‘Wie ben ik om voor een ander te bepalen wat het goede nieuws van Jezus is?’
- Interview
- Thema-artikelen
The Passion trekt al dertien jaar op rij zo’n tweeëneenhalfmiljoen kijkers. Al vanaf de eerste editie maakt de vertolking van het paasverhaal veel los aan emotie en discussie. De producent Jacco Doornbos heeft ook als doel om mensen te raken en in beweging te zetten: ‘Onderzoek wijst uit dat The Passion voor vijftig procent van de kijkers een jaarlijks bezinningsmoment is. Daar word ik stil van. Dat is niet iets waarop ik invloed heb. Ik kan alleen het verhaal vertellen en vertrouwen op de kracht ervan. Het gaat zijn eigen weg.’
Jacco is onderweg naar Duitsland voor de opname van Die Passion. Heel anders ziet het evenement er daar niet uit, vertelt hij vanuit de auto: ‘Het is een universeel verhaal en waarop mensen aanslaan is daar hetzelfde als hier. The Passion was het eerste twitterevent van Nederland, zoveel mensen vonden er wat van en wilden zich online daarover uiten. Bij de eerste editie in Duitsland gebeurde precies hetzelfde, tot verbazing van RTL – de zender waarop het wordt uitgezonden. Die hadden nog nooit meegemaakt dat mensen zo massaal en heftig op social media reageerden op een programma. Of ze nu diep emotioneel geraakt waren of omdat ze het allemaal een grote schertsvertoning vonden. Het was alsof ik tien jaar terugging in de tijd.’
Wat roepen al die reacties bij jou op?
‘Het bevestigt voor mij dat we iets doen wat relevant is en het beantwoordt aan mijn persoonlijke doel: om mensen op enigerlei wijze te raken met het verhaal van Jezus en ze in beweging te zetten. Het is duidelijk dat dat gebeurt. Er ontstaat een gesprek, mensen worden aan het denken gezet, het roept emoties op – dat ligt ook precies in het paasverhaal besloten. Of dat nu wordt verteld in een kerk of op een groot podium met allerlei toeters en bellen.’
Met welk verlangen ging je aan de slag met The Passion?
‘Ik kan een mooi verhaal vertellen over dat ik ooit een onderzoek las dat maar 27 procent van de mensen wist waar Pasen over ging. En ik dacht: “We need to know our stories”, ook vanuit cultureel opzicht. Dat verhaal klopt. Maar het is ten diepste mijn eigen verlangen. Het verlangen naar onvoorwaardelijke liefde, naar liefde als antwoord op angst. Het verlangen gezien te worden, ergens bij te horen – het zijn universele verlangens. Ik was in de gelukkige omstandigheid om vorm te kunnen geven aan dat verlangen door het een groot podium te geven. Waarom ik juist het paasverhaal hiervoor uitzocht? Het is toch wel het kernverhaal van het christelijk geloof. Bovendien is er een logisch moment in het jaar om het verhaal op televisie te vertellen: het paasweekend. Niemand had ooit gedacht dat Jezus primetime televisie zou worden; de enige reden waarom dat lukte, is omdat een zendermanager dacht: “We moeten toch iets doen met de christelijke feestdagen, dan is dit een leuk idee, met popmuziek en zo.” Bovendien doet dit verhaal het goed in Hollywoodfilms en dergelijke, omdat het een goede spanningsboog heeft. Als het gaat om storytelling heeft het de ultieme dramatische ontwikkeling, namelijk de rise and fall van een antiheld, uitmondend op een definitieve rise: de opstanding.’
Waarom is het verhaal van Jezus’ kruisiging en opstanding juist nu goed nieuws?
‘Op het eerste gezicht lijkt het een bizar verhaal om op een podium te brengen. Toch heeft het alles met het verlangen naar onvoorwaardelijke liefde te maken, omdat er van alles in het verhaal haaks staat op hoe wij – al tweeduizend jaar lang – gewend zijn te reageren op lijden, verraad, eenzaamheid, schuld, angst en uitsluiting. In mijn eigen leven herken ik de menselijke neiging om bij angst te grijpen naar controle en zo te proberen de angst te beteugelen. In het paasverhaal worden we geconfronteerd met een compleet tegenovergestelde reactie, een reactie van overgave, vergeving en liefde. Doodeng natuurlijk om na te volgen, maar daar ligt wel de sleutel tot die onvoorwaardelijke liefde – dat voelen we wel aan. Zo zijn er allerlei elementen in het verhaal die op een of andere manier goed nieuws brengen. Wat dat goede nieuws concreet inhoudt: wie ben ik om dat voor een ander te bepalen? Dat kan van alles zijn. Het is juist goed dat ik dat niet van te voren invul; het enige wat ik kan doen, is het verhaal vertellen en geloven en vertrouwen in de kracht ervan. Het gaat zijn eigen weg.’
Wat heb je van die kracht gemerkt in al die jaren?
‘Na veertien jaar ben ik nog steeds niet klaar met dit verhaal. Er zit zoveel goed nieuws in, ik word er elke keer weer door geraakt: bijvoorbeeld wanneer een acteur iets wat ik al mijn hele leven hoor, met zo’n intonatie uitspreekt dat het voor het eerst écht dichtbij komt. Maar het blijkt natuurlijk ook uit al die reacties van mensen. Dat zijn er te veel om op te noemen. Bijvoorbeeld: iemand die The Passion in de kroeg zag, kwam tot geloof en liet zich acht maanden later dopen. Of mensen worden diep geraakt door bepaalde muziek die ze vervolgens grijs draaien en die hen door een moeilijke periode heen helpt. Onderzoek wijst uit dat The Passion voor vijftig procent van de kijkers een jaarlijks bezinningsmoment is. Daar word ik stil van. Dat is niet iets waarop ik invloed kan uitoefenen. Het heeft iets te maken met hoe het verhaal resoneert bij de kijkers en hoe kwetsbaar zij zich opstellen tijdens het kijken. In een reguliere relatie kan verbinding ontstaan waar je kwetsbaar bent. Het wordt heel lastig om tot verbinding te komen als de een zich wel kwetsbaar opstelt en de ander niet. Dit is het verhaal van een man die uiteindelijk ultiem kwetsbaar werd. Hoe kwetsbaar stap ik zelf in het verhaal, zodat er een verbinding kan ontstaan tussen mij en deze man? Of dit verhaal of welk verhaal dan ook uit de Bijbel goed nieuws is, hangt uiteindelijk af van of het je raakt in je verlangen. En of je je durft te láten raken.’
Durf je te laten raken
Vanaf het begin is er ook veel kritiek op The Passion. Hoe kijk je daartegenaan?
‘The Passion is een groot vertaalproject. Samen met mijn team heb ik geprobeerd om een vertaling te maken waarbij we inhoudelijk gezien zo dicht mogelijk bij de essentie van het verhaal blijven door bij de vertelling woord voor woord de bijbeltekst te volgen, terwijl we tegelijkertijd bij de omlijsting een taal en vorm hanteren die meer aansluit bij de beleefwereld van mensen die niet kerkelijk of religieus zijn. Dit omdat ik in mijn leven heb gemerkt hoezeer de taal van de kerk niet de taal van de gemiddelde Nederlander is. Hoe moet die Nederlander zich dan ooit thuis gaan voelen bij het verhaal van Jezus, laat staan in een kerk? Ik wilde het verhaal op zo’n manier vertellen dat iedereen kan denken: dit slaat ook op mij en mijn leven. Vandaar mijn keuze voor popcultuur. En ja, mensen die daar minder mee hebben, vinden dat ingewikkeld. Vanuit hun gevoel van wat de juiste taal en vorm is, krijg je dan kritiek. Dat het ‘relikitsch’ is bijvoorbeeld. Dan denk ik: prima, blijkbaar houden dus heel veel mensen van wat zogenaamde cultuurkenners ‘relikitsch’ noemen. Smaken verschillen. Bovendien moet je iets beoordelen in z’n genre. Kijk naar het promotieonderzoek van theoloog Mirella Klomp. Zij herkent in The Passion een speelsheid die het heilige niet in de weg staat, maar daarvoor juist ruimte maakt.’
Maar waarom zo groots en theatraal? Staat dat niet haaks op het verhaal van Jezus?
‘Als we het verhaal klein en bescheiden zouden neerzetten, zou het nooit een prominente plek krijgen op televisie. Daarom hebben we in het begin ervoor gekozen om iets te maken wat larger than life is, in de hoop dat het zou lukken. Maar het grootse en theatrale staat het kleine niet in de weg, integendeel. Ik zie The Passion als een omlijsting van het paasverhaal, zoals een enorme kathedraal ook zo’n omlijsting kan zijn. Het gaat juist om dat hele kleine en herkenbare – volgens mij is dat juist het succes van The Passion: dat je je ermee kunt identificeren. We waren eens bezig met een van de minst dramatische momenten: het laatste avondmaal. Dat was geen scène die mij echt raakte. Totdat een acteur het zinnetje “Doe dit om aan mij te denken” ineens als een kwetsbare vraag stelde: “Willen jullie dit doen om aan mij te blijven denken?” Ik schoot vol, want toen pas snapte ik waarover het ging: het was een uitnodiging om een relatie aan te gaan.’
Wat heeft het produceren van The Passion met jouw eigen geloofsleven gedaan?
‘Het heeft het veel meer ontspannen gemaakt. Toen ik eraan begon, voelde ik de druk om het op een bepaalde goede manier te vertellen. Juist door het verhaal te vertellen met mensen die zichzelf niet als gelovig omschrijven, heb ik ontdekt dat het verhaal zoveel groter is dan alle christelijke kaders bij elkaar – kaders die wij mensen hebben bedacht. Het is ook veel genadiger dan wij voor onszelf of voor elkaar zijn. Door de jaren heen heb ik dat steeds meer ervaren. Ik blijf me verwonderen over hoe krachtig, gelaagd en in essentie wáár dit verhaal is, omdat ik zie wat de impact en zeggingskracht ervan is. Daarvan ben ik me elk jaar bewust, zowel tijdens het maakproces als de uiteindelijke presentatie. Ik vind het bijzonder dat ik me hiermee mag bezighouden. Er gebeurt altijd iets in contact met de mensen met wie we het samen maken. Iedereen die eraan meewerkt, ervaart het als een ongelooflijk bijzondere en verrijkende ervaring. Ik ben dankbaar dat dat altijd lukt – of dat nu in Nederland, Duitsland of Amerika is.’
Elze Riemer is godsdienstwetenschapper en journalist.