Rietje Bakker wil niet voor de makkelijke weg kiezen

Op een grijze novemberdag praat ik met Rietje Bakker bij haar thuis aan de keukentafel over haar kunst en inzet voor IJM, haar geloof en de keuzes die ze daarin maakte, en over hoe ze haar leven lang wil blijven leren. ‘Ik wil geen spijt hebben dat ik iets niet heb gedaan omdat ik het niet durfde.’

Rietje Bakker is opgeleid tot creatief therapeut en werkte onder meer in de psychiatrie. Ze was lang mantelzorger en sinds 2014 is ze op vrijwillige basis actief voor IJM Expressions for Justice, onderdeel van International Justice Mission, een organisatie die strijdt tegen moderne slavernij. Op Twitter post ze elke dag een kunstwerk rondom het thema geloof met de hashtag: #apaintingeveryday. Van 9 mei t/m 13 juni 2020 exposeert ze in de Sint Joriskerk in Amersfoort (rietjebakker.nl).

Ze is getrouwd met Andries Knevel en samen hebben ze drie kinderen en vijf kleinkinderen. Rietje en Andries gaan naar de internationale Crossroads gemeente in Amsterdam, waar Rietje tot voor kort lid was van het oudstenteam. Andries is ook lid van de CGK.

Een blik op haar Twitterprofiel verraadt dat Rietje een actieve vrouw is. ‘We zijn net terug van een reis die Andries en ik geleid hebben, ik had deze week een spreekbeurt en komend weekend heb ik een retraite…’ Ze lacht. Dat zal ze vaker doen tijdens ons gesprek. Rietje is een hartelijke, gastvrije vrouw. Met een groot pastoraal hart ook. Oog hebben voor de kwetsbaarheid van het leven leerde ze al vroeg, een beetje tegen wil en dank.

In een eerder interview las ik dat ziekte vormend is geweest in jullie leven. Op welke manier?
‘We komen allebei uit een gezin waar veel ziekte was, denk aan onze ouders, maar ook een oom en tante. We kregen al jong, zo rond de 12 jaar, te maken met verantwoordelijkheid in het gezin. Ook hebben we vroeg dierbaren verloren, zoals de zus van Andries. Daar kwam de ziekte van Andries drie jaar geleden nog bij. Het maakt dat je je bewust bent van de kwetsbaarheid van het leven. Je realiseert je ook dat het bijzonder is als het goed gaat. Dan ben je een gezegend mens. En het helpt je te relativeren. Door die bagage kun je met meer inlevingsvermogen reageren. Maar daarnaast ben ik ook een praktisch mens. Ik heb geleerd om handelend op te treden als dat nodig is. Want empathie is mooi, maar er moeten ook dingen gebeuren.’

Dat zorgzame vertaalde je ook in je beroepskeuze.
‘Ja, dat ik in de zorg wilde werken, stond al vroeg vast. Het werd creatieve therapie, waardoor ik zorg voor mensen mooi kon combineren met creatief bezig zijn. Toen de kinderen kwamen, ben ik tijdelijk gestopt met werken en deed ik vooral vrijwilligerswerk. Toen de jongste 4 jaar werd, ben ik weer gaan werken, buiten de zorg. Zo’n twintig jaar geleden zag ik een advertentie waarin iemand gezocht werd om een bureau op te zetten voor mensen die langdurig psychiatrische zorg nodig hebben. Ik had niet de juiste papieren, maar dacht: ik ben goed in organiseren, dat lijkt me wel wat. En ik kreeg de baan. Daarna ben ik nog een keer van functie veranderd en werd ik opnamecoördinator bij een psychiatrische kliniek.’

‘Ik heb echt moeten leren om
waardering toe te laten’

Niet de juiste papieren hebben, toch reageren. Zegt dat iets over jou?
‘Ja, ik las ooit ergens: je hebt later spijt van de dingen die je niet gedurfd hebt. Daarom doe ik veel dingen toch, ook al vind ik ze best eng, zoals spreken op een symposium of een interview geven. Ook nu ik ouder word, vind ik het belangrijk betrokken te blijven bij mijn kinderen en de ontwikkelingen in de maatschappij. Ik wil niet voor de makkelijke weg kiezen. Het levert je ook wat op. Er komen daardoor nieuwe dingen op je pad, zoals mijn werk voor IJM (zie kader). In dat werk kan ik mijn passie voor gerechtigheid en kunst combineren.

Toch moet ik mezelf soms een zetje geven, omdat ik best onzeker kan zijn. Ik heb echt moeten leren om waardering toe te laten. Ik ben altijd vrij kritisch op mezelf, maar ben gaan inzien dat ik mezelf daarmee tekortdoe. Je mag gewoon ontvangen wat je krijgt. In een lied staat de regel: “I am who You say I am.” Dat gevoel, dat je je identiteit in God mag hebben, daarin voel ik me gedragen. Ik mag ontvangen wat God me geeft, dus laat ik dan stoppen met dat gemaar.

Soms vind ik dat mensen wat te gemakzuchtig zijn en op een bepaalde leeftijd zeggen: nou, laat maar, hoor. Terwijl een bepaalde mate van betrokkenheid niet alleen anderen, maar ook jezelf ten goede komt. Ik denk ook dat God dat van ons vraagt.’

Ze valt even stil en dan komt de pastorale kant van Rietje naar boven. ‘Ik wil overigens niet oordelen. Iedereen is op zijn eigen plek belangrijk. In die zin is het ongeziene wat mensen doen minstens zo waardevol als dat wat gezien wordt. Trouw zijn in je eigen situatie is waar het uiteindelijk toch op aankomt.’

Loyaliteit

Hoewel tijd maken voor mantelzorg een bewuste keus was, ontdekte Rietje ook de keerzijde van loyaliteit naar haar familie. ‘Toen onze oudste naar de middelbare school moest, hebben we overwogen te verhuizen naar een plek waar we school, kerk en gezin op één lijn zouden krijgen. De CGK waar wij lid waren, was behoorlijk vergrijsd. Tegelijkertijd waren daar onze ouders bij wie we de zorgbehoefte alleen maar zagen toenemen. Toen hebben we ervoor gekozen om in de buurt van onze ouders te blijven.’

Rietje zoekt even naar woorden. ‘Lange tijd zijn we letterlijk en figuurlijk dicht bij onze ouders gebleven. De loyaliteit was groot. Pas toen onze jongste al 16 jaar was, zochten we een kerk die beter aansloot bij wat de kinderen nodig hadden. Dat werd de internationale Crossroads gemeente in Amsterdam. Achteraf zeggen we: hadden we ons maar meer laten leiden door wat onze kinderen nodig hadden. We drukken dit ouders tegenwoordig vaak op het hart: kies voor een gemeente waar jouw kinderen vinden wat ze nodig hebben. Jijzelf bent wel in staat om voeding en inspiratie ergens anders vandaan te halen.’

Hoor ik spijt in je woorden?
Rietje aarzelt even en formuleert zorgvuldig: ‘Ik wil er niet te veel over zeggen. Laten we het hierop houden: we hebben drie kinderen en ze zijn niet even kerkelijk betrokken. Als we eerder de overstap hadden gemaakt, hadden ze zich mogelijk meer uitgedaagd gevoeld om bewuste keuzes te maken. Je weet natuurlijk nooit hoe het anders was gelopen. Er zijn mensen die hun kinderen in ideale omstandigheden kunnen opvoeden, maar van wie de kinderen ook andere keuzes maken.

Hoewel we de keuze voor Crossroads in eerste instantie voor de kinderen maakten, was het een bonus dat Andries en ik het er ontzettend naar onze zin hadden. Het is voor ons allebei een vernieuwing van ons geloof geweest. Het gedachtegoed verschilt op hoofdlijnen niet eens zoveel van de kerk waar we uitkomen. Alleen al door het bekende in een andere taal te horen, was het weer fris. Het mooie van een internationale kerk vind ik bovendien dat er mensen zitten met allerlei achtergronden. Waar je eerder misschien een wat nauwere visie had, ontdek je nu dat God gewoon op zijn eigen manier met iedereen werkt. Kijk maar over muren heen, dat is verrijkend.’

(beeld Gert Jan Kole)

De laatste jaren is er weer meer ruimte gekomen voor een andere passie van Rietje, haar schilderwerk. Komend jaar mag ze exposeren in de Sint Joriskerk in Amersfoort. ‘Ja, is het niet geweldig? Ik ben autodidact, maar schilder al zo’n zestien jaar. Ik deed dat destijds met mijn goede vriendin Christa Rosier. Zij gaf schildercursussen. Na haar overlijden hebben mensen uit die groep gevraagd: wil jij dat niet gaan doen?

Ik vind het fijn om te schilderen over dingen die mij raken. Dat kunnen een paar woorden uit een lied zijn of uit een preek, maar dat kan ook gaan over actuele problematiek. Zo heb ik over dat laatste voor stichting Bootvluchteling een schilderij gemaakt dat op hun kantoor hangt.

Ik werk abstract figuratief. Die manier van schilderen geeft me veel vrijheid. De titel van mijn expositie in Amersfoort volgend jaar is: See beyond. Kijk er doorheen; er zit nog een laagje onder.’

Ze wijst op een schilderij dat in de keuken hangt. Tegen een donkere achtergrond vallen subtiel gouden stralen naar beneden. ‘Dit schilderij heb ik gemaakt naar aanleiding van de tekst “His mercies are new everyday.” Genade komt elke dag weer tot ons.

Ik haal regelmatig een uitspraak aan van Ossie Davis: “Any form of art is a form of power, it has impact, it can affect change – it cannot only move us, it makes us move.” Ik vind het een heel mooi citaat, omdat het laat zien dat kunst mensen niet alleen kan ontroeren, het kan mensen ook echt in beweging brengen. Dat is een van de redenen waarom ik kunst gebruik voor de organisatie IJM. Kunst kan mensen op een ander spoor brengen.’

‘Kunst kan mensen op een
ander spoor brengen’

Rietje verzorgt regelmatig workshops in haar eigen atelier waarin ook haar pastorale talent naar boven komt. ‘Ik kies bewust voor een groep van maximaal vijf personen, zodat ik gericht aandacht kan geven. Soms zitten er mensen bij die wat te verwerken hebben. Ik ben niet actief aan het speuren, maar als ik merk dat er wat speelt, heb ik daar wel aandacht voor. Zo zei een deelnemer na afloop van een workshop eens tegen me: “Weet je dat je die vrouw het equivalent van tien keer psychotherapie hebt gegeven?” Daar ben ik me dan helemaal niet van bewust, maar ik vind het wel mooi.’

In haar atelier laat ze een schilderij zien dat ze maakte op verzoek van Andries, die gevraagd was om ergens te spreken over Psalm 13. ‘Andries grapte naderhand: mijn preek vergeten ze, maar van jouw schilderij wilden ze een foto maken. Het illustreert voor mij weer de kracht van kunst.’

Ze zet de cv in het atelier alvast wat hoger. ‘Ik hoop vanmiddag nog lekker even wat te gaan werken’, lacht ze. ‘Er komt namelijk een expositie aan!’