‘Er is binnen onze traditie een spiritueel tekort ontstaan’

‘Geloof zat en zit te veel in ons hoofd’, ontdekte ds. Maarten van Loon de afgelopen jaren. ‘Ik lijk meer op de oudste zoon uit de bekende gelijkenis dan mij lief is.’ Binnen de vrijgemaakte traditie is er naast een spiritueel tegoed volgens hem ook een spiritueel tekort ontstaan. Op het jaarlijkse GKv-predikantencongres dat recent gehouden werd, ging hij daarop in. Hij schrijft er voor OnderWeg een persoonlijke bijdrage over.

(beeld T-Kot/Shutterstock)

Het spirituele tegoed in onze kerken bestaat vooral uit het sterke besef dat de zekerheid van het geloof iets buiten mijzelf is. Het is Gods initiatief en Hij is trouw. Daardoor word ik niet teruggeworpen op mezelf. Die sterke nadruk op de objectiviteit van het heil vind ik een prachtig tegoed.

Het objectieve van het heil wordt echter niet subjectief beleefd. Hart en ziel blijven er te veel buiten. De op zich begrijpelijke angst voor het subjectivisme leidde er binnen de vrijgemaakte traditie toe dat geloven synoniem werd aan het aanvaarden van een set waarheden en het innemen van de juiste standpunten. We redeneren veel, praten veel en gebruiken veel woorden. Zelfs als er iets bijzonders te vieren valt, gebruiken we eerst ellenlange formulieren. Geloof zat en zit te veel in ons hoofd. Met alle gevolgen van dien.

Verboden woord

Eén van de gevolgen is dat de ratio mijn hartelijke overgave aan God in de weg staat. In het grote liefdesgebod staan hart en ziel voorop, maar ik merk bij mezelf dat er altijd een gereserveerdheid blijft. Ik lijk meer op de oudste zoon uit de bekende gelijkenis dan mij lief is. Net als hij weet ik te veel. Hij weet zelfs beter dan God wie wel en niet zijn genade verdienen. Maar een echte ouder-kindrelatie heeft hij niet. Ik baal ervan dat mijn hoofd mijn hart vaak in de weg zit.

Een ander gevolg van te veel geloven met het hoofd is dat de ruimte voor het mysterie, het onbevattelijke, ontbreekt. Er is geen ruimte voor de God die zo veel groter is dan ik. Ik kom nauwelijks los van de gedachte dat op elke vraag een (eenduidig) antwoord te vinden is, als je maar hard genoeg in de Bijbel studeert. Van dat zwart-witdenken ben ik, tegen wil en dank, diep doordrenkt. Iets wat ik collega’s ook hoor zeggen.

(beeld hvorstik/Shutterstock)

Een laatste gevolg is de koudwatervrees om te spreken over het transformerende werk van de heilige Geest. ‘Groei’ was lange tijd een verboden woord. Je hebt de heilige Geest simpelweg wel of niet. Wie zegt dat Jezus Heer is, doet dat door de heilige Geest; dat je ook meer of minder van de Geest kunt hebben, blijft onderbelicht. De Bijbel is daar echter heel helder over, evenals trouwens de gereformeerde belijdenissen.

Veel van wat ik bij mezelf en in mijn traditie mis, is niet te wijten aan een lacune in de gereformeerde leer, maar aan het gevolg van het niet te gelde maken van elementen die al lang en breed benoemd zijn.

Aanboren

Hoe is het zo ver gekomen? Zonder mijzelf te willen vrijpleiten, denk ik dat we voor een groot deel het product zijn van onze traditie. Anders valt niet te verklaren dat het vrijgemaakte predikantencorps, dat bestaat uit heel verschillende mensen, vooral op het rationele spoor zit. Kennelijk is dat in ons DNA terechtgekomen.

Toen ik op latere leeftijd predikant werd, ging ik als vanzelf op dat spoor verder. Tot ik ontdekte dat hier een probleem ligt. Zonder er woorden aan te kunnen geven, voelen veel gemeenteleden dit probleem feilloos aan en gaan spiritueel bijtanken op conferenties en in diensten met meer sfeer en passie, waar ze in het hart geraakt worden. Dat kan op het evangelische, maar in mijn regio evengoed op het christelijk-gereformeerde erf zijn.

Ik kwam erachter dat veel van mijn preken
over de hoofden heen gingen

Ik merk dat ik nog niet helemaal kan aanwijzen wat het spirituele tekort precies is, laat staan dat ik een oplossing kan geven. Wel realiseer ik me dat ik andere lagen in mezelf moet aanboren om het evangelie zo goed mogelijk te vertolken. Te lang heb ik gedacht dat die lagen er niet zijn en dat ik nu eenmaal van het rationele soort ben. Misschien geldt dit voor meer predikanten.

Om theologie te studeren moet je in ieder geval over de nodige intelligentie beschikken. Opleiding en traditie doen daar vervolgens een sterk beroep op, met als gevolg dat de ‘rationele snaar’ extra ontwikkeld wordt. Maar ik ga niet op in mijn ratio. Die andere snaren in mij moeten eveneens gaan resoneren.

Het duwtje dat ik nog nodig had, kwam een paar jaar geleden van een supervisor die tegen me zei dat ik ‘meer moest aarden’. Ik vatte dat op als leven in de volle breedte. Onderga het maar, kom uit je comfortzone!

Systematisch

(beeld art-sonik/Shutterstock)

In mijn preken probeer ik sinds een paar jaar wat bakens te verzetten, naar aanleiding van een studieverlof dat ik aan deze problematiek wijdde. Ik bezocht een aantal diensten elders en sprak er later over door met gemeenteleden die dezelfde dienst hadden bezocht. Ik kwam erachter dat veel van mijn preken over de hoofden heen gingen: ze vertelden te veel de theorie en wortelden te weinig in het dagelijkse leven.

Voor mij was dit aanleiding om in mijn preekvoorbereiding systematisch tijd in te ruimen voor de vraag wat er in een Bijbelgedeelte emotioneel en relationeel gebeurt. Vaak levert dat tal van verbindingen op met het leven van elke dag. Je krijgt er andere preken door, die niet inboeten aan Bijbels-theologische inhoud of diepgang. Het leidt tot preken die dichterbij komen en een zekere beklemming hebben, al moet ik eerlijk zeggen dat dit lang niet altijd even goed lukt.

Trucje

Persoonlijk denk ik dat er hulp van buiten nodig is als we als GKv stappen willen maken in het aanvullen van ons spirituele tekort. Ik zeg weleens dat we evangelisch-gereformeerd moeten leren preken: de inhoud gereformeerd, de manier en de passie evangelisch. Dat laatste lukt waarschijnlijk alleen als we ons laten meenemen door mensen buiten onze eigen traditie. Het gaat namelijk niet om een trucje dat je moet leren, maar om een verdieping en verbreding van je eigen spiritualiteit, het aanboren van lagen die er wel zijn, maar die nog niet benut worden.

Er zit veel potentieel in de gereformeerde traditie en zeker ook in de GKv. Ik geloof van harte in het tegoed van de gereformeerde spiritualiteit en zie ernaar uit dat dit tegoed tot volle bloei zal komen door biddend te werken aan ons tekort.

Dit artikel maakt deel uit van een themanummer over spiritueel bijtanken, dat op zaterdag 26 mei verschijnt. Benieuwd naar het hele nummer? Bestel exemplaren via administratie@onderwegonline.nl of neem voor 7 juni een gratis proefabonnement en ontvang dit nummer als welkomstgeschenk.