Vergeestelijking
- Achtergrond
- Blog
Kaïn sloeg Abel dood na de ontsporing van zijn ouders in het paradijs, waarna het geweld volledig uit de hand liep (Genesis 4-6). Hoe kan God dan toch geweld niet alleen tolereren, maar zelfs ook gebruiken bij de uitvoering van zijn heilsplan?
Eric Peels, die zelf een uitstekend boek schreef over God en geweld in het Oude Testament (2007), gaat na hoe Henk de Jong met de geweldsproblematiek in het Oude Testament omging. Hij doet dat in hoofdstuk vier van het nieuwe boek dat Jaap Dekker en Kasper de Graaf uitgaven over Henk de Jongs bijbels-theologische nalatenschap: Christus in het Oude Testament. Henk de Jong over de verhouding tussen het Oude en Nieuwe Testament (Buijten en Schipperheijn Motief, Amsterdam, 2024). Een paar opmerkingen naar aanleiding van de term vergeestelijking die Henk de Jong in dit verband gebruikt.
Ontwikkeling
In die ene Bijbel kunnen het Oude en Nieuwe Testament niet zonder elkaar. Diep in het Oude Testament is het Nieuwe Testament al voorbereid. Als dat zo is, hoe denken we dan over de geweldsteksten in het Oude Testament? God laat in het Oude Testament heel wat geweld toe. Hij zelf gebruikt ook geweld om zijn heilsplan voor de wereld uit te voeren, terwijl het Nieuwe Testament juist benadrukt dat God liefde is en dat de strijd geestelijk moet worden gestreden. Hoe reageerde Henk de Jong op deze al eeuwenoude geweldsproblematiek waarmee ook vandaag christelijke lezers van het Oude Testament moeite hebben? Denk aan de vernietiging van Jericho (Jozua 6) of aan de uitroeiing van de oorspronkelijke bewoners van het beloofde land (Deuteronomium 7). Maar opmerkelijk is wat ik in 1 Kronieken 22:8 lees. De eindeloze oorlogen die David voerde tegen bijvoorbeeld de Filistijnen diskwalificeerden hem als bouwer van de tempel in Jeruzalem, al mocht hij wel de bouw voorbereiden. Het ligt in het Oude Testament genuanceerder dan men soms beweert.
Eric Peels laat zien hoe Henk de Jong aan de ene kant de geweldsteksten in het Oude Testament waardeert, maar hoe hij hen tegelijk relativeert (pagina 72). Hij ziet die teksten opgenomen in een vergeestelijkingsproces. De Bijbel kent een ontwikkeling door de geschiedenis waarbinnen God zijn heilsplan uitvoert. Daarbij maakt Hij gebruik van allerlei instellingen, gestalten of gebeurtenissen die in het oude Nabije Oosten normaal en acceptabel waren. De uitroeiing van de Kanaänieten was toen en daar niet abnormaal. Israël leefde nu eenmaal in de toenmalige wereld. Het geweld vond plaats met Gods instemming en het diende de voortgang van zijn heilsplan in die tijd. God paste zich aan, maar tegelijk moest Israël zich aanpassen aan Gods bedoelingen met zijn volk. Daaruit blijkt dat Israël ook een eigen plaats moest innemen in de wereld van het oude Nabije Oosten. Zij moest geestelijk groeien en oog leren krijgen voor Gods sparende liefde. Ook voor de Kanaänieten, voeg ik eraan toe. Want zij mochten pas uitgeroeid worden nadat zij zoveel kwaad hadden gedaan dat de maat vol was (Genesis 15:16). Uitstel dus van executie wat hen tijd gaf om met hun kwaad te breken. Een prachtige kans ook voor Israël om hen tot zegen te zijn door hen met God in aanraking te brengen (Genesis 12:3; Deuteronomium 4:5-8). Wat intussen niet gebeurde (Genesis 34).
Israël moest een eigen plaats innemen in de wereld van het oude Nabije Oosten
Gods strijd tegen de machten van de duisternis en het kwaad moest ook de hunne worden. Diezelfde strijd voeren ook wij nog altijd, maar nu gebruiken we daarbij Gods wapenrusting waaronder het zwaard van de Geest: het Woord van God. Het geweld past niet meer bij Gods volk dat Christus navolgt. De strijd tegen het kwaad is in het Oude en Nieuwe Testament hetzelfde, maar de wapens zijn vergeestelijkt.
Naar voren
Het is duidelijk dat wij de geweldteksten uit het Oude Testament niet meer letterlijk mogen nemen, al krijgen we in het spoor van Henk de Jong (en Eric Peels) ervoor begrip. Bijvoorbeeld, God had een specifieke bedoeling met de uitroeiing van de Kanaänieten: zo schiep Hij ruimte voor Israël om daar een samenleving op te bouwen die de volken zou aantrekken naar God toe. Zo zouden zij van heidense smetten vrij blijven, zoals vandaag de kerk heidense invloeden buiten de deur houdt als ze een missionaire gemeente wil zijn. Een geestelijk-religieus gebruik van de geweldteksten is aanvaardbaar, hen letterlijk nemen is letterlijk uit de Boze. Dan gaan we tegen de ontwikkeling van de heilshistorie in. De beweging is naar voren toe!
In dit verband wijst Eric Peels erop dat in het Oude Testament kerk en natie samenvallen (pagina 73). Het Nieuwe Testament gaat uit van de scheiding tussen beiden. Er is geen ruimte meer voor een theocratie met een staatskerk en een christelijke overheid en voor door de kerk verdedigd overheidsgeweld. Ad de Bruyne schreef laatst in het Nederlands Dagblad over de verchristelijking van de overheden vanuit Romeinen 13. Hij gaat uit van Openbaring 13: overheden hebben ten diepste vaak eerder iets ‘beestachtigs’, maar kunnen toch door God ten goede gebruikt worden. Op profetische afstand van de overheid krijgt de kerk ruimte om overheidsgeweld te bekritiseren. Als burgers van ons hemelse vaderland verwachten wij Hem die eens alle aardse machthebbers zal vervangen (Haggai 2:20-22).
Ds. Bob Wielenga is emeritus predikant van de NGK Kampen en woonachtig in Zuid-Afrika.