Ben ik bruid van Christus?

Bram Beute | 25 mei 2019
  • Opinie
  • Thema-artikelen

Mijn eerste reactie op de vraag in de titel zou zijn: nee, natuurlijk niet. De bruid van Christus is het volk van God. Dat ben ik niet alleen. Bovendien: ik ben een man. Hoe zou ik een bruid kunnen zijn? Toch zijn er heel wat christenen – vrouwen en mannen – geweest die zichzelf zagen als bruid van Christus. Wat kan ik van hen leren? Moet ik er misschien anders tegenaan kijken?

Gertrude Morgan beeldt zich op haar schilderijen af als bruid van Christus, zoals in dit schilderij ‘Jesus is my airplane’. (beeld © 2019 Smithsonian American Art Museum/Art Resource/Scala, Florence)

Gertrude Morgan beeldt zich op haar schilderijen af als bruid van Christus, zoals in dit schilderij ‘Jesus is my airplane’. (beeld © 2019 Smithsonian American Art Museum/Art Resource/Scala, Florence)

Het feit dat in de Bijbel Gods volk de bruid wordt genoemd, lijkt misschien een goede reden om dat beeld niet op mij persoonlijk toe te passen. Maar als ik daar nog wat langer over nadenk, realiseer ik me dat de Bijbel meestal collectieve beelden gebruikt voor gelovigen. Wij zijn Gods kinderen, God is onze Vader. Dat je dat als individu ook bent – jij bent Gods kind – krijgt in de Bijbel maar weinig aandacht.

Geheel

Identiteit wordt in de culturele context van de Bijbel veel meer als gemeenschappelijk beleefd. Voor ons is dat vaak persoonlijker, individueler. Dus spreken we niet alleen van ‘onze Vader’, maar ook van ‘mijn Vader’. Dat is prima, zolang je maar niet vergeet dat God niet exclusief jouw Vader is.

We passen teksten die betrekking hebben op Israël als geheel, vaak persoonlijk toe. Denk bijvoorbeeld aan: ‘Ik heb je bij je naam geroepen, je bent van Mij’, ‘Ik heb je in mijn handpalm gegrift’ of: ‘Ik heb je geluk voor ogen, niet je ongeluk: Ik zal je een hoopvolle toekomst geven’ (Jesaja 43:1; 49:16; Jeremia 29:1). Dat hoeft geen probleem te zijn, zolang jij je als gelovige maar realiseert dat het niet allereerst om jou en God gaat, maar om een veel groter geheel: Gods volk, zijn kinderen. Zou je dan niet datzelfde kunnen doen met het beeld van de bruid? Enerzijds je realiseren dat je dat nooit individueel bent en anderzijds dat toch op jezelf toepassen?

Hooglied

Dat is wat onder andere Bernard van Clairvaux (1090-1153) doet in zijn preken over Hooglied. Bernard vat Hooglied op als een boek dat de relatie tussen Christus en de kerk bezingt. Daarin is hij niet uniek. Waarschijnlijk heeft het boek ooit bij de Joodse rabbijnen canonieke status gekregen, omdat zij het ook lazen als een boek dat de band tussen God en zijn volk bezingt. In het grootste deel van de kerkgeschiedenis is Hooglied zo gelezen, ook na de Reformatie nog. Maar Bernard houdt het daar niet bij. Hij past het vervolgens toe op de relatie van de individuele gelovige en Christus. De preken van Bernard hebben latere theologen en mystici direct of indirect sterk beïnvloed.

Het is het nodig om in de kerk letterlijk
en heel aards over Hooglied te preken

Zo heb ik nooit horen preken over Hooglied. Dat vind ik prima, want naar mijn idee is het nodig om in de kerk letterlijk en heel aards over Hooglied te preken, om te zien dat seks niet minderwaardig of zondig is, maar een scheppingsgave van God. Tegelijk vraag ik me af: zou het niet waardevol zijn als we in de kerk dat boek ook lezen als een beschrijving van het liefdesspel tussen God en zijn volk en ook de individuele gelovige?

Verlangen

Jan van het Kruis (1542-1591) schreef bijvoorbeeld een ‘Geestelijk Hooglied’. In veertig strofen herdichtte hij het als ‘een beurtzang van de ziel en de bruidegom’. Hooglied was voor Jan van het Kruis een lied van verlangend zoeken. Het begon bij hem met de vraag: ‘Waar houdt Gij u verborgen, Beminde, en Ge laat me in zuchten achter?’ Het verlangen naar God moet gekoesterd worden. Hoe minder je van Hem begrijpt of te pakken hebt, hoe meer je naar Hem verlangt, hoe meer je Hem nadert.

Degene die naar God verlangt, is als een verliefd iemand die met niets anders tevreden is dan met de geliefde. ‘Al zoekend naar mijn liefde ga ik de bergen op en langs de oevers; ik wil geen bloemen plukken.’ De ‘bloemen’, de mooie dingen van dit leven, kunnen juist ook afleiden van het zoeken naar de geliefde en daarom moet je ze niet plukken om je daarin te verliezen.

Jan van het Kruis zag wel de schoonheid van de schepping, maar die schoonheid is er door de bruidegom zelf. Ook de schoonheid van de schepping doet je dus alleen nog maar meer de afwezigheid van de bruidegom beseffen en des te meer naar Hem verlangen.

Vrouwen

Het waren echter niet alleen mannen die schreven over Christus als de bruidegom en de ziel als de bruid. Veel vrouwen zagen zichzelf als de bruid van Christus. Vanuit de kerk werd dat ook gestimuleerd. Ambrosius (340-397) raadde meisjes aan om maagd te blijven, omdat ze al met Christus getrouwd waren. Hoe het in de eeuwen daarna is geweest, is niet precies bekend. Maar na de tijd van Bernard van Clairvaux werd het steeds populairder voor vrouwen om zichzelf te zien als bruid van Christus.

Ze droeg vanaf dat moment alleen nog maar witte kleren

Birgitta van Zweden (1303-1373) stichtte na de dood van haar man een kloosterorde en noemde zich: ‘bruid en stem van Christus’. Evenals Birgitta schreven andere bruiden vaak over hun leven om zo inspirerend voor anderen te zijn. Hiermee konden zij een voorbeeld zijn in het steeds meer aan God verbonden willen leven. Die verbondenheid kon zich uitdrukken in mystieke ervaringen, maar ook in een deugdzaam leven.

Mystiek

De mystieke ervaringen van vrouwen die zich als bruid van Christus zagen, zijn soms buitengewoon lichamelijk. Zo schrijft Hadewijch (dertiende eeuw) dat zij ligt te schokken en te beven van verlangen naar Christus. Als Christus dan tot haar komt, voelt ze dat met heel haar lijf, dat uiteindelijk totaal bevredigd wordt.

In de late middeleeuwen begon men die mystieke ervaringen steeds meer als een gevaar te zien. Vrouwen bleken daardoor niet altijd meer gehoorzaam aan de kerk en hun echtgenoten. Daarmee werden ze een bedreiging voor de gevestigde orde. Het bekendste voorbeeld daarvan is Jeanne d’Arc (1412-1431) die overigens nooit ‘bruid van Christus’ werd genoemd. Door haar visioenen gedreven speelde zij een belangrijke rol in de Honderdjarige Oorlog. Officieel werd zij geëxecuteerd als ketter, omdat haar visioenen bedrog geweest zouden zijn. Andere vrouwen die zich wel bruiden van Christus noemden en die de gevestigde orde aanvielen, waren de hiervoor genoemde Birgitte van Zweden, die naar Rome trok om daar de misstanden in de kerk aan de kaak te stellen, en Margery Kempe (1373-1440), die zich met succes verzette tegen de aartsbisschop van Canterbury die een verbod op het preken door vrouwen wilde instellen.

Achtergrond

Wellicht vanuit de angst voor uitwassen van de bruidsmystiek verdween het persoonlijk bruid van Christus zijn steeds meer naar de achtergrond. De Rooms-Katholieke Kerk kent echter nog steeds de maagdenwijding. Daarmee worden vrouwen als bruid van Christus aan God en de dienst van de kerk gewijd. In Nederland gaat het nog slechts om vijf vrouwen. In de kerken van de Reformatie leek daarvoor vanwege de sterke concentratie op de Bijbel minder plaats te zijn. Daarnaast verdween in die kerken het gekozen religieuze celibaat en kwam het priesterschap van alle gelovigen voorop te staan. Voor het idee van een aparte geestelijke elite die als voorhoede en voorbeeld functioneerde, was veel minder plaats. Datzelfde gold voor vrouwen die als bruid van Christus een voorbeeldige rol voor de kerk als geheel en voor individuele christenen konden hebben.

Sister Morgan

Toch duikt het fenomeen ook op andere plaatsen op. Min of meer bij toeval ‘ontdekte’ ik Sister Gertrude Morgan (1900-1980). Opgegroeid in een baptistenkerk leefde zij vanaf 1939 in New Orleans als straatprediker. Al in 1934 had ze in een visioen te horen gekregen dat zij zich in dienst van Gods Zoon moest stellen. Samen met twee andere vrouwen ving ze lange tijd wezen op en preekte en zong ze voor anderen in hun huis en op straat. In 1957 ontving Morgan een nieuw visioen, waarin ze te horen kreeg dat ze Christus’ bruid was. Vanaf dat moment droeg ze alleen nog maar witte kleren.

Morgan schilderde ook, met name om haar missiewerk te financieren. Op die schilderijen beeldt zij zichzelf af als bruid van Christus. Soms met beelden vanuit Openbaring, maar ook met meer eigentijdse beelden, zoals in het schilderij ‘Jesus is my airplane’, waarop zij zichzelf met Jezus in een vliegtuig afbeeldt.

Dat vind ik inspirerend:
trots zijn op het feit dat Christus je uitgekozen heeft
om zijn bruid te zijn

Morgan was een aanwezige vrouw, die graag gezien werd en trots was op haar status als bruid van Christus. Tegelijk zorgde die status er ook voor dat zij alles deed wat Christus (naar haar idee) van haar vroeg. Ze stopte bijvoorbeeld aan het einde van haar leven plotseling met schilderen, omdat ze in een visioen had gehoord dat ze dat moest doen. Morgan was niet de enige. Naast haar waren er meer vrouwen die zich bruid van Christus noemden.

En ik?

Ben ik bruid van Christus? Als man blijf ik het een lastig beeld vinden. Zeker als het ook in seksuele termen wordt beschreven, zoals bijvoorbeeld Philip Troost doet in zijn boek Christus ontvangen. Tegelijkertijd realiseer ik me dat ‘bruid van Christus’ een van de weinige – zo niet het enige – vrouwelijke beelden voor een christen is. De Bijbel staat vol met mannelijke beelden zoals ‘zonen’, ‘strijders’. Vrouwen moeten veel vaker dan mannen een vertaalslag maken om die begrippen op zichzelf toe te passen. Alleen daarom al zou ik het mooi vinden als het beeld van de bruid ook in het persoonlijk leven van christenen een plek kan krijgen. Daarmee wordt heel duidelijk dat geloven en kerk-zijn geen ‘mannenzaak’ of een zaak van genderneutrale wezens is.

Onschatbaar

Het voorbeeld van de bruiden van Christus en de mystieke geschriften over Hooglied vind ik inspirerend: trots zijn op het feit dat Christus je uitgekozen heeft om zijn bruid te zijn. De intieme manier waarop zij over Christus spreken, met Hem omgaan en de focus die ze daarmee hebben in hun leven: niets is belangrijker dan de bruidegom. Het doet me ook denken aan wat Hans Schaeffer beschrijft in zijn artikel wat het beeld van de bruid betekent voor de kerk. Die beelden kun je als gelovige ook op jezelf toepassen: je bent als bruid van onschatbare waarde voor de bruidegom. Als bruid kleed je je op je best voor Hem en kijk je vol verlangen uit naar de bruiloft.

Bronnen en verdere informatie

W.A. Fagaly, Tools of Her Ministry. The Art of Sister Gertrude Morgan, New York (Rizoli), 2004.

G. Stinissen, Sint-Jan van het Kruis aan het woord. Een keuze uit zijn geschriften, Gent (Carmelitina), z.j.

P. Troost, Christus ontvangen. Gereformeerd en charismatisch: leren van elkaar, Kampen (Kok), 2006.

Over de maagdenwijding in de Rooms-Katholieke Kerk: consecratedvirgins.org.

Een blog van een gewijde maagd: bylovealone.wordpress.com.

Over de auteur
Bram Beute

Bram Beute is redacteur van OnderWeg en voorganger van Oase voor Nieuw-West en De Bron in Amsterdam Nieuw-West.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief