‘Liturgie kan je over je weerstand heen helpen’

Elze Riemer | 7 januari 2021
  • Achtergrond
  • Interview
  • Thema-artikelen

‘Heilig leven is niet iets wat je moet doen, het is iets wat je ondergaat. Het is immers niet jouw heiligheid, maar die van God. Rituelen en liturgie zijn daarin onmisbaar’, stelt Louis Runhaar (40), pastoor van de oud-katholieke parochie in Amersfoort. Binnenkort zal Louis Runhaar plebaan (de pastoor van een kathedraal) van de Sint Gertrudiskathedraal van Utrecht zijn.

(beeld Jaco Klamer)

(beeld Jaco Klamer)

Runhaar groeide op in een gereformeerd-vrijgemaakt gezin, studeerde theologie in Kampen, maar voelde zich voor het eerst echt op zijn gemak in de Oud-Katholieke Kerk. ‘Nu kan ik eindelijk ongegeneerd knielen’, was het eerste wat hij dacht.

Ruim tien jaar later zitten we in de kerk die hij zijn thuis noemt en waaraan hij als priester leidinggeeft. Een heilige plek, die mij in zijn andersheid ontzag en vage angst inboezemt. ‘Oei, wat een heilig gebeuren, nu moet ik me wel een beetje gedragen.’ Runhaar ervaart op deze plek juist vrijheid en geborgenheid – maar hij is hier dan ook elke dag een paar keer. Hij komt binnen via de pastorie, die geeft met een deur in de woonkamer direct toegang tot de kerkruimte. Het is een plotselinge overgang van de woonkamer waar zijn vrouw met hun twee zoons speelt, naar zo’n heilige, stille plek. Soms verlangt hij naar een wat langer woon-werktraject, om even zijn hoofd leeg te maken. Dan loopt hij een blokje om of gaat de stad even uit. Maar over het algemeen, zo blijkt tijdens ons gesprek, is de kerk juist zijn ‘comfortzone’. Als iemand die zich dagelijks onderdompelt in het heilige leven, ga ik met hem in gesprek over wat ‘heilig leven’ inhoudt en wat rituelen en liturgie daarmee te maken hebben.

Menszijn

‘Een heilig leven gaat om waarachtig mens zijn en dat begint voor mij bij de verbondenheid met Jezus Christus. Heiligheid is altijd de heiligheid van iemand anders, van Christus namelijk, waar ik word binnen genodigd om erin te leven en te groeien. Het is geen oneigenlijke toevoeging van iets externs, iets vreemds. Heiligheid gaat over bewegen naar het oorspronkelijke menszijn, het menszijn zoals het bedoeld is. De liturgie en de sacramenten daarbinnen zijn bij uitstek de manieren om die heiligheid en verbondenheid te ondergaan – als een groot gebed waarmee je samen met Christus opstijgt tot de Vader. Vaak genoeg ervaar ik het niet op die manier, maar dat hoeft ook niet. Ik oefen het en prent het me lijfelijk in, al staan mijn hoofd en hart er niet altijd naar. Dat die hierin niet leidend zijn, zorgt voor zoveel ontspanning. Het begint niet bij mijzelf, bij wat ik wel of niet onderneem. Het begint zelfs niet bij mijn intentie. Het begint echt bij God.’

Geïnspireerd door magazine OnderWeg? Neem een gratis proefabonnement!

Runhaar wijst naar de altaarlamp die in het midden van de kerk hangt, in de buurt van de tabernakel. ‘Deze kaars noemen we de godslamp. Die symboliseert Gods aanwezigheid en brandt altijd. Dus als ik ’s avonds of ’s ochtends vroeg de donkere kerk inloop, is er altijd dat lichtje, hoe donker het ook is. Dat stelt me gerust en geeft me vertrouwen. God is een aanwezigheid die licht geeft in het duister, maar niet op een opdringerige of overweldigende manier. In de paasnacht wordt de godslamp aangestoken. We houden hem brandende tot Witte Donderdag wanneer hij wordt uitgeblazen en uitblijft tot de paasnacht. Op Goede Vrijdag is de kerk echt ontzield: het sacrament is uit de kerk weggedragen, de deuren van de tabernakel staan open, de lampen zijn uit, zelfs de godslamp – dan is het hier een hele akelige plek. Wanneer dan het licht van de paaskaars wordt binnengedragen tijdens de paasnacht, krijg je voor je gevoel weer adem.’

C.S. Lewis heeft het mooi gezegd: als je iemand wilt liefhebben, doe maar gewoon alsof je iemand liefhebt en op een gegeven moment zal je merken dat je diegene ook daadwerkelijk liefhebt. Dat is in het kort wat een ritueel is: dingen met je lijf doen, waarna je op een gegeven moment vanzelf innerlijk erachteraan loopt. Liturgie heeft de kracht om je over je eigen weerstand heen te helpen. Liturgie is impressie en niet zozeer expressie van wat er allemaal in je hart zit. Doordat je met regelmaat bepaalde handelingen of gebeden herhaalt, laat dat een indruk, een impressie achter op je hart en ziel. Dat heeft een transformerende werking. Vaste gebeden zijn daar een goed voorbeeld van. Ik ben daar echt blij mee. Het hoeft niet allemaal uit mezelf te komen, het is niet allemaal afhankelijk van mijn spiritualiteit of gesteldheid op dat moment. Ik zeg ze gewoon op. Liturgie is als een skilift: je moet je er wel aan vastgrijpen, maar dan word je vanzelf omhoog gesleept. Daarbij is liturgische catechese overigens wel belangrijk om te weten wat het ritueel precies betekent. Dan weet je wat je doet in plaats van dat je maar wat doet. Die kennis stimuleert de beleving.’

Activisme

Protestanten kennen maar weinig rituelen, wat voor Runhaar een belangrijke reden was om bij de katholieken te gaan buurten. ‘Als mens ben je niet alleen maar je hoofd en je ideeën, dus waarom zou je geloof dat wel zijn? Bovendien is je brein verbonden met heel je lichaam, het staat niet op zichzelf. Je onthoudt ook dingen met je lichaam. Dat is echt de kracht van rituelen: die onderga je met je hele lijf. Er is meer dan alleen bidden en bijbellezen. De rijkdom van allerlei andere rituele praktijken miste ik in de GKv. Ik kreeg daar een stevige basis van bruine bonen en aardappels, maar ontdekte in het katholicisme dat er meer voedsel is voor geest en lichaam.’

(beeld Jaco Klamer)

(beeld Jaco Klamer)

Hij is wars van het moralisme wat al snel bij christenen om de hoek komt kijken, helemaal wanneer het gaat over een heilig leven. Het wordt volgens hem al snel oppervlakkig activisme waarbij heiligheid ‘goede dingen doen’ is, zonder dat het wortelt in een ervaren eenheid met Christus. Tegelijkertijd is er bij de katholieken het gevaar van ritualisme, zoals bij een oppervlakkige biechtpraktijk. ‘Wij doen zeker wel aan de biecht’, vertelt hij, ‘maar dat is echt een ingrijpend sacrament voor mensen die helemaal zijn vastgelopen. We gaan bij het doopvont zitten waar de paaskaars brandt en hebben een uitvoerig gesprek over wat er speelt. De bedoeling van de biecht is om iemand in woord en teken terug te brengen bij het doopvont, omdat diegene helemaal van zijn of haar doop is afgeraakt. Het is een krachtige rite met handoplegging, waarbij mensen weer een stuk lichter de kerk uitgaan.’

Verandering

Runhaar noemt rituelen transformerend. Hij vertelt dat hij hierdoor de wereld, anderen en zichzelf in een ander licht ziet – Gods licht. We kijken weer naar de godslamp. ‘Vaak genoeg staan we met onze rug naar dat licht toegekeerd. Rituelen en liturgie helpen je dan om je weer naar dat licht toe te keren, zoals bepaalde ontmoetingen of gesprekken met mensen dat ook kunnen doen. De oude en nieuwe mens in ons zijn voortdurend met elkaar aan het worstelen. Wat dat betreft maak ik elke week wel een of andere geestelijke crisis door. Over een collega die me erg stoorde zei iemand eens gekscherend: ‘Diegene is je gegeven voor je heiliging.’ Dus ja, heiliging schuurt wel, het daagt me uit. Het maakt me uiteindelijk milder. Ik zie de dingen meer als onderdeel van een proces dat gaat met vallen en opstaan. Als ik bij wijze van spreken nu vloek, gaat de godslamp niet uit. God valt niet van zijn troon als ik val.’

Handreikingen

Tips voor een heilig leven bestaan niet. Handreikingen om de eenheid met Jezus Christus te cultiveren zijn er wel.

  • Zoek een gemeenschapsleven waarin gebed, geloofsverdieping en ‘werken van barmhartigheid’ een hoofdrol spelen.
  • Stel je open voor een ontmoeting met Christus in je (noodlijdende) medemens of juist in degene die jou barmhartigheid bewijst.
  • Vier regelmatig de liturgie en ontvang daarin de communie.
  • Zoek de stilte, thuis, in de natuur of in een klooster.
  • Voor een vast dagelijks bezinningsmoment is de gebedspodcast Bidden Onderweg heel geschikt.
  • Wie het getijdengebed zou willen verkennen, is Klein getijdenboek; de liturgie van de uren goed toegankelijk. Completer zijn de apps ‘Getijdengebed’ (rooms-katholiek) of ‘Daily Prayer’ (Church of England, anglicaans).

Dit interview komt uit de OnderWeg van 9 januari 2020. Geïnspireerd? Neem een gratis proefabonnement!

Over de auteur
Elze Riemer

Elze Riemer is godsdienstwetenschapper en journalist.

Macht en misbruik in de kerk

Macht en misbruik in de kerk

Frank Schneider
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief