‘Er kan zo veel onder Gods zegen!’

Karel Smouter | 12 mei 2018
  • Interview
  • Thema-artikelen

Verbinding leggen tussen Nederlandse christenen en hun broers en zussen in Israël: dat is de opdracht die Marleen Anthonissen-van der Louw van de Protestantse Kerk in Nederland kreeg. Ze is uitgezonden door Kerk in Actie en werkt in de Redeemer Church in Jeruzalem. Hoe is het om te leven en te werken in Jeruzalem? En hoe kijkt zij aan tegen de verzoening tussen Joden en Palestijnen?

Marleen Anthonissen is met haar beide kinderen net weer terug in Israël na een verlof in Nederland. Sinds 2014 woont en werkt het gezin in Jeruzalem. Haar man Ilja werkte als onderwijsadviseur bij het Bible College in Betlehem, maar is op 21 oktober 2017 plotseling overleden. Marleen mist haar man, en de kinderen hun vader. Buren in Jeruzalem hebben ervaring met het verwerken van verlies. Hun raad is: ‘Het wordt nooit meer zoals het was. De toekomst wordt anders, maar kan wel mooi worden.’ Vanuit die houding pakte Marleen samen met de kinderen de draad weer op.

Wat is jouw taak in Jeruzalem?
‘Ik ben uitgezonden naar de Lutherse Redeemer Church, in het hart van de oude stad. Veel buitenlanders, ook uit Nederland, verblijven kortere of langere tijd in Jeruzalem. Ik ben er voor hen. Ik verzorg Nederlandstalige Bijbelstudies. Ook geef ik presentaties over de situatie van gelovigen in Israël. Ik heb het dan over Palestijnse christenen, maar ook over Joodse gelovigen in Jezus. Dat alles in een omgeving waarin de geschiedenis van tweeduizend jaar kerk steeds dichtbij is. Centraal staan de verhalen van ontmoetingen die ik zelf heb gehad. Zo breng ik Nederlandse christenen en lokale christenen met elkaar in contact. Met mijn werk vertegenwoordig ik de PKN en geef ik de visie van de PKN op Israël en Palestina vorm. Daarin staan het gesprek en de onopgeefbare verbondenheid met Israël centraal.’

Ik zoom in op het straatbeeld. Hoe ziet dat eruit?
‘Die vraag is makkelijker te stellen dan te beantwoorden. De wijk waar wij wonen ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan de oude stad waar de Redeemer Church staat. Wij wonen op neutraal terrein van de VN, met een gemêleerd gezelschap, hoewel er weinig moslims zijn. Die wonen vooral in Oost-Jeruzalem.

Binnen Israël staan als het ware onzichtbare muren. Er zijn gebieden waar Joden, Palestijnen, Arabieren en de internationale gemeenschap door elkaar heen wonen en leven, maar er zijn ook gebieden waar men strikt gescheiden leeft. Wie zich sterk met één van de volksdelen identificeert, kan zich erg ongemakkelijk voelen als hij of zij in een andere wijk terechtkomt. Zo komt het voor dat bezorgdiensten niet in bepaalde wijken bezorgen, omdat de chauffeurs zich onveilig voelen. Dat wordt door de inwoners dan weer als discriminatie ervaren.

Door de politieke werkelijkheid kan het straatbeeld ook flink veranderen. Zo zijn uit Betlehem, dat vroeger overwegend christelijk was, veel christelijke Palestijnse gezinnen geëmigreerd. Je ziet er nu veel meer moslimvrouwen met hoofddoeken.’

‘Politiek, religie, etniciteit: het speelt allemaal mee,
tegelijkertijd, door elkaar heen’

Is de spanning die in Israël heerst nu eigenlijk politiek of vooral religieus bepaald?
‘Mensen twijfelen daarover. Met name Palestijnse moslims zien het als een religieus conflict, omdat ze bang zijn dat de Joden hun tempel op de Tempelberg willen zetten, ten koste van de Al-Aqsamoskee. Er bestaat inderdaad een Joodse stroming die dat wil. Er zijn ook westerse christenen voor wie het vooral een religieus conflict is, omdat zij in het Israël van nu Gods volvoering van het eindtijdplan zien.

Maar politiek, religie, etniciteit: het speelt allemaal mee, tegelijkertijd, door elkaar heen. Neem het paspoort. Daarop staat altijd een religie aangegeven: jood, moslim, christen, druus of bahai. Dat is een overblijfsel uit de Ottomaanse tijd. Die opgave is op een bepaalde manier ook belangrijk voor de staat Israël, omdat die toch primair is opgericht om Joden een plek te geven. De Joodse mensen zijn oprecht blij met een land waarin ze vrij hun geloof kunnen uitleven. Maar die aanduidingen in het paspoort werken ook averechts. Lang niet iedereen herkent zich in één van de categorieën. Maar je kunt het vakje niet leeg laten en er is ook geen neutrale positie mogelijk.

Helaas vind je in westerse kerken eenzelfde spanning rond Israël. In Nederland en andere westerse landen zijn christenen diep verdeeld over Israël. De één kan geen kritiek op Israël horen, omdat het bestaan zelf als Gods werk op aarde wordt beleden. De ander kiest de kant van de Palestijnen, bijvoorbeeld omdat veel Palestijnse christenen lijden onder de situatie. Beide kanten proberen druk uit te oefenen en dat werkt helaas in negatieve zin door.’

Marleen Anthonissen: 'Binnen een gebroken situatie kun je keuzes maken die tot Gods eer zijn.' (beeld dominika zarzycka/Shutterstock)

Marleen Anthonissen: ‘Binnen een gebroken situatie kun je keuzes maken die tot Gods eer zijn.’ (beeld dominika zarzycka/Shutterstock)

Er zijn zo veel kampen waarin je terecht kunt komen, hoe stel jij je daarin op?
‘Als je in Christus geworteld en gegrond bent, ben je vrij om alle kanten op te kijken. Dan mag je openstaan voor het verhaal van de Palestijnse buurvrouw én het verhaal van de Joodse buurvrouw. Dat vertel ik ook aan de Nederlanders die op bezoek komen. Onder hen zijn er veel die alleen de Joodse of alleen de Palestijnse kant van het verhaal kennen. Ik probeer in deze complexe situatie een brug te bouwen door beide kanten te horen en beide kanten in te voelen. Gelukkig ben ik daarin niet alleen. Zo ken ik Joodse gelovigen die, als ik op de sabbat bij hen ben, bidden voor de Joodse gelovigen én voor hun vijanden. Zij bidden dat de grootste zegen voor hun geliefden ook hun vijanden mag toevallen.’

Het conflict is al zo oud, en als ik je zo hoor nog veel complexer dan ik had doorzien. Is er hoop op een oplossing die de partijen nader tot elkaar brengt?
‘Twintig jaar geleden was er hoop op een oplossing, in de tijd van de Oslo-akkoorden. Nu is dat ver weg, want beide zijden zijn verhard. Politiek gezien is een oplossing verder weg dan ooit. Dat ervaren mensen ook zo. Aan beide zijden nemen veel jongeren afstand van de politiek en bouwen ze een eigen leven op. Ze wijken uit naar elders om een toekomst op te bouwen.

De mensen verharden en komen letterlijk en figuurlijk los van elkaar te staan, bijvoorbeeld door de muur. De “andere kant van de muur” is onbekend en daarmee eng. Ik sprak een vrouw in Jeruzalem die nog wist hoe het was om zaterdags in Betlehem te winkelen. Of om familie te bezoeken. Dat is nu een herinnering geworden. En onbekendheid vult zich met angst.

In Israël leeft ook de vraag wat er met de bezette gebieden gedaan moet worden. Zowel binnen het Joodse als binnen het Palestijnse kamp is daar onenigheid over. Als Israël die gebieden zou annexeren, krijgt ze daarmee 4,5 miljoen Palestijnen als nieuwe burgers.

Onderschat ook niet hoe Hamas en de Palestijnse Autoriteit van elkaar verschillen. Dat verschil doet niet veel onder voor het verschil tussen Palestina en Israël. Eenheid en stabiliteit is daar ver te zoeken.’

‘Wij hebben de afgelopen drie jaar gehuild’

Wat doet het met je om met zo veel pijn en verscheurdheid om te gaan?
‘Wij hebben de afgelopen drie jaar gehuild. Om de pijn, om de afstand, om de haat. Een enkele keer werd dat ook persoonlijk. Als je aan Joodse zijde zegt dat je ook Palestijnse vrienden hebt – of andersom – komt het voor dat je afgewezen wordt, of op zijn minst flink wordt gewantrouwd. Dat is pijnlijk. Juist als je iets durft te delen van “de andere kant”, kan het verwijdering brengen.

Wat we soms ook als een last hebben ervaren, zijn de associaties die de kerk en Christus oproepen. Binnen de Joodse context moet je voorzichtig zijn met de kerk en Christus, omdat de kerk zich in de loop van de geschiedenis vaak een vijand van de Joden heeft betoond, niet alleen in de Tweede Wereldoorlog.

Ook binnen de moslimgemeenschap kan voorzichtigheid geboden zijn. Als je uit het Westen komt, associëren ze je soms nog met de kruisvaarders, die het hier voor het zeggen wilden hebben. Ook staat het “christelijke” Westen voor het verlies van traditionele normen en waarden, en daar zijn ze erg beducht voor.

Wat het met me doet, is dat ik opnieuw onder de indruk raak van de kracht van kwetsbaarheid. De “zwakke kracht” waarmee Jezus zich gaf tot in de dood maakt het verschil. Maar kwetsbaarheid wordt als volstrekt waanzinnig beschouwd. Wij als gezin hebben veel onbegrip ervaren toen we op pad gingen, ook uit christelijke kring. Met dat onbegrip hadden wij het moeilijk. Als kwetsbaarheid en beschikbaarheid moeilijke begrippen worden, moet je je afvragen of en hoe je geworteld bent in Christus. Juist in de ontmoeting met gekwetste en kwetsbare mensen, aan beide zijden, ontvang je veel kostbaars. Jezus kwam toch ook onze zondige levens binnen? Zonde en pijn zijn er ook in de ontmoeting met Jood, christen en Palestijn.

Helaas ontbreekt aan zowel Palestijnse als Joodse zijde de ruimte om de zonde te benoemen en je kwetsbaar op te stellen. Het antwoord op kritische vragen is telkens hoe zielig de partijen zijn. Altijd zijn de situatie en anderen het probleem. Terwijl er toch zo veel kan onder Gods zegen!

Binnen een gebroken situatie kun je veel keuzes maken die tot Gods eer zijn. Dat geldt hier, maar ook in het Westen. De Nederlandse kerk is dat besef kwijtgeraakt. Omdat de belijdenis dat we zondig zijn naar de achtergrond is geraakt, is er veel ruimte om te vechten over de juiste visie.’

Wat is je droom voor de nabije toekomst?
‘Ik droom dat de westerse kerk vurig gaat bidden voor vrede. Dat ze daarbij alle mensen die hier wonen in het oog houdt. En dat ze op die manier het land zegent. Dan zou de kerk hier in Israël van binnenuit veranderen. Ik ken de kracht van gebed, zoals ik heb ervaren sinds het overlijden van Ilja. Daardoor verander je jezelf in plaats van de ander.’

Over de auteur
Karel Smouter

Karel Smouter is krijgsmachtpredikant vanuit de NGK en redacteur van OnderWeg.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reacties zijn gesloten.

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief