De ruimte in en God zien

Arie Kok | 26 juni 2021
  • Literatuur

Als je naar de sterrenhemel kijkt, gebeurt er iets met je. Je kunt je verwonderen over de grootsheid van de schepping. Je kunt ook tot de conclusie komen dat het Bijbelse verhaal er niet mee spoort. Persoonlijk duizelt het me vooral dat wij als de kroon op de schepping zo’n nietige planeet bewonen.

Frank Westerman, De kosmische komedie, Amsterdam (Querido Fosfor), 2021. 284 pagina’s, € 22,99, ISBN 9789021423944.

Frank Westerman had al jong een fascinatie voor alles wat met de ruimte te maken had. Als kleuter zat hij in 1969 naast zijn vader op de bank te kijken naar de zwartwit-tv waarop Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan zette en de legendarische woorden sprak: ‘That’s one small step for a man, one giant leap for mankind.’ Die grote sprong voor de mensheid moet bij Westerman zijn blijven haken. In zijn nieuwste boek, De kosmische komedie, dat dit voorjaar verscheen, bespreekt hij de grote stappen die gezet zijn in sterrenkunde en ruimtevaart. Het is niet alleen de titel die verwijst naar Dantes De goddelijke komedie, Westerman beschrijft het beroemde werk als symbool voor het middeleeuwse mensbeeld, toen de zon nog om de aarde leek te draaien en hemel en hel als bijna fysieke realiteiten werden beleefd. De grote sprong van de mensheid heeft gevolgen gehad voor het geloof in God.

De kosmische komedie is, net als de vorige titels van Westerman, een boeiende cocktail van wetenschap, techniek en avontuur, gebracht als een goed leesbare roman. Daaraan voegt hij wezenlijke vragen toe. ‘Sterrenkijken zet aardse zekerheden op losse schroeven. Wanneer hemel en hel zoekraken en niemand die twee nog weet te lokaliseren, waaraan meet je dan nog goed en kwaad af?’ Westerman zoekt in zijn boek naar de scharnierpunten. Waar slaat het ideaal om in de nachtmerrie? ‘Hoe hoger het ideaal, des te gruwelijker de uitkomst. Voor je het weet scheppen hemelbestormers een hel op aarde. Waarom gebeurt dat? Wanneer springen de eerste barsten in het glazuur?’ Dat Westerman er geen hoopvol mensbeeld op na houdt, wisten we al. Zijn debuut Het zwartste scenario schreef hij als verslaggever in Srebrenica. Wat daar gebeurde met en door gewone mensen, kan iedereen gebeuren, was zijn conclusie.

Frank Westerman groeide op in Assen, op steenworpafstand van kamp Westerbork, de plek van de 102.000 Joden, het doorgangskamp naar de hel van Oost-Europa. In 1970 werd het terrein ontruimd, de barakken verkocht. Veertien enorme schotels werden er geplaatst, een radiotelescoop die signalen uit de ruimte afleest. Een geschikte plek vanwege de stilte. Het is typerend voor Westerman dat hij de ambivalentie van die plek als uitgangspunt neemt voor zijn boek. Het optimisme, de grootspraak van de mens, ligt pal naast de plek waar de treinen naar Auschwitz werden volgeladen. ‘Hemel en hel, verknoopt tot een maag-darmkanaal.’

Als kosmonaut Leonov een ruimtewandeling heeft gemaakt, meldt hij bij terugkomst dat hij God niet gezien heeft. Ergo, Hij bestaat dus niet. Later bleek dat Leonov maar ternauwernood de capsule weer binnen kon komen, zijn pak was zover opgeblazen dat hij niet meer door de deur kon kruipen. Als oudere man was hij minder stellig en beweerde hij dat er meer moest zijn tussen hemel en aarde. In 2020 presenteert Heino Falcke zijn foto van een zogenaamd zwart gat, gemaakt door een stelsel van radiotelescopen, waaronder die van Westerbork. Westerman verbaast zich erover dat Falcke in God gelooft. Het is spijtig dat hij de Nijmeegse professor niet uitgebreider gesproken heeft voor zijn boek, het zou de balans ten goede zijn gekomen.

Op één punt zouden Falcke en Westerman elkaar zeker gevonden hebben. In Trouw (31 oktober 2020, Willem Schoonen) zegt Falcke dat in de natuurwetenschappen nauwelijks wordt nagedacht over de grote vragen. ‘Wetenschap is een nieuw denkraam geworden, prachtig maar ook armoedig. Je boekt vooruitgang, maar je weet niet wat je mist. Je ziet de grens niet meer.’ Kenners van ruimtevaart en sterrenkunde zullen misschien weinig nieuws lezen in dit boek, behalve dit: Frank Westerman stelt die grote vragen wel. Het zijn vragen die iedereen aangaan.

In het kort

  • Boeiende samenvatting van de ontwikkeling van ruimtevaart en sterrenkunde.
  • Stelt wezenlijke vragen bij technische ontwikkelingen.
  • Leest als een avonturenroman.
Over de auteur
Arie Kok

Arie Kok is journalist en tekstschrijver.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief