Omgaan met verschillen in de praktijk

Omgaan met verschillen: veel kerken hebben daar ervaring mee, positief én negatief. Drie praktijkvoorbeelden laten zien hoe kerken dat doen.

De foto’s bij dit artikel zijn afkomstig uit het fotoproject Blije Kerk, dat Maarten Boersema tweeënhalf jaar geleden gestart is. Wekelijks plaatst hij enkele foto’s online van zijn werk en zijn leven als predikant in Blije. De foto’s bij dit artikel laten zien hoe het omgaan met verschillen er in beeld uit kan zien.

In 2004 besloot de Landelijke Vergadering van de NGK met 59 stemmen voor, 17 tegen en 7 onthoudingen om het in de vrijheid van de plaatselijke kerken te laten het ambt van ouderling voor zusters van de gemeente open te stellen. Die stemverhouding liet de verdeeldheid in de kerken over dit onderwerp zien. En eerder was in de bespreking van het commissierapport Vrouwelijke ouderlingen en predikanten gebleken dat dat verschil diep ging. Maar de geschiedenis leert dat dit besluit niet tot grote spanningen in de NGK heeft geleid.

Omgaan met verschillen: door middel van geloofsgesprekken verschillen en overeenkomsten met elkaar delen. (beeld Maarten Boersema)

Volgens rapportschrijver Jan Mudde, predikant van de NGK Haarlem, is een mogelijke verklaring ‘dat het in de cultuur van onze kerken zit om uit te gaan van waarop het aankomt. Zoals Paulus schrijft in Filippenzen 1:9-10: “En ik bid dat uw liefde blijft groeien door inzicht en fijnzinnigheid, zodat u kunt onderscheiden waar het op aankomt.” Waarop het volgens mij aankomt, is dat Jezus Heer is, voor onze zonden is gestorven, waarlijk is opgestaan en de weg en de waarheid en het leven is. Daarin weten we ons één. Als we dan in kwesties die niet tot het evangelie te herleiden zijn van mening verschillen, laten we elkaar de ruimte om in een eigen verantwoordelijkheid voor Gods aangezicht een weg te vinden.’

Daarnaast denkt Mudde dat in deze discussie ook een rol speelt dat op basis van de Bijbel verschillende standpunten mogelijk zijn. ‘Je kunt op basis van de Bijbel verschillende plausibele visies ontwikkelen en dat maakt het heel moeilijk om het ene standpunt als Bijbels te claimen en het andere als on-Bijbels weg te zetten. Dat impliceert behoedzaamheid en bescheidenheid.’

De afgelopen jaren is gebleken dat er in de NGK voor deze houding veel draagvlak was, want nergens heeft dit onderwerp geleid tot spanningen, laat staan scheuringen. Hoewel de conclusies van het rapport breed gedragen zijn, speelt volgens Mudde de discussie over de achterliggende hermeneutiek nog steeds. ‘Cruciale vragen zijn: In welke verhouding sta je als christen tot de eigen cultuur? En in welke mate en zin mogen de menselijke ervaring en wijsheid meedoen bij de meningsvorming en keuzebepaling? Op één of andere manier komt het gesprek over deze grondvragen, die ook op de achtergrond van andere discussies spelen, niet goed van de grond.’

Metaforen

Henk Zuidhof is sinds 2000 predikant van de NGK Urk en zijn gemeente is principieel tegen de vrouw in het ambt. Ook hij wijst op de cultuur van ‘een bepaalde ruimte voor plaatselijke gemeenten’ in de NGK. ‘Het is steeds van belang om met elkaar terug te gaan naar de basis: wie is Christus voor jou? Vanuit deze basis is er eenheid en daarbinnen is dan ook verscheidenheid mogelijk.’

Zuidhof vertelt dat hij deze eenheid in de afgelopen jaren aan den lijve heeft ondervonden en zich nooit weggezet of een buitenstaander heeft gevoeld binnen regionale vergaderingen. ‘Wij hebben als plaatselijke kerk het beleid dat als iemand bezwaar heeft om naar een regionale vergadering te gaan, omdat daar ook vrouwelijke ambtsdragers zijn afgevaardigd, er ruimte is om niet afgevaardigd te worden. Maar dat is tot nog toe in onze kerkenraad nooit voorgekomen.’

‘Op één of andere manier komt het gesprek over de grondvragen niet goed van de grond’

In de discussie over de vrouw in het ambt, maar ook in andere discussies, heeft Zuidhof veel gehad aan twee metaforen van de hand van Henk de Jong met betrekking tot het Bijbelgebruik. ‘De Schrift is een huis om in te wonen; daarin getuigt ze van het vaste en blijvende. Maar de Schrift is ook als een weg die door verschillende landschappen van de tijd gaat. Zowel dat constante als dat wisselende heeft de kerk nodig om elke nieuwe tijd te woord te staan. Beide zijn ook nodig om verschillen te duiden en ondanks verschillen elkaar vast te houden.’

Volgens Mudde is het debat over de vrouw in het ambt in de NGK ‘op een scherpe én prettige manier gevoerd’, zonder dat iemands rechtzinnigheid ter discussie kwam te staan. ‘Binnen de GKv ligt dat anders. Daar is de opvatting over de vrouw in het ambt decennialang gezien als een soort indicator voor iemands rechtzinnigheid en vraagt het dus veel huiswerk van het kerkverband om de eenheid te bewaren als op dat punt verschillen van mening ontstaan.’

Andersoortig

De GKv Enschede-Zuid heeft de afgelopen jaren een intensief bezinningstraject afgelegd rond de omgang met verschillen binnen de gemeente en het karakter van de gemeente. Die verschillen hebben volgens stuurgroeplid Erica Moes onder meer te maken met verschillen in geloofsbeleving. ‘Als eerste is er een groep in de gemeente die veel waarde hecht aan de traditie en sterk de nadruk legt op de Schrift, de belijdenissen en een vaste liturgie. Dan is er de bloedgroep die nadruk legt op het volgen van Christus in het leven van alledag en behoefte heeft aan praktische handvatten. En als derde is er een kleinere groep die Christus wil volgen vanuit een meer evangelische inspiratie: genade is meer dan vergeving alleen; het gaat ook over vernieuwing.’

In 2016 koos men voor dubbele ochtenddiensten als een manier om met deze verschillen om te gaan: de ene (vroege) dienst had een traditioneel karakter, de andere dienst (later op de ochtend) had een meer eigentijds karakter. Gemeenteleden konden kiezen waar ze naartoe gingen. Het was een tijdelijke aanpak om de diversiteit voor de gemeente zelf duidelijker te maken. Daarnaast werden er inhoudelijke gemeentegesprekken over diverse thema’s gevoerd, om over de verschillen in de gemeente met elkaar in gesprek te komen.

Contact met elkaar maken, je leven met elkaar delen: daar komt het op aan bij het omgaan met verschillen. (beeld Maarten Boersema)

Na een evaluatie stopte de gemeente met de dubbele diensten en besloot de kerkenraad de gehele gemeente mee te nemen in een ‘eigentijds profiel’. Dat lag het meest voor de hand, omdat ‘geloofsgroei’ genoemd werd als resultaat door de groep die de eigentijdse diensten had meegemaakt.

Doel van het nieuwe profiel is om het evangelie op een eigentijdse manier door te geven aan volgende generaties en als gemeente ook meer van betekenis te zijn voor de stad Enschede. De keuze voor dit profiel blijft niet beperkt tot de erediensten, maar komt ook tot uiting in een andersoortig gemeenteleven. Er zullen kleine groepen worden gevormd en al bestaande missionaire activiteiten worden geïntensiveerd en uitgebreid.

Volgens Moes heeft het traject veel gebracht, maar ook veel gekost. ‘We hebben alle stappen in gebed bij God gebracht. Niet wat wij hoopten is belangrijk, maar de vraag wat God wil dat wij doen. De ingeslagen weg heeft wel als gevolg gehad dat gemeenteleden die zich niet thuis voelen binnen een gemeente met een eigentijds profiel kiezen voor andere gemeenten binnen en buiten het kerkverband. Dat heeft bij veel mensen een gevoel van verlies en pijn teweeggebracht. Maar bij andere gemeenteleden heeft deze keuze juist gezorgd voor geloofsgroei en nieuw elan.’

Krassen

Als laatste luisteren we naar Karel Smouter, predikant in de NGK Wageningen. ‘Het allerlaatste wat ik wil, is de suggestie wekken dat ik het ei van Columbus ken als het aankomt op het omgaan met verschillen in de kerk. Ik heb krassen en littekens op mijn ziel staan, maar ik heb ook ervaren hoe een geloofsgemeenschap een soort proeftuin van de Geest kan zijn.’

Allereerst denkt Smouter dat in kerken de discussie vaak te algemeen wordt gevoerd. ‘Een voorbeeld: in vrijwel elke gemeente is de liturgie in de afgelopen decennia veranderd door de opmars van het evangelische lied. Er is een groep die dat om verschillende redenen niet waardeert, maar het als verwatering of een compromis om de lieve vrede ervaart. Als je in het gesprek met hen die indruk wekt of daarin meegaat, dan wórdt het dat ook: een compromis tussen groepen met verschillende wensen en een bron van irritatie. Vermijd je het ongemakkelijke gesprek hierover, dan gaat dat gesprek in negatieve zin rondzingen in het informele circuit en voedt het onvrede. Ga je echter het gesprek aan en leg je uit dat het een visie en een beleid is waar je achter staat, omdat we zowel de degelijkheid van de gereformeerde liturgie als de beleving van het evangelische lied nodig hebben, dan schep je duidelijkheid. En krijg je misschien zelfs de erkenning van mensen dat dat waar is. Maar ook als je het er niet over eens wordt, maak je met die duidelijkheid aanvaarding gemakkelijker.’

‘Als je je weg biddend gaat, ben je God niet zomaar kwijt’

Als tweede deelt Smouter graag een les die hij theologisch geleerd heeft rond het omgaan met verschillen. ‘Op een gegeven moment is mijn geestesoog gevallen op veranderingen in de Bijbel, die op gespannen voet staan met wat God geboden heeft, maar waarin God toch met zijn volk mee blijft gaan. Een voorbeeld: God heeft in het Oude Testament nooit een koning gepropageerd. De profeet Samuel spreekt duidelijke en scherpe woorden tegen het volk als ze hem om een koning vragen, maar uiteindelijk komt die er toch en verbindt God zich ook aan die koning. Het volk gaat tamelijk expliciet tegen God in, toch blijft God met hen meegaan op deze weg en blijft Hij verbonden aan het volk. Zo zijn er meer voorbeelden. Deze ontdekking heeft mij in bepaalde discussies ontspanning gegeven: als je je weg biddend gaat, dan ben je God dus niet zomaar kwijt.

Ik denk aan een discussie binnen onze gemeente tussen voorstanders van de kinderdoop en van de volwassendoop. Los van je overtuiging hierin: het kan moeilijk zo zijn dat beide partijen gelijk hebben. Maar als het vertrekpunt van een gesprek hierover kan zijn dat mensen naar elkaar uitspreken dat de eenheid in Christus groter is en dieper reikt dan het verschil in visie op de dooppraktijk, blijken mensen elkaar van harte te kunnen vasthouden. De kinderdoop is bij ons het uitgangspunt en daarover wordt ook altijd met de ouders gesproken. Als ouders moeite hebben met de kinderdoop en bij hun standpunt blijven, dan ontvangt hun kind in de dienst een zegen, maar probeer ik ook woorden te geven aan de moeite die we daarmee hebben. Tegelijkertijd stimuleren we gemeenteleden die bezwaar hebben tegen het feit dat kinderen niet gedoopt worden om het gesprek aan te gaan.’

Voor een andere manier van omgaan met verschillen rond de liturgie koos de GKv Apeldoorn-Centrum. De gemeente bedacht een ‘mengdienst’, waarin klassieke kerkmuziek en lichte muziek, psalmen, liedboek- en opwekkingsliederen elk hun plaats hebben. Vertrouwd en nieuw in balans, zonder ijzeren regels. ‘Er is zo veel diversiteit aan luisterervaring bij kerkgangers, jong en oud, en er zijn zo veel verschillende muzikale trechters waarvan de Geest gebruikmaakt bij het ingieten van de verkondiging van Jezus’, zegt Ria Borkent. De gemeente is er blij mee. ‘Het belangrijkste is dat we dit elkaar in liefde gunnen. We leren denken: het is niet mijn soort liedje, maar het is wel goed voor de kerk. We zingen uit volle borst mee. Soli Deo gloria.’

Een uitgebreide beschrijving van het beleid en de uitvoering is hier te vinden: www.onderwegonline.nl/9323-omgaan-met-verschillen-in-de-praktijk.