges

In de rol van allround predikant ben ik gewend op te komen voor mensen die in de marge belanden. Daarvoor is het nodig om zichtbaar te maken hoe groot het onrecht is dat we, vaak onwetend, met elkaar in stand houden. Ik wijs dan op de drempels die er zijn voor mensen met een beperking (de manieren waarop zij dus zijn achtergesteld), maar net zo goed op de voorrechten die mensen ‘zonder beperking’ in onze maatschappij en in de kerk hebben. Met een modewoord: privileges.

Het koninkrijk van God is een rijk van gerechtigheid (Romeinen 14:17). Daarom moeten we ons ook oefenen in het zien van onrecht. In onze samenleving krijgt dit thema veel aandacht. Zoveel dat je misschien geneigd bent om van de weeromstuit te zeggen dat wie ‘zeurt’ over privileges en zeven vinkjes, moet ophouden met die woke-onzin. Toch zit ergens achter die politieke agenda’s, waarmee soms allerlei schimmige belangen worden gediend, vaak ook daadwerkelijke pijn en echte achterstelling. Echt onrecht dus.

Besef alsjeblieft als oudere generaties
hoezeer je geprivilegieerd of –
mooier woord – gezegend bent

Praat eens met iemand met een chronische ziekte of beperking en vraag tegen welke grenzen zij of hij aanloopt. Praat eens met iemand met een Arabische achternaam en vraag hoe gemakkelijk het voor haar of hem was om een baan te vinden, een opleiding of een stageplek die paste. Gerechtigheid, passend bij het koninkrijk van God, betekent dus niet dat we de aandacht eerlijk verdelen tussen alle doelgroepen, maar dat de meeste aandacht gaat naar het rechtzetten van dit onrecht. De laatsten worden de eersten en hebben dus een extra duwtje in de rug nodig. Iedereen is gelijk, maar in Gods koninkrijk betekent dat wel: extra zorg voor weduwen en wezen. Iedereen hoort erbij, maar om dat duidelijk te maken zet Jezus wel kinderen, blinden en buitenlanders in de spotlights.

Zijn jongeren ook achtergesteld? Verdienen ze daarom prioriteit in de kerk? Op het eerste gezicht misschien niet. Iedereen wil toch jong zijn? Jeugdigheid is een van de grote afgoden van onze tijd. Rimpels en grijze haren worden vuriger bestreden dan oppervlakkigheid of nihilisme. Als dominee herken ik deze afgod ook in mijn werk. Het moet jong en hip, snel en aansprekend zijn. Die afgod komt heus niet alleen vanuit de mensen in de kerk op me af, maar net zo goed vanuit mijzelf. Ik wil jong, hip, snel en aansprekend zijn.

Achterstelling

Maar laten we iets dieper kijken. Een andere kernwaarde is dat we ‘hart voor jongeren’ moeten hebben. In het Amerikaanse origineel wordt daarbij het woord empathie gebruikt. Weten we daadwerkelijk wat er speelt onder jongeren? Hoe hun leefwereld eruitziet? Weten we dat in 2021 18% (dus bijna 1 op de 5!) jongeren tussen de 12 en 25 psychisch ongezond was? (’Mentale gezondheid jongeren afgenomen’, CBS, 1-6-2022) Weten we dat meer dan de helft van de jongeren uitsluitend negatieve invloeden ervoer van de coronacrisis? (CBS, 14-12-2021) Dat gaat dus om mensen die niet over hun lippen kunnen krijgen: ‘Maar het was ook wel lekker rustig die vrije avonden.’ Of: ‘Ik heb wel een nieuwe hobby gevonden.’ Nee, uitsluitend negatief. Een donker gat van twee jaar, geslagen door een virus dat als donderslag bij heldere hemel verscheen en dat de jaren waarin je juist de wereld zelf zou willen gaan verkennen tot vergooide jaren maakte. Weten we wat het betekent dat je het financieel minder zult hebben dan de generaties boven je, dat het ontzettend moeilijk gaat worden ooit een eigen huis te kopen?

Maak ruim baan voor
overdracht van geloofsvertrouwen

Zoals altijd met afgoden: ook die van de jeugdigheid blijkt een zeepbel. Leuk om van een afstandje naar te kijken met de romantische ideeën over je eigen jeugd in je achterhoofd. Maar een stuk minder leuk als je op je vijfentwintigste nog bij je ouders woont, omdat de woningmarkt ontoegankelijk is. Dus ja, in zekere zin zijn jongeren wel degelijk achtergesteld en hebben oudere generaties privileges waarvan ze misschien geen weet hebben.

Maar er is een laag waarop die achterstelling nog veel groter is. Dat is de laag van geloof en betekenisgeving. Wat denk je welk verschil het maakt of je opgroeit in een zuil waarin iedereen met vereende krachten de handen uit de mouwen steekt of dat je groot wordt in een tijd waarin de kerk leegloopt en je op zondag voor je gevoel met een groepje zielepoten een achterhoedegevecht voert tegen de ontkerkelijking? Hoe is het om op te groeien in een samenleving waarin ieder jaar weer minder mensen in God geloven? Hoe ingewikkeld is het om jongeren op te voeden en iets van je geloofsvertrouwen mee te geven als je merkt dat de woorden die jij zelf van huis uit meekreeg ook aan betekenis hebben verloren, als alles af lijkt te brokkelen en iedereen twijfelt?

Aan de bak

Vroeger was niet alles beter. Ik weet: ook daar is een hoop leed aan te wijzen. Daarvoor helpt diezelfde pet van allround dominee. Ik spreek niet alleen jongeren, maar ook ouderen en alles wat ertussenin zit. Maar besef alsjeblieft als oudere generaties hoezeer je geprivilegieerd of – mooier woord – gezegend bent. Niet alleen als het gaat om je sociaal-maatschappelijke kansen, maar juist en vooral als het gaat om je levenservaring met God.

Die oproep klinkt niet voor het eerst. Mozes doet ongeveer hetzelfde in Deuteronomium 11. Hij spreekt het volk Israël aan dat in de woestijn van alles met God heeft meegemaakt. Ze hebben zijn kracht gezien die hen beschermde tegen de farao en die indrukwekkend dichtbij kwam toen Datan en Abiram door de aarde werden opgeslokt. Mozes zegt: ‘Wees u ervan bewust dat uw kinderen geen getuige zijn geweest van de opvoeding die de HEER u gaf, en niet met eigen ogen zijn grootheid hebben gezien, zijn sterke en opgeheven arm’ en ‘uw kinderen weten toch niet wat Hij in de woestijn voor u heeft gedaan voordat u hier aankwam’ (vers 2 en 5).

Dit bewustzijn is noodzakelijk, laat God in deze geschiedenis zien. Want zelf red je het nog wel een tijdje, je kunt nog wel even teren op je opgedane geloofservaring. Maar voor het overdragen aan volgende generaties moet je aan de bak, want zij staan op achterstand. Daarom geeft Mozes hun de opdracht om werk te maken van geloofsoverdracht zodat ‘u en uw kinderen lang mogen wonen in het land dat de HEER uw voorouders onder ede heeft beloofd, zolang de hemel boven de aarde staat’ (vers 21).

Drempels

Prioriteren betekent wat mij betreft niet: alles doen om het jongeren naar de zin te maken. Je verliest toch het gevecht met (sociale) media en jongerencultuur. Het betekent wel: ruim baan maken voor overdracht van geloofsvertrouwen. Vanuit het besef hoe bevoorrecht je bent, zet je alles op het spel om een kerk te worden waar drempels worden afgebroken die jongeren buitenhouden. Ik ben benieuwd welke drempels wij in Meppel in beeld zullen krijgen en of we het lef zullen hebben die af te breken. Zodat steeds meer mensen ervaren: dat evangelie van Jezus Christus is goed voor mij. Ik wil, nee, ik kan eigenlijk niet zonder.

Dit artikel komt uit de OnderWeg van 10 september 2022. Geïnspireerd? Neem een abonnement!