Als lezen niet meevalt

Freddy Gerkema | 2014-10-04
  • Jaargang 58
  • nummer 18
Hoe hoog is de drempel om de Bijbel te lezen als Nederlands je tweede taal is? Of hoe lastig is het om woorden en zinnen te vatten als je dyslectisch bent? De Bijbel in Gewone Taal (BGT) werd voor publicatie uitgeprobeerd door gedetineerden, scholieren, allochtonen en dyslectici. Opbouw en De Reformatie verzamelden vier reacties.

Ype Viersen werkt meer dan 20 jaar als predikant in het justitiepastoraat. Tot voor kort was dat in Haarlem, waar hij met een groepje gedetineerden de Bijbel las, vaak Groot Nieuws. Viersen: 'Een groot deel van de gedetineerden leest weinig tot niets. Een stripboek, dat lukt nog wel dankzij de plaatjes. Maar ze hebben nauwelijks leesonderwijs gehad of worstelen met dyslexie. In zo'n klimaat is het een hele stap om de Bijbel te gaan lezen. Toch hebben ze er wel interesse voor. Ze zoeken naar houvast in een tijd waarin bijna alles onzeker is geworden.'
Viersen vertelt dat ze de proefteksten van de BGT in een groepje vaneen man of tien hardop lazen. 'Dan hoorde je aan het lezen dat ze op een gegeven moment alleen nog maar woorden en zinnen lazen, zonder dat de inhoud werkelijk doordrong. Je merkte ook dat het ene bijbelgedeelte veel lastiger is dan het andere. Concrete verhalen of gelijkenissen zijn het beste. Iets als de “liefde van God” voelen ze aan als je het verhaal van de verloren zoon leest.'
De justitiepredikant voegt eraan toe dat de psalmen ook heel dichtbij komen, omdat ze vaak herkenbaar zijn vanuit het eigen weerbarstige leven. 'We lazen er een paar uit de proefbundel, zoals Psalm 1 en 23. Het aardige is dat gedetineerden, die afkomstig waren uit Suriname of de Antillen, deze psalmen in hun jeugd soms uit hun hoofd hadden geleerd. Als we ze samen lazen en bespraken, dan merkte je dat de inhoud voor hen begon te leven.'
Op de vraag of de BGT de gedetineerden hielp bij het lezen, is Viersen ronduit positief. En dat over de hele linie. 'Of je nu een psalm leest, een stukje uit de evangeliën of een passage uit een brief van Paulus, met de BGT gaat het lezen en begrijpen bijna altijd soepeler.'
Wat los daarvan heel aardig was aan het 'proefleesproject', was dat gedetineerden het een hele eer vonden om mee te doen en trots waren dat er gevraagd werd naar hun mening over de BGT, vertelt Viersen. 'Dat gaf ze een stukje eigenwaarde.'

Doorsteken
Egbert Lamberink raakte een paar jaar geleden ook betrokken bij het BGT- vertaalproject. 'Ze zochten nog iemand die de proefteksten van de BGT wilde uittesten met vmbo-klas-sen en dat wilde ik, als godsdienst-docent op een vmbo-afdeling van het Greijdanus College in Zwolle, graag eens proberen. Het lezen van teksten valt niet mee voor de meeste jongeren die ik dagelijks om me heen heb. Dat geldt zeker voor de Bijbel. En juist dan zie je hoe belangrijk het is dat de vertaling zelf niet het struikelblok wordt.'
Lamberink is positief over de BGT en noemt de korte zinnen, het eenvoudiger woordgebruik en de tussenkopjes een echte hulp bij het lezen.
Dat merkt hij ook als er wordt doorgepraat over de gelezen tekst. 'Je hoort dat ze direct bij de inhoud zitten van wat ze gelezen hebben. Je hoeft dus niet zo lang bezig te zijn met wat er staat, maar kunt direct doorsteken naar de betekenis van zo’n gedeelte.'
Lamberink zal de BGT zelf ook gaan lezen. 'Het is voor mij wel echt een vertaling erbij, naast bijvoorbeeld de NBV. Maar ik ben benieuwd, want ik heb gemerkt dat ik door de heel eigen vertaalbenadering meer dan eens verrast ben door de BGT. “Hé, staat dát er?” dacht ik dan. Ik ben ook benieuwd naar boeken als Spreuken en Job. Zou het kunnen dat door het basale taalgebruik de kleur van de tekst fletser wordt en dat het eigene van de afzonderlijke spreuken minder uit de verf komt?'

Brainstormen
Boeiend is de ervaring van Janneke de Blois. Zij werkt al jaren samen met haar man in het bijbelvertaalwerk en heeft vanuit ICF Gouda de BGT-proefteksten gelezen met allochtonen uit Birma en Zuid-Amerika. Dat gaf een heel bijzondere combinatie van samen optrekken, oefening van de leesvaardigheid en geloofsopbouw.
'Nederlands is natuurlijk hun tweede taal en juist dan merk je dat de BGT van alle bijbelvertalingen het meest de taal van het gewone leven raakt. Ze kwamen ook heel graag en zagen weer uit naar een volgende keer.' De Blois vertelt van een Birmees uit Oldenzaal, die in Gouda een bijeenkomst meemaakte. Als er zo'n soort groep in Oldenzaal zou zijn, zou hij direct meedoen.
Volgens De Blois geeft de komst van de BGT gemeenten nieuwe mogelijkheden, niet alleen onder allochtonen, maar breder. 'Je zou gewoon eens met een aantal mensen moeten gaan brainstormen waar de kansen liggen met de BGT. Het mooie vind ik dat je als plaatselijke kerken in dit soort projecten zo goed kunt samenwerken. De verschijning van de BGT geeft de kerken dus volop nieuwe kansen.'

Engels
Na wat te hebben gelezen in de proefbundel van de BGT stuurde Tamara Moorlag – 29 jaar, getrouwd, twee kinderen – spontaan een e-mail naar de vertalers met haar reactie. 'Ik ben altijd met het geloof en de Bijbel opgegroeid en al vrij jong heb ik belijdenis gedaan van mijn geloof. Maar bijbellezen is altijd een obstakel geweest doordat ik dyslectisch ben. Ik wil wel uit de Bijbel lezen, maar de taal spreekt mij niet aan. Ik weet niet wat ik lees. Ik ben nu in het boekje aan het lezen van de BGT. Wat word ik hier blij van! Ik begrijp waar de teksten over gaan. Ik haak niet bij de eerste zinnen af, maar kan zo een heel hoofdstuk uitlezen. Met deze mail wil ik dit graag delen en iedereen bedanken die zich inzet om deze vertaling te maken. Ik dank God!'
Voor Tamara Moorlag was deze vertaling een verademing. 'Ik heb altijd al last gehad van dyslexie, waardoor ik vaak hard moest werken voor resultaten die anderen zonder veel moeite haalden. Ik vind het lastig om vanuit woorden en zinnen de inhoud van de tekst te pakken te krijgen. Misschien is het te vergelijken met het lezen van een Engels boek, als je die taal lastig vindt.'
Bij het bijbellezen liep Moorlag vaak vast in de lange zinnen en dat gaf een steeds hogere drempel om weer opnieuw te beginnen. 'Ik dacht vaak: God is er toch voor iedereen? Waarom is het voor mij dan zo moeilijk?' Soms lukte het wel om bijbelverhalen langs andere wegen te leren kennen, zoals luisterend naar het boek Ester in de Bijbel Tapes. Dat het een soort hoorspel was, hielp nog een extra om de verhaallijn te volgen. Maar nu is ze dus heel blij dat de Bijbel voor haar een stuk toegankelijker is geworden.

Drs. Freddy Gerkema is predikant van de NGK Amersfoort-Noord en lid van de redactie van Opbouw.

Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief