Ruimte voor meer eenheid

Klaas van den Geest | 1 mei 2023
  • Algemeen
  • Opinie

Twee kerken die elkaar weer vinden na die beschamende scheur die blijvende wonden sloeg. Twee kerken die elkaar vinden, omdat ze naar elkaar verlangen in Christus. In de geologie van het koninkrijk is deze eenwording geen aardverschuiving. Het is een teken van hoop dat oplicht in het donkere landschap van deze wereld. Een stap op weg naar de lichtende horizon van de komende Christus.

Als we breder kijken en het grootse perspectief van onze Heer zoeken, zie je meer lichtpunten. In dit artikel noem ik er een paar. In maart 2020 verscheen een opmerkelijk getuigenis: Gemeinsam am Tisch des Herrn (Samen aan de Tafel van de Heer). Een rapport van een groep protestantse en katholieke theologen die met elkaar hadden gesproken over avondmaal, eucharistie en ambt. Hun conclusie was dat rooms-katholieken en protestanten zonder meer de maaltijd van de Heer met elkaar kunnen vieren.

Rooms-katholieken

Het was een gedegen rapport, controversiële onderwerpen waren niet geschuwd. Hoe gaan we om met de Bijbel, wat is onze visie op het ambt, het kwam eerlijk aan de orde. Doorslaggevend was de vraag: zijn er wel houdbare gronden om geen gehoor te geven aan de uitnodiging van Jezus om zijn dood te gedenken? Allen die bij Hem horen, zijn gedoopt. Allen erkennen te leven van zijn genade. Allen willen eerbiedig luisteren naar Gods Woord. Wat houdt hen dan van gezamenlijke viering af? Worden hiermee lastige punten ontkend? Beslist niet. Zo gaat het rapport in op de rooms-katholieke leer die we kennen als de ‘transsubstantiatie’: brood en wijn veranderen bij de wijding in lichaam en bloed van de Heer. Die leer heeft de Rooms-Katholieke Kerk officieel bijgesteld: het gaat niet om herhaling van het offer van Christus, maar om een herinnering en tegenwoordigstelling. Daarmee zette Rome een belangrijke stap in de richting van reformatorische visies zoals die van Zwingli, wat openingen geeft voor verdere oecumenische dialoog.

Ambt

Het rapport erkent obstakels zoals de visie op het ambt. Dominees zijn volgens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) geen ware opvolgers van de apostelen en daarom niet bevoegd tot de bediening. Hierover, en over een aantal andere punten, zijn we echt nog niet uitgepraat. Maar deze gaan niet uit boven het feit dat we samen gedoopt zijn in de naam van de drieënige God en samen in Jezus Christus als enige Redder geloven. Is dit pleidooi realistisch? Binnen de wereldwijde Rooms-Katholieke Kerk zijn de verschillen groot. Er zijn sterke conservatieve krachten met grote invloed. Het rapport pleit er dan ook voor om deze dialoog allereerst plaatselijk te voeren, daar waar we tegen praktische vragen aanlopen, bijvoorbeeld bij ‘gemengde huwelijken’. Zeg niet bij voorbaat dat zo’n gesprek zinloos is of dat we onze energie beter in kansrijkere ‘projecten’ kunnen steken. Nee, allen die van Christus zijn, zullen altijd zoeken naar geloofsgemeenschap die ook daadwerkelijk gevierd wordt. Naar de kerk kijken vanuit het perspectief van Gods plan is dan een krachtige impuls voor die zoektocht.

Evangelischen

Misschien vind je gesprek met katholieken een brug te ver? Dan zijn er genoeg christenen en kerken die dichter bij onze eigen protestantse of reformatorische stroming staan, zoals Baptisten en evangelische christenen. Ook met hen delen we meer dan wat ons scheidt. Er zijn in de voorbije decennia herhaaldelijk pogingen gedaan tot gesprek rondom het thema van de doop. Harde noten die daarbij gekraakt moeten worden, moeten we niet uit de weg gaan. Zo’n punt is bijvoorbeeld de vraag of het accent bij dopen vooral ligt op de menselijke keus of op Gods initiatief. Niemand kan zichzelf dopen, je wordt gedoopt, het gaat van God uit.

Doop

Tegelijk zien we onder gereformeerde christenen soms een te grote vanzelfsprekendheid rond het dopen van baby’s. Er is daarom voorgesteld uitdrukkelijker te erkennen dat de eerste doop in het Nieuwe Testament het dopen van gelovigen betrof. Zoals ook Abraham als gelovige werd besneden (Romeinen 4:10-11). Dopen en geloven kun je inderdaad niet van elkaar scheiden. Wel worden kleine kinderen met hun gelovige ouders ‘mee-gedoopt’, zoals ze ook met hen mee besneden werden. Dat pleit er eerder voor om te spreken van familiedoop dan van kinderdoop. Ook laat de Bijbel zien dat dopen niet zomaar in de plaats van besnijden kwam. De eerste christelijke gemeente bestond uit Joden, zij gingen eerst door met besnijden. Pas toen men eiste dat niet-besnedenen eerst besneden moesten worden en dan pas gedoopt, werd het steeds duidelijker dat de besnijdenis haar tijd had gehad (de zaak van Paulus’ brief aan de Galaten).
Ook deze benadering zou echt kunnen helpen in het gesprek met Baptisten. Al ben ik ook wel zo realistisch te erkennen dat het dopen van volwassenen en ook de onderdompeling  diep zit bij deze christenen en er soms weinig openheid voor een andere denkwijze lijkt te bestaan. Maar ook dit mag ons niet ontmoedigen om het gesprek te zoeken en een appel te doen op elkaar, als kinderen van één Vader.

Christelijke Gereformeerde Kerken

Werken aan eenwording van alle christenen zal weerbarstig blijven. Ook dicht bij het gereformeerde huis wonen de CGK. Met deze kerken hebben we een geschiedenis van samenspreken van dik een eeuw! Hier en daar zijn er ‘3GK-constructies’. Officiële erkenning is er al lang, maar sinds een aantal jaren is er meer afstand gegroeid. Het verdrietige is dat dit gebeurt rondom enkele onderwerpen, zoals vrouwelijke ambtsdragers. De CGK-synodes hebben hier zelfs een dam opgeworpen die kerken buitensluit die de synodebesluiten niet beamen. Het kerkverband wordt zo vereenzelvigd met één bepaald standpunt. Worden kerken zo niet gebonden aan meer dan Bijbel en belijdenis? Waarom kunnen we niet zeggen: we belijden dezelfde Heer, dat is ons genoeg? Helemaal waar de Bijbel noch de belijdenis zich exclusief uitspreken.

Waarom kunnen we niet zeggen: we belijden dezelfde Heer, dat is ons genoeg?

Ruimte zoeken

Ik weet uiteraard ook dat juist dit laatste het punt van discussie is. Staat niet duidelijk in de Bijbel: vrouwen mogen niet het Woord nemen in de kerk? Die vraag wordt ons ook voorgehouden door een groep binnen de GKv die stelt dat hier sprake is van een nieuwe manier van omgaan met het gezag van de Bijbel. Zo trekt men een streep: aan de ene kant degenen die het Woord van God serieus nemen, aan de andere kant…? Maar de katholiciteit van de kerk en van Gods waarheid betekent juist principieel: ruimte zoeken. Niet maximaal, wel optimaal: het gaat om de goede ruimte, een klimaat van eerbied voor de Schrift als Woord van God en van afhankelijkheid van Christus als onze Heer. Het betekent de basale houding van elkaar willen vasthouden tot het uiterste. Uiteraard vraagt dat om echt gesprek: luisteren zonder oordeel, jezelf niet opsluiten in eigen kringetjes. Zo’n gesprek ontstaat niet vanzelf, dat moeten we initiëren, organiseren, begeleiden. Alleen in een veilige setting kan zo’n oordeelloos gesprek tot stand komen. Maar vast staat: binnen de waarheid van Gods Woord is ruimte, zeker als het niet de essentie van het evangelie zelf raakt.

Ware eenheid

Het nieuwgevormde kerkverband Nederlandse Gereformeerde Kerken is daarom een stap van vertrouwen. Dat heeft alles te maken met de basale overtuiging dat de kerk niet van ons, maar van onze Heer is. Ware eenheid begint bij Hem. Het afscheidsgebed van Jezus in Johannes 17 laat zijn verlangen zien en zet ons aan om niet te rusten maar onze verantwoordelijkheid te nemen. ‘Bewaar hen in uw naam’, bidt Jezus. John Stott (in zijn boek Contemporary Christian, in het Nederlands vertaald als De christen als tijdgenoot) legt dit uit als bewaring binnen de omheining van Gods openbaring. Het belangrijkste middel voor de eenheid van alle gelovigen is hun trouw aan Gods waarheid. Waarheid is geen rationeel, tijdloos idee, ze is persoonlijk, verbonden met Jezus zelf, de weg, de waarheid en het leven (Johannes 14:6).

Evenwicht

Bram van de Beek (in zijn boek Lichaam en Geest van Christus) wijst erop dat de continuïteit van de kerk niet alleen ligt bij het bewaren van die waarheid, maar ook gegeven is met eucharistie en ambt. Daarmee bedoelt hij dat ook in de uitdeling van brood en wijn door de bevoegde ambtsdrager de doorgaande lijn van de kerk ligt. De Rooms-Katholieke Kerk verankerde dat in het gezag van de bisschop, maar kwam uit bij de exclusieve macht van de bisschop van Rome. De Reformatie wilde de bewaring van de kerk verbinden met het gezag van de Schrift, maar ook dat leidde tot eenzijdigheid. Afscheidingen en afsplitsingen lijken dan steeds meer onvermijdelijk en dreigen een repeterende breuk te worden, omdat discussies over de juiste interpretatie van de Schrift en de zuiverheid van de leer zich steeds meer ‘achter de komma’ afspelen. We moeten beide bij elkaar houden: die apostolische opvolging (ambt en eucharistie als vertegenwoordiging van Christus zelf) en het blijven bij de waarheid in de geloofsrelatie met Christus. Zo, in dat evenwicht, blijft Christus (zijn gezag en zijn Persoon) de christenen samenvoegen.

Helemaal grip zullen we er nooit op krijgen. Dat kan ook niet, alleen Christus bindt ons samen. De kerk leeft van de genade en liefde van haar Heer. Elkaar ontmoeten en samengaan is een geschenk, een werk van God, dat we blij uit zijn hand ontvangen. Een cadeau pak je uit, eenheid moet je vieren: door de doop verbonden, aan de tafel van de Heer.

Tips:

Eenheid kunnen we het beste allereerst plaatselijk zoeken en beleven. Denk eens doelgericht na over hoe je dat in je eigen kerk en woonplaats in praktijk zou kunnen brengen. Begin een initiatiefgroepje.

Als kerkenraad en voorganger heb je de verantwoordelijkheid om in praktijk te brengen wat je als leiderschap aan de gemeente voorhoudt (‘practice what you preach’). Probeer concreet een voorbeeld te zijn van hoe we oecumenische christenen zijn.

Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat je deelneemt aan overlegplatforms zoals de Raad van Kerken, om minstens op de hoogte te zijn van plaatselijke activiteiten en initiatieven die je heel goed in samenwerking kunt doen (diaconale projecten, Week van Gebed, etcetera). Laten kerken en christenen elkaar kennen! En niet opgaan in eigen activiteiten, maar die bewust open houden voor deelname door andere leden van Christus’ familie.

Over de auteur
Klaas van den Geest

Klaas van den Geest is predikant van Het Kruispunt (GKv) in Alphen aan den Rijn.

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief