Vrij leven in overvloed

Christus heeft ons bevrijd. Welke machten veroorzaken dit onrecht en wat betekent het dat Christus ook deze machten heeft verslagen? Wat zegt dit over moderne slavernij en uitbuiting? Mensen die door Christus bevrijd zijn, worden geroepen in de vrijheid te leven die alleen maar kan leiden tot bevrijding van allen. Maar leef je als christen wel in vrijheid of laat je je gevangen nemen door de machten die Christus verslagen heeft? En draag je zo bij aan de slavernij van anderen? Aan de hand van deze vragen neemt Bram Beute je mee in het thema van moderne slavernij en uitbuiting.

In 1807 werd de zogenaamde ‘Slavenbijbel’ gepubliceerd, voluit Parts of the Holy Bible, selected for the use of the Negro Slaves, in the British West-India Islands. Ongeveer tien  procent van het Oude Testament en vijftig procent van het Nieuwe Testament stonden erin. Het verhaal van Israëls bevrijding uit Egypte; de brief aan Filemon met Paulus’ pleidooi zijn slaaf Onesimus vrij te laten en teksten die aangeven dat er in Christus geen verschil tussen slaven en vrijen is, waren weggelaten.
De samenstellers van deze slavenbijbel realiseerden zich dat de hele bijbelse boodschap aanleiding kon geven tot opstanden. Tegelijkertijd wilde men het evangelie van vrijheid in Christus doorgeven. Geestelijke bevrijding probeerde men zo volledig te scheiden van de alledaagse werkelijkheid van slavernij. Dat kon natuurlijk niet. Veel slaafgemaakten ontdekten wonderlijk genoeg uiteindelijk toch het hele evangelie van vrijheid. Het evangelie bleek bij het verzet tegen de slavernij, bij de afschaffing ervan en in de Burgerrechtenbeweging in de vorige eeuw telkens weer een bevrijdende kracht. En die kracht is niet tegen te houden!

Onvrijheid

Pijnlijk is wel dat zij die slaven hielden of deel uitmaakten van het grotere systeem dat slavernij mogelijk maakte, altijd een complete Bijbel hadden en zij in grote getale bewust of onbewust de woorden van bevrijding en recht negeerden of vergeestelijkten. Het blijkt iets van alle tijden dat christenen juist die woorden van God negeren die hen zouden moeten raken en aanspreken.

Laten we toch proberen God woorden voor ons hier en nu te horen. Als het gaat om moderne slavernij en uitbuiting wordt daarbij vaak gewezen op teksten van de profeten Jesaja, Micha en Amos uit het Oude Testament. Het dienen van God is rechtdoen, misdadige ketenen losmaken, gerechtigheid laten stromen als water. Zeer terecht. Maar ook uit het Nieuwe Testament kunnen we veel leren over bevrijding en recht. Christus bevrijdt van onrecht en onderdrukking. Ik focus me in dit artikel op Christus’ bevrijding van de gebondenheid van hen die het systeem van slavernij en uitbuiting in stand houden. Alleen wie zelf onvrij is, berooft anderen van hun vrijheid.

Slavernij en uitbuiting zijn het gevolg van onvrijheid, het aanbidden van andere machten dan de macht van Christus. Het zijn die machten die je influisteren dat er schaarste is, een tekort, en dat je er daarom hard voor moet vechten om in elk geval jouw deel te hebben. Die angst voor het tekort houdt voor een groot deel onze wereld draaiend en wordt in reclames voortdurend aangewakkerd, want dat zorgt voor economische groei.

Tekort

Denk aan mobiele telefoons die elke twee tot drie jaar vervangen moeten worden. Denk aan de mode: kleren die nog prima zijn worden niet meer gedragen, want ze zijn ‘uit’. Denk aan allerhande gadgets en handigheden die je nooit gemist had toen ze er nog niet waren, maar waar je nu echt niet meer zonder kunt. Voortdurend worden er nieuwe behoeften bij je gecreëerd. Zonder economische groei kan de welvaart zoals wij die kennen niet blijven bestaan. We zitten erin gevangen. Het stagneren van de groei betekent verlies van banen en op termijn verlies van welvaart. Dus gaan we door.

De angst voor het tekort en voor het verlies van welvaart houdt velen gevangen en drijft anderen in slavernij en uitbuiting. Een arbeider is vaak zijn of haar loon niet waard. Alles moet zo goedkoop mogelijk. Dat leidt tot een race to the bottom. Producten en diensten moeten zo goedkoop mogelijk worden aangeboden. Grondstoffen en arbeid moeten daarom zo goedkoop mogelijk geleverd worden. Iemand betaalt daarvoor de prijs. Dat zijn de moderne slaven. Iets dergelijks speelt ook in de ‘seksindustrie’. Ook seksueel is er de angst ‘tekort te komen’. Van die angst leeft de ‘seksindustrie’ waarin ontelbare mensen en kinderen slaven zijn.

Imiteren

De angst voor het tekort is bijna een natuurlijk gegeven. Het heeft alles te maken met wie wij als mensen zijn. Mensen zijn bijzonder sociale wezens. Van jongs af aan leren we door te imiteren. Zo leren we ontzettend veel. Dat imiteren heeft echter ook schaduwkanten. Zo leren we niet alleen vaardigheden door na te doen, maar ook te verlangen door te verlangen waarnaar een ander verlangt. ‘Mimetische begeerte’ noemde de Franse filosoof René Girard dat. Die kun je onderscheiden van fysieke verlangens, zoals het verlangen naar eten, seks of warmte. Mimetische begeerten zijn die begeerten die opgewekt worden door de begeerten (al dan niet vervuld) van een ander. Als mensen om je heen het hebben over prachtige vakanties in de Alpen, wil jij dat ook. Gisteren was je nog tevreden met je telefoon, maar nu een collega een vouwbare telefoon heeft met een extra groot scherm, krijg je het gevoel dat je iets mist.

Dit verlangen naar wat de ander heeft en waarnaar de ander verlangt, is vaak destructief. De ander wordt een concurrent. Het leven wordt beleefd als een zero-sum game. De vervulling van het verlangen van de ander is mijn tekort en andersom. Jezus ontmaskert deze houding op treffende wijze in de gelijkenis van de werkers van het laatste uur (Matteüs 20:1-16). Met Jezus’ koninkrijk is het als met een landheer die dagloners inhuurt voor een denarie, een normaal loon voor een dag werken. In de loop van de dag huurt hij steeds meer mensen in. Allemaal krijgen ze een denarie. Dat leidt tot ontevredenheid bij de arbeiders die de hele dag gewerkt hebben. Dat hadden zij ook wel gewild! Vooraf waren zij akkoord gegaan met een denarie, maar nu ze zien dat degenen die niet de hele dag gewerkt hebben hetzelfde bedrag krijgen, voelen ze zich tekort gedaan. De landheer antwoordt dan: ‘Mag ik met mijn geld niet doen wat ik wil? Ben je jaloers, omdat ik goed ben?’

U moet u inloggen om dit artikel te bekijken. Inloggen om toegang te krijgen.

Over de auteur

Bram Beute

Bram Beute is redacteur van OnderWeg en voorganger van Oase voor Nieuw-West en De Bron in Amsterdam Nieuw-West.

Delen