De schijnwerper op: de Bijbel, een update

De Bijbel is een belangrijk boek, maar waarom zou je daarop in deze rubriek de schijnwerper zetten? Omdat we niet alleen lezen in de Bijbel, maar er ook verhalen over vertellen en beelden uit gebruiken. Bijvoorbeeld dat de Bijbel Gods openbaring aan ons is en dat we in de Bijbel God leren kennen. Het verhaal dat we in de gereformeerde traditie vertellen over de Bijbel is toe aan een update.

Wat is er mis met het oude verhaal over de Bijbel?

Het gereformeerde verhaal is ontstaan in de loop van eeuwen. Het begon in de middeleeuwen, in de tijd dat er universiteiten ontstonden, met een theologische faculteit. Theologen wilden daar uitleggen wat theologie inhoudt. Hun antwoord was dat theologie gaat over door God geopenbaarde kennis. Openbaring werd dus een belangrijk begrip. Vervolgens kwam de Reformatie, een autoriteitsconflict over wie het in de kerk voor het zeggen heeft. De reformatoren benadrukten: Christus is het enige hoofd van de kerk. Daarom heeft de Schrift in de kerk het laatste woord. Dat maakte dat de schriftleer in de gereformeerde theologie centraal kwam te staan. Na de Verlichting groeide een kritische houding ten opzichte van de Bijbel. Bovendien werd het steeds meer de vraag hoe we God kunnen kennen. Orthodoxe theologen benadrukten: het is mogelijk om God te kennen. God heeft zich geopenbaard, de heilige Geest heeft bijbelschrijvers geïnspireerd, en de Geest verlicht ons zodat we de Bijbel ook kunnen begrijpen. Openbaring, inspiratie en verlichting werden centrale begrippen in het gereformeerde verhaal over de Bijbel, dat een antwoord geeft op de vraag: hoe kunnen we God leren kennen? Dat verhaal veronderstelt alleen dat veel mensen de mogelijkheid overwegen dat God bestaat, dat de kerk een goede plek is om over God te horen en dat de Bijbel een bijzonder boek is. Door secularisatie en ontkerkelijking werkt dit verhaal steeds minder goed. Waarom de Bijbel en niet de Koran of een ander boek? Bestaat God wel en zou je door een boek God leren kennen? Door individualisme zijn mensen de Bijbel steeds meer in hun eentje gaan lezen en iedereen leest de Bijbel weer anders, dus wat heb je aan dat boek? Hoe komen mensen tot geloof: door de Bijbel of doordat ze in een gemeenschap iets proeven van Gods liefde en aan het denken worden gezet?

Wat zou jij over de Bijbel vertellen?

Dit oude verhaal is een kaler verhaal dan nodig is. We hebben een rijker verhaal nodig. De Bijbel staat niet op zichzelf, maar heeft een plaats in een bepaald ‘ecosysteem’: de gemeenschap waar de drie-enige God – Vader, Zoon en Geest – actief aanwezig is, mensen laat delen in zijn gemeenschap, gelijkvormig maakt aan Jezus Christus, leidt door de Geest en samen laat leven in een gemeenschap van vergeving, liefde, en groei. Mensen leven daar samen als navolgers van Christus, belichamen samen het lichaam van Christus, ze delen christelijke praktijken en lezen ook samen de Bijbel. De Bijbel is geen boek op zichzelf. De drie-enige God gebruikt de Bijbel om ons bij Jezus Christus te brengen, om ons te laten leven in eenheid met Christus en om steeds meer aan Christus gelijkvormig te worden. Participatie in Christus en bijbellezen hebben alles met elkaar te maken, en die participatie in Christus moet centraal staan in het verhaal dat we over de Bijbel vertellen. Bijbellezen hoort thuis in onze relatie met Christus en door de Geest met de Vader. Bijbellezen is onderdeel van de navolging van Christus. Hoe meer je relatie met Christus zich verdiept, hoe meer je de Bijbel gaat begrijpen. Hoe meer je de Bijbel gaat begrijpen, hoe meer je relatie met Christus zich verdiept. Bijbellezen en delen in Christus versterken elkaar, als het goed is, voortdurend. Om tot geloof te komen en daarbij te horen, heeft het misschien niet zoveel zin om te beginnen met de Bijbel. Moet je niet eerst ervaren hoe christenen met elkaar leven, meedraaien in een gemeente en het goede nieuws over Jezus Christus horen? Bijbellezen komt daarin dan vanzelf mee.

De Bijbel staat niet op zichzelf, maar heeft een plaats in een bepaald ecosysteem

Wat maakt dit voor verschil als ik zelf in de Bijbel lees?

Misschien niet zoveel – God gebruikt de Bijbel als we bijbellezen, welk verhaal wij er ook over vertellen. Vanuit een rijker verhaal over bijbellezen gaat je aandacht misschien verschuiven. Bijbellezen gaat niet om informatie, om kennis over God op zich, om interessante discussies, om wat er nu wel of niet is gebeurd. Wie luistert naar de Bijbel, begeeft zich op een plek waar we samen God ontmoeten, in het krachtenveld waar Vader, Zoon en Geest samen actief zijn. Zij willen iets met dat boek: ons opnemen in hun gemeenschap, ons vernieuwen, leiden, mee laten doen. Bijbellezen hangt nauw samen met wat we in de liturgie doen: luisteren naar het goede nieuws over Jezus Christus. In bijbellezen gaat het om christelijk leven en door christelijk leven wordt je bijbellezen verdiept. Dat hoef je niet alleen te doen, dat doen we samen. Het christelijk leven gaat door als ik even vastloop met dat boek. Een ander verhaal helpt je om je niet maar op een boek te richten, maar op het hele ecosysteem waarbinnen God de heilige Schrift gebruikt.

Hans Burger schreef over dit onderwerp onlangs het boek: Jesus Christ, Hermeneutics, and Scripture. From Epistemology to Soteriology. Re-Envisioning Reformed Dogmatics, Eugene (Cascade Books), 2024