God schaamt zich niet voor gewelddadige bevrijders

‘Ehud zei: “Ik heb voor u een boodschap van God.” Toen de koning opstond van zijn troon, trok Ehud met zijn linkerhand het zwaard van zijn rechterheup en stak het in Eglons buik. De kling verdween tussen de vetkwabben, die zich daarna ook om het gevest sloten, want Ehud trok het zwaard niet terug’ (Rechters 3:20-22). Rechters staat vol geweld, list, moord, verkrachting en oorlog. Kun je er zonder pleisters plakken een liefdevolle God in ontdekken?

(beeld Look and Learn)

De verhalen in Rechters vormen variaties op dezelfde neerwaartse spiraal (zie Rechters 2 en het kader onderaan). Hoe verder je in Rechters leest, hoe lager je komt. Jefta eindigt niet met vrede maar met burgeroorlog. En bij Simson ontbreekt zelfs de roep om hulp van het volk.

Het boek eindigt met twee gruwelijke verhalen die eenzelfde refrein hebben: er was nog geen koning en ieder deed wat goed was in zijn eigen ogen. Rechters roept een verlangen op naar een betere bevrijder en een beter volk. Volgens het laatste verhaal moeten we die koning niet uit Gibea, maar uit Betlehem verwachten. Niet Saul maar David dus.

David begon zijn carrière net als de leiders in Rechters als een creatieve en eigenhandige bevrijder: hij versloeg reus Goliat met enkel een slinger en een steen. Maar net als de meeste bevrijders in Rechters blijkt ook David ‘enige imperfecties’ te hebben: hij is overspelig en hij is een moordenaar. Het verlangen naar een koning blijft dus openstaan en ik zie dat vervuld in de zoon van David, Jezus Christus. Juist dat leverde mij bevrijding op bij het lezen van Rechters.

In dit artikel licht ik de onderdelen van de spiraal toe, soms specifiek voor Ehud, soms wat algemener.

1. Israël dient afgoden

De verhalen in Rechters beginnen steevast met de vermelding dat Israël andere goden dient. Daarop volgt stap 2: God levert Israël uit aan haar vijanden. Bij Ehud gaat het om koning Eglon van Moab.

2. God levert Israël uit aan vijanden

Je kunt je afvragen: waarom komen vijanden op Israël af? In Rechters 2 vind je diverse antwoorden. Ik wil echter nog een stap terug. Dit viel me op: God stuurt geen ziekte of hongersnood, maar vijanden. Dat is een belangrijk verschil: anders dan ziekte of hongersnood zijn vijanden er al.

God beschermt Israël vervolgens, maar Israël zegt: ‘U hoeft ons niet te beschermen. Wij hebben nieuwe, betere goden.’
‘Weten jullie het zeker?’ zegt God. ‘Als Ik jullie niet bescherm, zijn jullie aan die goden overgeleverd.’
‘Ja, we weten het zeker.’
‘Maar Ik heb jullie verteld wat er dan gaat gebeuren.’
‘Ja, we weten het zeker.’

God dringt zijn liefde niet op. Hij respecteert hun keuze, hun vrijheid en Hij laat los. Hij levert zijn volk uit aan de vijanden. Teleurgesteld, boos, ja, dat ook. Maar het is niet zijn geweld.

3. Israël roept om hulp

Israël roept de Heer uiteindelijk om hulp en de Heer luistert. Ik ben onder de indruk van de zelfkritiek van Israël: ‘Zo diep waren we gezonken. We waren bedoeld priesters te zijn voor de wereld, licht in de duisternis, maar wij waren zelf net zo donker. Zo donker, dat zelfs onze bevrijders…’ Ik ben ook onder de indruk dat God bij alle geweld geraakt blijft worden. God is geen mens, die opgeeft. God blijft liefdevol en trouw. God is goed.

4. God zendt een bijzondere redder…

God zendt iemand om zijn volk te bevrijden. Eén van die redders, Ehud, was afkomstig uit de stam Benjamin. Benjamin betekent ‘zoon van de rechterhand’, maar Ehud is linkshandig. In die tijd was dat een handicap, ook voor de strijd. Maar Ehuds zwakte zal zijn kracht worden. God zal juist door zijn zwakheid de grote slag slaan op weg naar bevrijding. Iets dergelijks zie ik bij vrijwel alle bevrijders in Rechters en ik hoor er een eerste echo van Jezus in.

5. …die op creatieve wijze bevrijdt

Ehud moest Eglon schatting afdragen. Het is waarschijnlijk iets van graan geweest, want hij heeft dragers nodig om het te brengen. Voor wie zich afvraagt waar dat naartoe gaat: de vadsige koning Eglon weet er wel raad mee…

Ehud maakt een kort, tweesnijdend zwaard. Omdat hij linkshandig is, verbergt hij het rechts, op een andere plaats dan lijfwachten verwachten. Hij lijkt dus ongewapend. Slim van Ehud, minder slim van de bewakers. Dat hoort bij het verhaal: de vijand is niet zo snugger. Tegelijkertijd lees ik hier creativiteit en dat is belangrijk. Geweld dat met geweld onderdrukt wordt, is geen vrede. Een redder die echt vrede wil brengen, moet geweld op een andere manier overwinnen. Bij veel bevrijders zie je, in al zijn voorlopigheid, iets van die creativiteit terug.

Op de terugweg stuurt Ehud zijn dragers naar huis, maar zelf gaat hij terug naar koning Eglon. ‘Ik heb een geheime boodschap voor u.’ Iedereen moet weg, gebaart de koning. Als de lijfwachten niet zo slim zijn, dan de koning van de lijfwachten nog minder: hij is natuurlijk de overtreffende trap.

Dan volgt de climax van het verhaal: Ehud gaat naar de koning en zegt: ‘Ik heb voor u een boodschap van God.’ Als de koning opstaat van zijn troon, trekt Ehud met zijn linkerhand het zwaard van zijn rechterheup en steekt het in Eglons buik. De kling verdwijnt tussen de vetkwabben, die zich daarna ook om het gevest sluiten, want Ehud trekt het zwaard niet terug… Het zou een scène uit een film van Quentin Tarantino kunnen zijn: wraak en geweld, zo grafisch als het maar kan. De vadsige naïviteit van koning Eglon wordt zijn dood.

Gods genade voor ontoereikende bevrijders

Vindt God dit goed? Ehud presenteert zichzelf niet bepaald als ‘Bergrede-christen’. Toch zegt Ehud Gods boodschapper te zijn. Nu is niet iedereen in de Bijbel die dat zegt ook werkelijk Gods boodschapper. Er staat bij deze daad ook niet dat Gods Geest over Ehud kwam. Maar we moeten niet te veel die kant op leunen.

God redt Israël uit de neerwaartse spiraal door een opmerkelijke bevrijder en op een creatieve manier. Zo moeten we de verhalen volgens Rechters lezen. Simson treedt later ook niet op in de stijl van de tien geboden. Maar God gebruikt zijn mislukte huwelijk om hem op te zetten tegen de Filistijnen, zo staat er uitdrukkelijk. Dus laat ook in dit verhaal Gods betrokkenheid maar toe. Bovendien: de bevrijding is creatief genoeg. En Ehud haalt eigenhandig de overwinning. Wanneer hij bij zijn volksgenoten is aangekomen, zegt hij: ‘Volg mij, want de HEER heeft uw vijanden, de Moabieten, aan u uitgeleverd.’

Hoeveel verschilde het lot van Jezus van dat van Eglon en Sisera?

Verlang je naar een overwinning zonder geweld? Dat versterkt volgens mij alleen maar die echo van Jezus. Al die imperfecte, gewelddadige bevrijders roepen een verlangen op naar Hem. Jezus won als outcast, eigenhandig en creatief: door te verliezen aan het kruis.

Tegelijkertijd schaamt God zich niet voor deze mensen. Hij laat ze in Hebreeën 11 naar Jezus verwijzen. Zou het kunnen dat onze moeite om hen te eren hierin zit dat wij zo’n bevoordeelde positie hebben? Wie van ons kijkt dagelijks in de ogen van fysiek kwaad? Misschien moeten we gaan praten met slachtoffers van vrouwenhandel, slachtoffers van mensenhandelaars en vluchtelingen. Dat is geen excuus voor grof geweld, maar voorkomt dat we in de lucht praten. Het helpt ons om bevrijders, ondanks hun fouten, te eren en genadig te zijn, zoals God dat is.

Gods genade voor gewelddadige onderdrukkers

Ehud trok het zwaard niet terug en liep snel de kamer uit. De Statenvertaling schrijft: Ehud trok het zwaard niet terug en de drek ging eruit. Zijn darminhoud? De vertaling is wat onzeker, maar Tarantino zou trots zijn op die laatste vertaalkeuze. Koning Eglon wordt in elk geval te kakken gezet. De dienaren merken dat de deur op slot is en die geur… De gulzigheid van koning Eglon is zijn ondergang geworden.

Even later verslaan de Israëlieten Eglons mensen. Dat blijken stuk voor stuk stevige, strijdbare mannen te zijn (Rechters 3:29). Het woord voor ‘stevig’ kun je ook vertalen met ‘dik’. Koning Eglon blijkt ook koning te zijn in dikheid.

Koning Eglon staat voor schut en dat overkomt ook andere onderdrukkers. De vrouwenhater Sisera wordt vermoord door een vrouw. Andere vijanden verliezen doordat ze tegen elkaar gaan vechten. Dat roept de vraag op: waarom waren we eigenlijk bang? Het doet ook denken aan Kolossenzen 2:15: ‘God heeft zich ontdaan van de machten en krachten, Hij heeft hen openlijk te schande gemaakt en in Christus over hen getriomfeerd.’

Is er wel genade voor onderdrukkers? In Rechters niet. Maar hoeveel verschilde het lot van Jezus van dat van Eglon en Sisera? Jezus’ dood was ook ontluisterend. Machteloos hing Hij aan een kruis. Voorbijgangers zeiden: ‘Jij denkt anderen te kunnen redden? Red je zelf.’ Te schande stierf Hij, naakt aan een kruis, aan de openbare weg. Jezus, de rechtvaardige, is gestorven om onrechtvaardigen bij God te brengen.

6. Er is vrede, één of twee generaties lang

Dan komt er vrede, kortstondig en met verlangen naar meer. Rechters roept een verlangen op naar meer rust en een betere redder, die nog creatiever bevrijdt. Die zie ik in Jezus. In Jezus hebben wij een redder die een alternatief heeft voor gewelddadig ingrijpen. Jezus kan het geweld in Rechters dragen, zoals Hij ook de rest van de schuld van de wereld draagt.

De neerwaartse spiraal uit Rechters
1. Israël dient afgoden.
2. God levert Israël uit aan vijanden.
3. Israël roept om hulp.
4. God zendt een bijzondere redder…
5. …die Israël creatief bevrijdt.
6. Er is vrede, één of twee generaties lang.