Rouwen om een baby

God is schepper van het leven, maar soms knapt dat leven al heel vroeg af, tijdens of net na de zwangerschap. Een loodzwaar leed voor ouders, dat voor hun naasten amper voor te stellen en mee te leven is. Wat maken zij door? En hoe kunnen ze gesteund worden?

Annemieke de Mare-Noort (39) is als relatie- en gezinstherapeut gespecialiseerd in het begeleiden van mensen die in de fase van gezinsvorming, zwangerschap of ouderschap tegen problemen aanlopen. Ze is getrouwd met Arjen en moeder van vier kinderen, onder wie een zoontje dat vijf uur na de bevalling overleed.

Koen en Sari hebben vorig jaar een kindje verloren, een maand na de bevalling. Ze hebben moeite om het leven weer vorm te geven. Hun relatie loopt niet lekker, beiden maken zich zorgen over hoe ze omgaan met hun dochter van vier en het lukt Sari niet om haar baan weer volledig op te pakken. Ze besluiten hulp te zoeken bij een therapeut.

Dit kleine voorbeeld illustreert iets van de enorme impact die het overlijden van een kind heeft. De wereld staat stil. De baby naar wie je zo verlangde of van wie je al zo genoot, is er niet meer. De dromen die je had, spatten als een zeepbel uit elkaar en maken plaats voor nare gevoelens. Was je eerst vol hoop en verwachting rond dit nieuwe leven, nu is dat alles weg. Je warme baby wordt een ijskoud hoopje mens, waaruit het leven verdwenen is.

Afhankelijk van of je er wel of niet op was voorbereid, ervaar je gevoelens van schrik, ongeloof, gelatenheid, ontkenning, boosheid, verdriet, angst, onmacht, schuld en trots. Waarom gebeurt dit bij ons? Hadden we het kunnen voorkomen? Hoe moet het nu verder? Het is niet eerlijk dat wij ons kind overleven. Dat kan niet de bedoeling zijn.

Het feit dat in onze maatschappij alles maakbaar lijkt te zijn, maakt het misschien nog wel extra wrang. Er is zo veel medische expertise beschikbaar: waarom is je baby dan toch overleden? Dat is onverteerbaar.

Verraad

Mensen ervaren het verlies van een baby vaak als een emotionele aardbeving. Na die aardbeving ziet het leven er anders uit. Alles krijgt een andere betekenis. Dat is bijvoorbeeld te merken aan vriendschappen en sociale contacten. Sommige contacten passen niet meer, andere worden intenser. Ook kan het zijn dat je jezelf niet meer herkent of dat je je leven helemaal opnieuw moet uitvinden.

Je wilt niet dat het verdriet weg is; dat voelt als verraad

Het is daarbij niet ongewoon dat mensen een bepaald verlangen naar ontroostbaarheid hebben. Want op het moment dat je getroost wordt, gaat het verdriet over en is het weg. En je wilt niet dat het weg is; dat voelt als verraad. Freud schrijft dat je verslaafd kunt raken aan je verdriet. Je wilt je verdriet niet opgeven, omdat het object van je verdriet je liefde is en die liefde wil je niet opgeven.

Vingerafdruk

Al deze gevoelens zijn normaal, ook het gevoel dat je niets voelt. En al deze gevoelens hebben bij ieder individu weer een eigen kleur. Het verdriet van ieder mens is uniek. Je kunt een reactie op verlies vergelijken met een vingerafdruk. Er zijn zeker gemeenschappelijke kenmerken, maar niemand heeft precies hetzelfde patroon.

In mijn praktijk gebruik ik het duale procesmodel van Stroebe en Schut, ontwikkeld aan de Universiteit van Utrecht. Dat model wordt goed beschreven in Herbergen van verlies van Riet Fiddelaers-Jaspers en Sabine Noten. Rouw is een persoonlijke vingerafdruk, schrijven zij. Iedereen rouwt op een andere manier en moet daar ook de tijd voor krijgen.

Het helpt niet om uitsluitend bezig te zijn met het verlies, maar ook niet om voortdurend weg te lopen voor de confrontatie met het verlies. Daarom is een ‘slingerbeweging’ daartussen noodzakelijk. Het doel is om de realiteit van het verlies én de realiteit van het veranderde leven aan te nemen. Die slingerbeweging kan ervoor zorgen dat je niet in je emoties verdrinkt maar ze ook niet verdringt. Maar daarvoor is er wel veel werk te doen op zowel emotioneel als praktisch gebied.

Was je eerst vol hoop en verwachting rond dit nieuwe leven, nu is dat alles weg. Je warme
baby wordt een ijskoud hoopje mens, waaruit het leven verdwenen is.
(Jakobking85/Pixabay.com)

Hechting

Wanneer een baby tijdens de zwangerschap of kort na de bevalling overlijdt, creëert dat een extra complicerende factor. Uit onderzoek is gebleken dat het moeilijk is om de liefde voor iemand die je niet gekend hebt een plek te geven. Rouw is de prijs die je betaalt voor gehechtheid, verbondenheid en liefde, maar hoe rouw je om iemand met wie je nog nauwelijks een band had?

Hier komt ook het verschil tussen mannen en vrouwen in hun omgang met verlies aan het oppervlak. De band tussen moeder en baby begint al tijdens de zwangerschap. Voor de vader is dat deels ook het geval, maar zijn band met de baby krijgt pas echt vorm na de geboorte. Die verschillende ‘hechtingsprocessen’ kunnen bij het loslaten andere gevoelens meebrengen. Dat betekent niet dat moeders meer verdriet hebben om het verlies van een baby dan vaders. Maar het verdriet is wel verschillend bij elk van de partners.

De dood van een baby drijft vaker wel dan niet mensen uit elkaar

Bij moeders speelt verder mee dat ze vaak last hebben van een verhoogde lichamelijke kwetsbaarheid door de zwangerschap en de bevalling en van een verhoogde emotionele kwetsbaarheid door de hormonen. Vaders voelen op hun beurt vaak een verhoogde verantwoordelijkheid rondom de zwangerschap en in de babytijd, vanwege de zorg voor hun partner en eventuele andere kinderen.

Voor zowel vaders als moeders geldt dat als er al een gezinsleven met andere kinderen is, het zwaar kan zijn om dat draaiend te moeten houden, terwijl je je handen vol hebt aan jezelf. Hoe begeleid je een kind dat zijn broertje of zusje heeft verloren? Kun je wel huilen waar je dochter van drie bij is? Mag je kind jou troosten?

Onder ogen

De dood van een baby trekt vaak ook een zware wissel op de relatie van de ouders. Het drijft vaker wel dan niet mensen uit elkaar. Mensen bezien elkaar opnieuw en denken: kunnen wij dit aan? Kun jij dit aan, of ik? Kan ik jouw verdriet er nog bij hebben?

Of een relatie in stand blijft, hangt af van factoren als: Zijn beide partners in staat om elkaars verdriet onder ogen te zien? Respecteren ze elkaars eigen manier van rouwen? En nemen ze er voldoende tijd voor?
Gelukkig blijken veel relaties ook sterker te kunnen worden door het grote verlies.

Rouwconcurrentie

Wanneer je rouwt, ben je vaak aangetast in je gevoel van veiligheid en vertrouwen. Het is dan erg belangrijk dat je kunt bouwen op anderen, zoals familieleden, vrienden, buren en collega’s. Het is mooi als mensen dicht bij je willen staan en samen met je willen optrekken in het rouwproces.

Daarbij is het erg belangrijk dat je als naaste vraagt wat rouwende ouders nodig hebben en wat hun wensen zijn. Vul liever niet in wat je denkt dat goed is, maar check of je plan ook echt passend is. Dat geldt voor de eerste tijd na het overlijden, maar zeker ook voor de tijd daarna. De behoeften van rouwende mensen kunnen van tijd tot tijd verschillen. Probeer niet in te kleuren hoe iets voor iemand zou kunnen voelen, maar sta open en luister naar hoe een rouwende ouder iets ervaart.

Probeer ouders ook niet te troosten door het gebruik van ‘rouwconcurrentie’, het vergelijken van rouwsituaties. Bijvoorbeeld: ‘Dat je zus is overleden, is natuurlijk veel erger dan dat je pasgeboren baby is overleden, want die kende je nog niet.’ Of: ‘Misschien maar beter dat je baby al tijdens de zwangerschap is overleden. Als je haar al een paar maanden had verzorgd, dan zou het veel moeilijker zijn.’

Oordeel verder niet over wat je aan de buitenkant ziet. Dat iemand lacht op een verjaardag wil nog niet zeggen dat diegene niet meer verdrietig is. En wanneer een man liever snel weer aan het werk gaat, wil dat niet zeggen dat hij wegloopt voor het verdriet. Al moet de belastbaarheid van rouwende mensen wel goed onderzocht worden door bedrijfsartsen. Rouwende mensen moeten beschermd worden tegen de druk van aan het werk moeten gaan. Ieder mens heeft een andere draagkracht.

Trots

Het verlies van een baby is ook na vele jaren nog voelbaar voor ouders. Je went misschien aan het feit dat je kind dood is, omdat je je baby inmiddels langer kent als dood kind dan als levend kind. Maar diep van binnen blijven de littekens. Je vergeet je kind nooit meer. Je baby is voor altijd in je hart. Vooral bij bijzondere gelegenheden, zoals feestdagen en familiebijeenkomsten, speelt die pijn weer op en is het gemis extra groot.

Sommige ouders willen er niet meer over praten. Anderen hebben veel contact met lotgenoten of praten er nog geregeld over met dierbaren. Weer anderen zouden er wel over willen praten, maar weten niet hoe ze dit kunnen vormgeven.

Ik merk zelf dat ouders vaak trots zijn op hun overleden kind en dat door de jaren heen zo blijven voelen. De baby is en blijft onderdeel van het gezin, ook al groeit hij of zij niet mee en zijn er steeds minder aanleidingen om over precies dit kind te praten. Zelf voel ik die trots altijd op het moment dat iemand vraagt hoeveel kinderen ik heb. Het noemen van zijn naam doet recht aan zijn bestaan, ook al is dat niet meer bij ons op aarde.

Verwarring

De manier waarop zorgverleners omgaan met het overlijden van een baby is erg veranderd ten opzichte van pak ‘m beet de jaren zeventig. Sommige moeders uit die tijd hebben hun kind bijvoorbeeld nooit vastgehouden of zelfs mogen zien na de bevalling.

Tegenwoordig is er voldoende aandacht voor ouders die een baby verliezen. Vooral vlak na het overlijden wordt er psychologische hulp aangeboden. Maar soms ontstaan er later moeilijkheden of problemen en ik merk dat mensen het dan toch moeilijk vinden om hulp te zoeken.

Uit onderzoek van Paul Boelen blijkt dat mensen die een duidelijk en positief beeld van hun karaktereigenschappen, doelen, wensen en waarden hebben, over het algemeen minder emotionele problemen ervaren tijdens het rouwproces dan mensen die eigenlijk niet goed weten wie ze zijn. Al geven de meeste mensen aan dat het verlies wel tot enige verwarring over de eigen identiteit leidde.

Het verlies van een baby roept ook existentiële vragen op

Soms kunnen gevoelens en reacties die normaal zijn tijdens het rouwproces zo intens worden en zo langdurig aanwezig zijn, dat iemand het gevoel heeft het niet meer te kunnen verdragen. Pathologische rouw noemt men dat. Vergelijk het met een eindeloos moeras waar je steeds dieper in vast komt te zitten. Eén van de risicofactoren voor pathologische rouw is het verliezen van een kind. In zulke situaties is de aandacht en zorg van familie en vrienden niet meer voldoende en is ook professionele begeleiding nodig.

Ik gun het ouders om op tijd hulp te zoeken wanneer ze merken dat ze dat nodig hebben. Soms kan het verhelderend en goed zijn om eens in gesprek te gaan met een professional die gespecialiseerd is in het omgaan met het verlies van een baby. Zoek samen uit hoe je ‘slingerbeweging’ werkt en bekijk wat zou kunnen helpen om je prettiger te voelen, ondanks het verdriet. Dat helpt ook om een helder beeld te krijgen van welke dingen je nastreeft en welke dingen je belangrijk vindt in je leven.

Beter

Het verlies van een baby roept ook existentiële vragen op. Mensen gaan meer nadenken over de zin van het leven. Waarom leef ik, waar geloof ik in, is er een God, een hogere macht? Wie ben ik en waarom ben ik hier op aarde?

In mijn praktijk zie ik mensen met diverse levensovertuigingen. Zelf heb ik veel troost gehad aan God, die er was toen mijn zoontje onverwacht overleed. Mijn relatie met God is beter geworden en ik heb gevoeld dat ik God nodig heb om mijn leven te kunnen leven zoals Hij het bedoeld heeft. Ik begrijp niet waarom juist ik mijn zoontje niet mag zien opgroeien. Tegelijk zie ik dat God me veel mooie kansen geeft en me sterker heeft gemaakt.

Webtips

• www.praktijkamare.nl
  Website van de praktijk van Annemieke de Mare-Noort.
• www.altijdeenkindtekort.nl
  Over zwanger worden na babysterfte, behorend bij het gelijknamige boek.
• www.lieve-engeltjes.nl
  Internetcontactgroep voor ouders of familieleden die getroffen zijn door het verlies van een baby.
• www.vook.nl
  Zelfhulporganisatie van ouders van een overleden kind. Biedt hulp voor lotgenotencontact, zowel individueel als in groepsverband.
• www.achterderegenboog.nl
  Biedt kinderen en jongeren hulp bij verliesverwerking.
• www.levamentum.nl
  Handige site waar veel boeken over rouw te bekijken en eventueel te bestellen zijn.

 

Leestips

Jeannette Rietberg in samenwerking met dr. Maria Pel, Altijd een kind te kort. Handboek bij zwangerschap na babysterfte, Amsterdam (Thoeris), 2013.

P.F. Thomése, Schaduwkind, 2008 (verschillende uitgaven beschikbaar).

Marianne Cuisinier, Als je baby sterft, Houten (Unieboek), 2002.

Kathy Beckers-Mansell, Kind van de toekomst. Verhalen over de impact van het verlies van een baby, Velp (Nieuwe Druk), 2013.

Filmtip

Return to zero (2014). Confronterende film over ouders van wie de baby aan het einde van de zwangerschap in de baarmoeder overlijdt. Het verlies heeft een grote impact op hun levens en hun relatie.

Luistertip

Joshua. Muziekalbum van de Nederlandse band Stonewashed. Zie ook www.youtube.com/watch?v=OCGmYo4im7E.