Kijk eens wat vaker in de spiegel

Ferdinand Bijzet | 18 maart 2017
  • Opinie
  • Thema-artikelen

Weet je wat hét kenmerk van een verslaafde is? Dat hij of zij vindt dat het wel meevalt. De ‘echte’ verslaafde is er vaak heilig van overtuigd dat hij of zij het niet is. Wat zegt dat over jou en mij? Wellicht denk je dat verslaving iets van anderen is, ver van jouw bed. Maar als ontkenning een kenmerk van verslaving is, hoe weet je dan of je zelf niet verslaafd bent?

Het is tegenwoordig niet gemakkelijk om het begrip verslaving precies te duiden. Het wordt zowel gebruikt voor de junk onder de brug als voor de man die te veel aan het werk is. De meest simpele en treffende definitie van verslaving is: ergens (gedrag) mee willen stoppen, maar het niet kunnen. De moeite met deze definitie is echter dat ze niet beschrijft wat de drijfveer achter het gedrag is. Daarom spreek ik persoonlijk van verslaving wanneer er in iemands leven een patroon is ontstaan waarbij hij of zij emotionele behoeften bevredigt met behulp van een middel of een gedraging. Kenmerkend voor dit patroon is dat de persoon geen controle meer heeft over dit gedrag en dat het gedrag negatieve gevolgen heeft.

Een prachtig voorbeeld hiervan zag ik in de televisieserie Van de straat, waarbij een gameverslaafde jongen vertelde dat hij excessief gamede omdat zijn vader hem verwaarloosde vanwege zijn nieuwe vriendin. De klacht van de vader was: ‘Hij zit de hele dag maar op zijn kamer!’ Maar toen de therapeut aan de jongen vroeg: ‘Waarom zit je op die kamer?’, antwoordde hij: ‘Omdat ik me eenzaam voel.’

In dit artikel wil ik verslaving als een spiegel gebruiken. Een spiegel voor jou en mij. Je kunt verslaving zien als iets wat ver van je af staat. Maar denk dan eens na over de volgende Bijbeltekst: ‘Immers, we weten dat ons oude bestaan met Hem gekruisigd is omdat er een einde moest komen aan ons zondige leven: we mochten niet langer slaven van de zonde zijn’ (Romeinen 6:6). Voor een christen zou verslaving geen ver-van-je-bedshow moeten zijn. Nee, een christen weet: ook ik was slaaf van de zonde.

Waterkelders

In de Bijbel komen we ons hedendaagse begrip verslaving niet tegen. Wel worden drie belangrijke begrippen genoemd die er alles mee te maken hebben: zonde, afgoderij en slaaf van de zonde zijn.

Een veelzeggende tekst hierover is Jeremia 2:13: ‘Twee wandaden heeft mijn volk begaan: het heeft mij verlaten, de bron van levend water, en het heeft waterkelders uitgehouwen, kelders vol scheuren, waarin het water niet blijft staan.’

Jeremia beschrijft in dit hoofdstuk hoe het volk Israël afgoden is gaan dienen. Ik vind dat altijd raar om te lezen. Als ik de prachtige beloften van God aan zijn volk lees, bijvoorbeeld in Deuteronomium 28, dan denk ik: waarom afgoden dienen? God belooft zegen en geeft die zegen ook echt, maar het volk zoekt zijn heil bij afgoden. Toch herken ik het in mijn leven. God wil de vervulling van mijn leven zijn, maar ik lijk zo gevoelig te zijn voor alles waar Hij mij voor waarschuwt.

Kun je je voorstellen dat je smartphone of je eetgedrag het vullen van een eigengemaakte waterkelder is?

Wanneer zoekt het volk de afgoden op? Als God uit beeld raakt en als mensen of het hele volk in de problemen raken. Ook dat vind ik herkenbaar: hoe ik ernaar kan neigen oplossingen buiten God om te zoeken. Jeremia noemt dat het uithakken van waterkelders vol met scheuren, waardoor het water niet blijft staan. Er blijft hooguit een beetje modderwater achter.

Water is één van de belangrijkste levensbehoeften. Water heb je nodig, anders sterf je. Jeremia zegt: als je je water (je levensgeluk, maar ook de oplossingen van je problemen) van de afgoden verwacht, kom je bedrogen uit. Jouw waterkelders houden het water niet vast. Je vindt je levensgeluk, je levensvervulling en de oplossing van je problemen alleen bij God, de bron van levend water.

Zelf heb ik veel gewerkt met mannen die verslaafd zijn aan porno. Deze beeldspraak van Jeremia past precies. Waar zijn deze mannen naar op zoek? Heel vaak gaat het om gelukkig voelen, eenzaamheid verdrijven, angst of afwijzing te lijf gaan, onvrede. Deze mannen zoeken hun oplossing in porno, maar meestal levert het niet meer op dan schaamte, schuld en diepere leegte. Het blijkt een kelder met scheuren te zijn.

Spiegel 1: welke waterkelders heb jij uitgehouwen?

Jeremia plaatst ons voor de vraag: welke waterkelders gebruik jij? Waar vind jij de antwoorden voor jouw problemen? Hoe ga jij om met pijn, afwijzing en leegte? Kun je je voorstellen dat je met je smartphone, je eetgedrag of de manier waarop je met je carrière en je werk omgaat een eigengemaakte waterkelder probeert te vullen?

Ik ken een directeur die zijn minderwaardigheidsgevoel opvult met overal de beste in zijn. Werk is zijn waterkelder geworden, maar zelfs aan de top is hij ongelukkig. Of neem die vrouw die zo negatief denkt over zichzelf dat ze zich volstopt met eten. Haar overgewicht is veiliger dan slank en zichtbaar zijn.

Welk gat vul jij? Je ontdekt het vaak pas als je ermee stopt. Ooit produceerde de EO een programma genaamd 40 dagen zonder seks. Arie Boomsma daagde jongeren uit om zich veertig dagen te onthouden van seks. Veel van de jongeren hadden op voorhand geen problemen met hun seksuele gedragingen, maar gedurende het programma merkten ze hoe afhankelijk ze van seks waren.

Spiegel 2: met welke gedragingen kun jij niet stoppen?

Kijk nu eens eerlijk naar jouw leven. Zijn er handelingen of dingen waar je eigenlijk mee wilde stoppen, maar die je nog steeds doet? Zie je hoe dichtbij verslaving komt?

Eén van de kenmerken van verslaving is je isoleren van anderen, de warmte buiten houden. (beeld Markus Pfaff/Shutterstock)

Eén van de kenmerken van verslaving is je isoleren van anderen, de warmte buiten houden. (beeld Markus Pfaff/Shutterstock)

Meestal komen we niet in de problemen door niet te stoppen. Daardoor is de urgentie niet zo groot om er wat aan te doen. De confrontatie met het verslaafde gedrag is dan ook niet zo groot. Maar welke gedraging in jouw leven zou je eigenlijk willen minderen? Denk aan eten, gamen, televisie of Netflix kijken, facebooken of met je smartphone bezig zijn. Rantsoeneer jezelf de komende twee weken eens. Wat gebeurt er?

Spiegel 3: ben jij eigenlijk niet ook een doe-het-zelver?

Verslaafden zijn doe-het-zelvers. Hulp vragen doen ze liever niet; ze behouden liever de illusie dat ze het zelf kunnen oplossen. Als ze hulp zoeken, is dat vaak pas na lang aandringen van de omgeving. Meestal gebeurt dat als hun partner of kinderen de relatie dreigen te verbreken. En zelfs dan bagatelliseren ze hun probleem. ‘Het valt wel mee. Als ik echt wil, kan ik wel stoppen. Ik heb eigenlijk geen hulp nodig.’

Jarenlange ervaring in hulpverlening en pastoraat heeft me geleerd dat dit doe-het-zelven niet alleen geldt voor verslaafden. Ik zie het overal om me heen. Op Facebook, Snapchat en Instagram ziet iedereen hoe geweldig het gaat, maar een beetje pastor of hulpverlener weet wel beter. Juist achter de mooie voorgevels schuilt veel verdriet en pijn. En niemand die het weet. Je durft wel over je geloofszekerheid praten, maar niet over je twijfels. Je durft wel te delen dat het in je gezin op rolletjes loopt, maar je praat niet over je angst voor de gameverslaving van je zoon. Je durft wel anderen advies te geven, maar zelf hulp vragen voor je obsessieve gedrag doe je niet.

Spiegel 4: isoleer jij je ook?

Een prachtig Bijbelgedeelte vind ik Prediker 4:9-11: ‘Je kunt beter met zijn tweeën dan alleen zijn. (…) Wanneer twee vrienden samen zijn en een van beiden valt, helpt de ander hem weer overeind, maar wie alleen is en ten val komt is beklagenswaardig, want hij heeft niemand die hem op de been helpt. Wanneer je bij elkaar slaapt, geef je warmte aan elkaar, maar hoe krijgt iemand die alleen slaapt het ooit warm? En iemand die alleen is kan zich niet verdedigen wanneer hij aangevallen wordt, maar met zijn tweeën houd je stand. Een koord dat uit drie strengen is gevlochten, is niet snel stuk te trekken.’

Prediker beschrijft een aantal situaties die voor de lezers toen heel herkenbaar waren: samen wandelen door ruig terrein, samen slapen onder de sterrenhemel (en dus in de koude nacht), samen op weg zijn door gevaarlijk gebied. De les van Prediker is: samen sta je sterk. Je helpt elkaar, beschermt elkaar en houdt elkaar warm.

Rantsoeneer jezelf de komende twee weken eens. Wat gebeurt er?

Verslaafden hebben meestal geen mensen die met hen oplopen. En als er mensen zijn die dat willen, dan houden ze hen op afstand. Ze hebben geen mensen die hen geestelijk verwarmen als ze door hun zonden ver van Gods warme genade zijn weggelopen en die voor hen strijden met gebed, bemoediging en praktische steun als ze het moeilijk hebben. Eén van de kenmerken van verslaving is je isoleren van anderen, de warmte buiten houden.

Leg Prediker 4 eens naast jouw leven, naast die gedragingen in jouw leven waar je moeilijk los van komt. Zijn er mensen die jou op weg helpen? Die voor je bidden als je het moeilijk hebt? Die voor je strijden als je je zwak voelt? Wie weet het wanneer jij worstelt? Of isoleer jij je ook?

In de spiegel kijken heeft meestal een doel. Je wilt zien hoe je eruitziet, zodat je op basis daarvan stappen kunt zetten, jezelf kunt opmaken. De vraag is: ben ik momenteel slaaf van iets anders dan Christus? Terwijl ik dit zo opschrijf, komen er tal van voorbeelden uit mijn leven voorbij waarvan ik denk: ik voel een bepaalde slavernij. Wat zie jij in de spiegel?

Wat kunnen we leren van deze spiegel van verslaving en wat kunnen we gebruiken om ons op te maken?

Les 1: openheid!

Er zou onder christenen nog meer een cultuur van kwetsbaarheid mogen ontstaan. Te vaak kijken we nog tegen elkaar op en denken we: die heeft daar vast geen last van. We delen wel de mooie dingen, maar niet onze worstelingen. Niet voor niets houden verslaafden hun verslaving liever geheim uit angst voor afwijzing. Maar zo zou het niet moeten zijn, hoor ik Paulus zeggen. Een cultuur van openheid en kwetsbaarheid ontstaat pas als we onze worstelingen meer en meer gaan delen. En het mooie is: daar kan iedereen zelf mee beginnen.

Les 2: accountability

Het Engelse begrip accountability betekent rekenschap afleggen. Denk aan Prediker 4: iemand in je leven hebben die voor je bidt en voor je vecht. Iemand die je bevraagt op je strijd en op je overwinning. En die meeknokt. Mijn wens is dat iedere christen één accountabilitypartner heeft. Een vriend(in) die voor je bidt en voor je vecht, zodat je niet blijft doe-het-zelven. Heb jij zo’n vriend(in)? Zo niet, zoek er één en wees er één!

Les 3: amputatie

In Matteüs 5:29-30 zegt de Heer Jezus heel radicaal dat als je hand of je oog je tot zonde verleidt, je deze moet afhakken of uitrukken. Amputeren zouden we nu zeggen. Dat doe je bij levensbedreigende situaties: liever amputeren dan sterven. Jezus maakt daarmee heel helder dat zonde levensbedreigend is. Doe wat je verleidt weg! De drugsverslaafde kan geen drugs meer aanraken, de roker kan nooit meer roken. Dat is radicaal amputeren.

Als we dat doortrekken naar onszelf, wat moet jij dan amputeren? Ik ken een man die zijn gezin vanwege zijn verslaving aan zijn werk zo verwaarloosde dat zijn vrouw hem op straat zette. Die wake-upcall zorgde ervoor dat hij besloot zijn carrière te amputeren.

Les 4: er is hoop

Vaak hoor je: eens verslaafd, altijd verslaafd. Gelukkig heb ik het anders gezien. Daarom wil ik afsluiten met een prachtige uitspraak van Paulus in 1 Korintiërs 6:9-11: ‘Ontuchtplegers noch afgodendienaars, overspeligen, schandknapen noch knapenschenders, dieven noch geldwolven, dronkaards, lasteraars noch uitbuiters zullen deelhebben aan het koninkrijk van God. Sommigen van u zijn dat ooit geweest, maar u bent gereinigd, u bent geheiligd, u bent rechtvaardig verklaard in de naam van de Heer Jezus Christus en door de Geest van onze God.’

Leestips

David J. Linden, Genot als kompas. Hoe ons brein maakt dat we vet voedsel, orgasmes, sporten, marihuana, wodka, leren en gokken zo prettig vinden, Amsterdam (Nieuwezijds), 2011.

Webtips

www.dehoop.org
De evangelische ggz-instelling De Hoop helpt kinderen, jongeren en volwassenen met psychiatrische problemen en verslavingsproblemen. De website bevat veel informatie over verslavingszorg, waaronder handvatten voor de rol van kerkelijke gemeenten in het voorkomen en aanpakken van problematisch drankgebruik onder gemeenteleden (zie www.dehoop.org/45727/rol-van-de-kerk-bij-alcoholgebruik).

www.purity4life.nl
Deze website bevat veel informatie over seksuele verslavingen.

Over de auteur
Ferdinand Bijzet

Ferdinand Bijzet is relatie- en gezinstherapeut en opleider, onder mee bij www.pppopleidingen.nl, een opleiding voor pastoraal werkers. Hij werkte jarenlang met porno- en seksverslaafden. De laatste jaren specialiseerde hij zich in het begeleiden van stellen die door een vertrouwenscrisis gaan. Daarvoor schreef hij het online-programma SAMEN (www.relatie-herstel.nl).

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Het mysterie van Jezus’ wonderen

Rolf Robbe
  • Beschouwing
  • Thema-artikelen
Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Voor wie meer wil ontdekken over: Wonderen

Peter Hommes
  • Reisbagage
  • Thema-artikelen

Reageer op dit bericht

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief