Via de zintuigen naar het hart
- Jeugdwerk
‘Ik hou toch ook van Jezus, waarom mag ik dan geen avondmaal vieren?’ Woest was mijn zoon toen hij niet mee mocht aan tafel. Zijn verontwaardiging heeft mij aan het denken gezet. En ik ben niet de enige. Waarom ontzeggen we kinderen eigenlijk deze gelegenheid om heiligheid, liefde en vergeving te ervaren?
Het avondmaal is naast een sacrament ook een ritueel en juist rituelen zijn voor kinderen heel belangrijk, in de eerste plaats vanwege het fysieke aspect. Om dat te kunnen begrijpen moeten we loskomen van onze cognitieve kijk op het avondmaal. Avondmaal vieren is een fysieke handeling die onze zintuigen aan het werk zet door fysieke materialen als brood en wijn.
Het fysieke aspect van geloven is voor kinderen erg belangrijk. De bekende christelijke pedagoog Wim ter Horst formuleert een gulden regel voor de (geloofs)opvoeding: ‘Er komt niets in het hart wat niet eerst in de zinnen [zintuigen, IP] en in het ik is geweest.’ Het geloof komt niet in je hart als je er van een afstandje naar kijkt. Daar heb je je zintuigen voor nodig. Opvoeding kan niet zonder het fysieke (aanraking, voedsel, voelen) en geloofsopvoeding ook niet.
Herhaling
Het belang van rituelen zit, naast het fysieke, ook in de kracht van herhaling. Het leven van kinderen wordt gevormd door tal van rituelen: een slaapliedje bij het naar bed gaan, de juf een hand geven als je de klas binnenkomt, enzovoort. Deze rituelen hebben betekenis voor een kind, ook al kunnen ze die betekenis zelf nog niet verwoorden. Het is de kracht van herhaling en herkenbaarheid.
Welke betekenis er dan ontstaat,
is Gods mysterie
Ook de geloofsopvoeding geven we vorm aan de hand van rituelen: we bidden met onze baby’s en peuters, ook al hebben ze nog geen besef van het bestaan van God. We nemen ze mee naar de kerk, ook al snappen ze nog niets van het concept gemeenschap. Die herhaling vormt een raamwerk voor de geloofsopvoeding.
Heiligheid
Maar zo’n ritueel als het avondmaal, heeft dat kinderen wel iets te zeggen? De uitleg van het formulier zullen ze niet begrijpen. Het is voor mij echter de vraag of dat nodig is. Betekenis is iets dynamisch. Betekenis ontstaat op het moment dat een mens met verlangen, een handeling en een gevende God samenkomen. Welke betekenis er dan ontstaat, is Gods mysterie.
Degenen die dit graag wat concreter willen, kunnen denken aan een ervaring van heiligheid (er gebeurt iets heiligs en ik hoor erbij), liefde, gemeenschap, vergeving, aanvaarding. Het avondmaal is een van de belangrijkste christelijke rituelen en is door Jezus zelf gegeven. Waarom zouden we kinderen dat onthouden?
Voorwaarden
Wij zijn gewend om bepaalde voorwaarden te koppelen aan het avondmaal: begrip, geloof, een persoonlijke keuze. Je moet het eerst begrijpen en geloven voor je eraan mag deelnemen. Ik denk dat we die voorwaarden los moeten laten. Het avondmaal is bij uitstek het sacrament van de onvoorwaardelijke liefde.
Begrip en geloof komen juist met het proeven
Begrip en geloof komen juist met het proeven. Met het deelnemen komen vanzelf de vragen. Dat is zo mooi aan de Joodse sedermaaltijd. Tijdens het eten vragen de kinderen: waarom eten we vandaag matzes? De ouders leggen dit uit en zo ontstaat inzicht in de symboliek van die maaltijd. Op dezelfde manier kunnen kinderen ook groeien in hun begrip van het heilig avondmaal door eraan deel te nemen. Kinderen laten meevieren betekent dat je hen inwijdt in de betekenissen. Je geeft hen binnen de dragende kring van de gemeenschap in handen van de heilige Geest, die het avondmaal kan gebruiken om tot hen te spreken.
Niet serieus
Wat betekent het voor een kind of tiener als het geen avondmaal mag vieren? De boodschap is dan: jij moet eerst ergens aan voldoen, we kunnen jouw geloof nog niet serieus nemen. Dat vind ik erg, omdat ik kinderen wel als gelovigen zie. Gelovigen die net als ik, met vallen en opstaan, zoekend hun weg vinden in het leven met God. Spreek met kinderen en je vindt er net zo veel vertrouwen, twijfel en geloof als bij volwassenen.
Denk in dat kader ook aan het zondagse kinderwerk: de insteek daarvan is goed, maar het heeft als neveneffect dat we een deel van de gemeente wegsturen om een eigen programma te volgen, zodat wij rustig ‘ons eigen ding kunnen doen’. De gemeenschap die we vieren aan het avondmaal is van de volwassenen en daar horen kinderen niet bij.
Eeltlaag
Een ander effect is dat je kinderen geloofservaringen ontneemt. Het landt niet in je hart als je ergens alleen van een afstandje naar kijkt. Dat zorgt er op den duur voor dat ze die geloofservaringen ook niet meer verwachten in de kerk. Ter Horst schrijft: ‘Kinderen hebben nog de behoefte om met zinnen, ik en hart iets te beleven van de aanwezigheid van de Heilige. Als dat een aantal keren niet gebeurt en ze zitten zich maar wat te vervelen, dan vormen ze om hun hart een eeltlaag.’ Wat zou ik dat graag willen voorkomen.
Agenda
20-26 juli: New Wine Zomerconferentie in Liempde. Zie voor het jongerenprogramma next.new-wine.nl.
27 juli-3 augustus: Teenstreet. TeenStreet is een jaarlijkse internationale christelijke conferentie voor tieners. Zie www.om.org/teenstreet/nl_NL.
Media/tips
Het thema leeft. Het Praktijkcentrum krijgt vragen uit kerken en geeft ook begeleiding aan kerken om de gemeente en de kinderen voor te bereiden op het vieren van het heilig avondmaal met kinderen. Wil je als gemeente ook begeleiding of wil je reageren op dit artikel, neem dan contact op via info@praktijkcentrum.org.
OnderWeg maakte in 2016 een themanummer over het avondmaal (jaargang 2 nummer 23 (10 december 2016)). In dit nummer werd ook ruim aandacht besteed aan de rol van kinderen en tieners bij het avondmaal, onder meer in het artikel van Peter Sinia, die promoveerde op dit onderwerp (zie www.onderwegonline.nl/8310-kinderen-aan-de-tafel-van-de-heer).
Ook de rubriek Jeugdwerk schreef al eerder over avondmaal met kinderen, zie www.onderwegonline.nl/12088-avondmaal-met-kinderen.
Met bijdragen van Anko Oussoren (adviseur Praktijkcentrum) en Paul Smit (jeugdwerkadviseur NGK Jeugdwerk).
Ingrid Plantinga is adviseur bij KerkPunt.