Maria en de duif
- Woordzoeker
De kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken.
(Lucas 1:35)
Mijn oog viel voor het eerst op de duif bij het kijken naar The Nativity Story – een eigentijdse verfilming van de Bijbelse geschiedenis van de geboorte van Jezus. In een bepaalde scène in deze film wordt, tegen de achtergrond van een hemelsblauwe lucht, een duif zichtbaar. De vogel zweeft boven het hoofd van het jonge meisje dat zojuist gehoord heeft dat ze zwanger zal worden.
Het motief van de duif boven Maria’s hoofd kent een lange geschiedenis. Al in de middeleeuwen werd het afgebeeld op schilderijen van de annunciatio, de aankondiging door aartsengel Gabriël van de geboorte van Maria’s zoon.
De afbeelding bij dit artikel is van een werk van de Vlaamse schilder Hans Memling (ca. 1433-1494). We zien een openstaand raam waardoor licht Maria’s kamer binnenvalt. Ook is kort ervoor een duif door het raam binnengevlogen. Omgeven door een regenboogkrans van licht, maakt het dier zich op om te landen op het hoofd van de heilige maagd.
Veertigste dag
Lucas en de andere evangelisten kennen de duif niet. Tenminste, niet bij de aankondiging van Jezus’ geboorte. Pas later komt bij Lucas een duif in beeld. Om precies te zijn: een koppel duiven. Wanneer Maria en Jozef op de veertigste dag na Jezus’ geboorte in de tempel zijn (Lucas 2:22-24), brengen ze twee duiven als offer voor Maria’s reiniging (zie Leviticus 12) en om de wijding van Jezus als eerstgeboren zoon te markeren (zie Exodus 13:2, 12). Een armeluisoffer, want rijken hadden ook nog een ram moeten offeren.
Bij de aankondiging van de geboorte geen duif dus. Op schilderijen en in films is de duif een poging om het geheim te verbeelden. Het geheim van de heilige Geest die over Maria komt en van de ‘kracht van de Allerhoogste’ die haar overschaduwt.
Misschien hebben kunstenaars het motief geleend van het Johannesevangelie. Het vierde evangelie kent geen kerstverhaal, maar opent met de boodschap dat het licht is gaan schijnen in het duister (Johannes 1:6-9). Op sommige middeleeuwse schilderijen wordt de ontvangenis ook zo afgebeeld: een streep licht die binnenvalt in Maria’s oor.
Johannes de Doper kwam om van dit licht te getuigen. Hij zag de Geest als een duif uit de hemel neerdalen en rusten op de volwassen Jezus (Johannes 1:32-33; zie ook Marcus 1:10 en Lucas 3:22). De duif symboliseert de unieke band tussen de Vader en de Zoon, door de kracht van de heilige Geest.
Zuiverheid
Deze unieke band tussen Jezus en de Vader is er niet pas vanaf de doop bij de Jordaan. Bij Lucas brengt de engel dit onder woorden, wanneer hij heeft over het komen van de Geest en de kracht van de Allerhoogste.
Kunstenaars hebben dit de eeuwen door verbeeld met de duif boven Maria’s hoofd. Als teken van zuiverheid en onschuld. Het zegt: ga niet zitten wroeten in het geheim, laat wat zuiver is ook zuiver blijven. En als teken van de vrijmacht van de Geest. Het zegt: de Geest waait waarheen Hij wil en komt over wie Hij verkiest. En ook als teken van de voorzichtigheid van de Geest. Het zegt: de Geest gaat in op onze ontvankelijkheid. Zoals Maria hier ontvankelijk staat afgebeeld. Kwetsbaar en toch krachtig. ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’
Daniël Timmerman is predikant van de NGK Eindhoven.