‘Bouw aan relaties: God werkt!’

Rudolf Setz is de pionier achter Stichting Present en Nederland Zoekt. Daarnaast is hij diaconaal consulent in de CGK. In 2005 nam hij met zijn vrouw Akke het initiatief om in Assen een christelijke gemeenschap te starten vanuit mensen die niet naar de kerk gaan: Assen Zoekt. Via de beweging Nederland Zoekt inspireert hij nieuwe christelijke gemeenschappen in heel Nederland.

Rudolf Setz: ‘De bloei van de stad is dat we een barbecue organiseren waar de buren gezellig aanschuiven.’ (beeld Sahil Aamir)

Recent schreef Rudolf Setz met godsdienstsocioloog en medepionier Marten van der Meulen het boek Een kerk die kan. Zoek de bloei van je buurt. Daarin schrijven ze over een nieuwe beweging die christenen vanuit de kerken kunnen maken. De eettafel is de basis van waaruit kleine groepen mensen zich inzetten voor de bloei van de buurt.

Laat ik beginnen met een citaat van jouzelf: ‘God heeft het in mensen gelegd dat ze Hem zouden zoeken. We hoeven ons alleen maar open te stellen voor verbinding en relatie, dan doet God de rest wel.’ Is dat een geloofswaarheid? Of heb je dat echt zo ervaren?
‘In ons boek noemen we de voorbeelden. Er kwamen mensen op ons pad. Iets van de goede boodschap was al bij hen geland. Ze waren op zoek naar verbinding, naar manieren om van betekenis te zijn. Vervolgens kwamen ze tot geloof. Ik stond erbij en keek ernaar. Die ervaring heeft me heel ontspannen gemaakt. God is al aan het werk. Het draait niet om al mijn missionaire bezigheden. De vraag is: ben ik alert op wat God doet? Wil ik daarbij aansluiten? Een persoon van vrede zijn? Wil ik echt leren ontvangen van anderen, in plaats van te denken dat ik van alles moet brengen?’

Is het echt zo dat iedereen op zoek is? Ik zie om me heen mensen die volmaakt tevreden lijken te zijn in hun leven zonder God.
‘Iedereen gelooft wel iets. Ze hebben een overtuiging die verankerd is in de manier waarop ze leven. Laten we openstaan voor de vraag of we niet meer gemeen met hen hebben dan we denken. Wees daarin ontspannen. Wees aanspreekbaar, wees vrienden. Ook als mensen helemaal niet op zoek zijn, kunnen er momenten in hun leven komen waarop ze wel gaan nadenken. Bijna vijftig procent van de getrouwden maakt een echtscheiding mee. Zo’n gebeurtenis zet de zaken op scherp: wat zijn mijn waarden, waar geloof ik in? Hetzelfde geldt als mensen ziek worden. Het effect is dat ze gaan nadenken. Als je dan al een relatie met hen hebt, ontstaat er gesprek.’

‘Ben ik alert op wat God doet?’

Ik denk dat veel christenen graag die ontspanning zouden ervaren in missionair werk…
‘Ik ontmoet veel christenen die vinden dat ze moeten evangeliseren, maar dat vaak niet doen. Als ze het dan toch doen, heeft het iets krampachtigs. Ze willen de boodschap vertellen. Mijn leven is erg verrijkt door gewoon relaties aan te gaan. In de overtuiging dat het initiatief bij Hem ligt. Wij mogen aansluiten. Gods medewerker zijn. Bij Assen Zoekt geloven we daarbij sterk in de driehoeksrelatie van boven, binnen en buiten, waarbij liefde de kern van de driehoek vormt.’

In jullie boek noemen jullie de term ‘omdenken’. Er is een vorm van kerkelijk omdenken nodig. Wat moet er dan omgedacht worden?
‘Omdenken is nodig op veel verschillende gebieden. Wij noemen zes thema’s:

• denken vanuit Gods werk in de wereld, met de kerk als effect (dus niet denken vanuit de kerk, met het oog op de wereld);
• denken vanuit het individu, niet vanuit de kerk met een systeem waarbinnen je moet passen;
• denken vanuit community;
• denken vanuit de ecclesiologie van twee of drie, een bijeenkomst met een paar mensen is al kerk-zijn;
• denken vanuit inclusiviteit: iedereen is geliefd door God, we zijn samen op weg naar Gods toekomst;
• en denken vanuit groei, vanuit vermenigvuldiging. Ik bedoel dat niet alleen getalsmatig. Heb er oog voor dat iemand voorzichtig stappen zet naar God, dat er groei is en dat je die groei faciliteert. Zodat er ook vruchten komen.’

Dat is nogal wat.
‘Als de kerk zo gaat denken en daar de consequenties uit trekt, is het revolutionair. Willen we inclusief leren denken of kiezen we voor exclusiviteit? Als je wilt veranderen, draait dat niet om organisatie, maar om cultuur. Mensen voelen haarfijn aan of het in de kerk draait om opleuken van de kerkdiensten of dat je wilt aansluiten bij echte vragen. Ga naast mensen staan, ga van ze houden. Ontmoet je een transgender in isolement: ga met die mens op weg.’

Kan of moet dat volgens jou overal? In iedere kerk?
‘Het kan volgens mij overal. Maar de contextualisatie is overal anders. Over die zes thema’s die ik noemde, kan iedere kerk nadenken. Maar ik merk dat het niet zo in kerken zit om vanuit processen te denken. In de inhoud en in procedures zijn we goed. Wil je echter een transitie doormaken, en ik denk dat deze tijd daarom vraagt, dan is ook de proceskant ongelooflijk belangrijk. Ik merk het in de trajecten van Nederland Zoekt: veranderen kost heel veel tijd. Dat is soms de reden dat kerken afhaken. We hebben het al zo druk. Maar hebben we het wel druk met de dingen die we echt willen doen?’

Rudolf Setz: ‘Mijn leven is erg verrijkt door gewoon relaties aan te gaan. In de overtuiging dat het initiatief bij God ligt.’ (beeld Sahil Aamir)

Stel dat een gemeente echt goed draait? Misschien niet heel missionair is, maar zich bijvoorbeeld wel volop inzet voor het eigen jeugdwerk?
‘Geen enkele kerk is volledig in balans. Ik zou ook een gemeente die goed draait willen vragen: wat is God volgens jullie aan het doen? Heb je weleens nagedacht over hoe jullie gemeente er over een jaar of zeven uit zal zien? Hoe denk je over de verbinding met God, met elkaar, met de wereld waarin we leven? Hoeveel mensen zijn er tot geloof gekomen? Wat is de maatschappelijke impact van je kerk op de natuur? Waar droom je van? Hoe zet je stappen in de gewenste richting, hoe faciliteer je dat je in die richting gaat bewegen?’

Maar de meeste kerken gooien het niet zomaar even over een andere boeg.
‘Ik denk dat veel kerken inderdaad een spanning ervaren tussen de energie die in het kerk-zijn gaat zitten en wat ze graag naar buiten toe willen doen. Het begint toch met anders denken. We zijn vaak heel erg taakgericht. Durf de vraag te stellen: moeten we dit allemaal doen? Bij Assen Zoekt stelden we ons de vraag: als community’s echt ons hart zijn, zouden we dan daarvoor een zondagse dienst in de maand willen opofferen? Dat hebben we gedaan, we komen nu nog drie keer per maand als hele gemeente bijeen.’

Is het dus een uitdagende tijd voor kerken?
‘Zeker, maar niet alleen in termen van een moeilijke tijd. Ik kom zo veel mensen tegen die zich afvragen of ze er mogen zijn, of ze geliefd zijn, hoe ze van betekenis kunnen zijn. Daar heeft het christelijk geloof antwoorden op! Maar de institutionele vormgeving van de kerk past minder goed bij deze tijd. We hebben de kerk georganiseerd volgens een verenigingsstructuur, we zijn druk met overleg, organisatie, regels en gebouwen. Maar mensen organiseren zich vandaag de dag flexibeler, ze hebben andere wensen. Ik vind het reuze interessant en spannend om na te denken over de vraag hoe de kerk zich daartoe verhoudt. Ik houd heel erg van de bestaande kerken. Maar ik hoop wel dat we manieren vinden om het frame iets losser te maken. Ik zie vooral grote kansen om vanuit wijken of Bijbelstudiegroepen aan community-vorming te doen. Pakken we dat niet op, dan vrees ik op termijn voor een enorme leegloop.’

En de rol van de predikant?
‘In het model zoals we dat in Assen hebben vormgegeven, past de rol van een persoon die het woord brengt en een grote rol speelt in het pastoraat niet zo goed. We werken vanuit een team dat de gemeenschap toerust. Dat maakt ons minder kwetsbaar. Twee keer per jaar brengen we als team alle leiders van die groepen bij elkaar. Dan denken we na over waar we staan, wat we graag willen. Hoe we hopen dat Assen Zoekt er over een half jaar uitziet. De pastorale zorg, ook als die complex is, is vrijwel helemaal in onze missiegroepen geborgd.’

Je zegt dat deze manier van leven en van kerk-zijn je leven heeft verrijkt. Heeft het je ook veel gekost?
‘De ervaring van niet begrepen worden, vind ik moeilijk. Ik heb een andere manier van denken. Ik heb heel erg mijn best moeten doen om dingen duidelijk te maken. Ik wil me graag blijven verbinden aan de gewone kerken. Maar dat betekent dat ik alles altijd naar twee kanten moet uitleggen. Het boek Een kerk die kan. Zoek de bloei van je buurt helpt hierbij, denk ik.

‘Ik moet altijd alles naar twee kanten uitleggen’

Een ander aspect is dat we in Assen ver gaan in het zorgdragen voor mensen met wie we op weg zijn gegaan. In onze gemeente zijn zeventig mensen die in het azc wonen. Het lukt me soms niet meer om te investeren in het contact met een ander, omdat het me zelf zo raakt. Je gaat van mensen houden. Als ze dan toch worden uitgezet, als dan toch hun bekeringsverhaal niet wordt geloofd, als ze van stek naar stek worden verplaatst… Ik zak weleens door mijn poten. Er zijn mooie momenten, maar ook teleurstellingen. Deze manier van leven heeft weerbarstige kanten.’

Je noemt graag de term ‘bloei van de stad’. Kun je daar voorbeelden van geven?
‘Wat mij betreft raakt dat alles. Het gaat om een levensstijl. De bloei van de stad is dat ik de overbuurvrouw help plantjes in haar plantenbak te zetten. Dat we contact hebben met onze buren. Dat we voor hen bidden. Dat we een barbecue organiseren waar buren gezellig aanschuiven, zodat ze merken dat het goed toeven is tussen mensen die geloven. Uiteindelijk kan dat tot prachtige dingen leiden: bij Assen Zoekt hebben we tientallen mensen mogen dopen.

Het is goed om heel klein te denken. Maar uiteindelijk geloof ik ook sterk in groei en vermenigvuldiging. Bij Present begonnen we ooit met zes mensen, nu hebben ze 43.000 vrijwilligers. Ik denk ook weleens: driehonderd mensen bij Assen Zoekt; wat is dat nou? Maar als dit op allerlei plekken begint… Het kan vanuit je eigen huis. Ga je leven delen, ga anderen uitnodigen. Dan wordt de impact vele malen groter.’

Op 20 november 2019 komt er een studiedag over Een kerk die kan aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, met medewerking van Kerk in de buurt en het Diaconaal Steunpunt. Kijk voor meer informatie op www.eenkerkdiekan.nl.