Ambassadeurs van de psalmen
Nels Fahner | 2014-11-15
De psalmen op popmuziek zetten, met hoogwaardige nieuwe teksten, dat was de missie van Psalmen voor Nu,
een groep dichters, componisten en hebraïsten. Na twaalf jaar is het project afgerond. De laatste dubbel-cd,
Compleet gelukkig , kwam op 1 november uit. Een gesprek met de makers.- Jaargang 58
- nummer 21
‘Terugkijkend is Psalmen voor Nu het project van mijn leven’, zegt dichter en componist Sergej Visser. ‘Ik heb veel geleerd over de Bijbel en over hoe het Hebreeuws werkt.’
Visser was vanaf 2003 betrokken bij Psalmen voor Nu, dat tot nu toe ruim 50.000 exemplaren van de eerdere negen cd’s heeft verkocht. ‘Het was in veel opzichten een bijzonder project. We hebben in twaalf jaar tijd bijna tweehonderd keer vergaderd. Dat was heel intensief. Telkens terug naar de tekentafel met je muziek en teksten, en dan met de hebraïsten erbij, die heel gedegen en diep commentaar gaven.’ Eén van de dingen die hij geleerd heeft, zegt Visser, is dat popmuziek een prima hedendaags vehikel voor psalmen kan zijn. ‘Gisteren gaven we een huiskamerconcert. We speelden Psalm 83. Dat is een wraakpsalm, over volken die God weleens een lesje zal leren. Na deze zomer, met al het geweld in het Midden-Oosten, klinkt zo’n psalm meteen actueel. De psalmen worden als het ware herladen door de omstandigheden.’
Cryptisch
Psalmen voor Nu heeft een heel arsenaal aan liederen opgeleverd en met de nieuwe dubbel-cd is de reeks volledig. Visser: ‘Onze zorg was dat we met de restjes zouden overblijven. De verrassing is dat dat niet is gebeurd. Er waren een paar teksten die heel lang tijd nodig hadden om te rijpen, maar dat zijn uiteindelijk sterke nummers geworden. Dit is één van onze sterkste cd’s geworden.’
Psalm 51 is in de ogen van Visser bijvoorbeeld prachtig geworden. ‘Het is een biechtpsalm. Je moet daar echt doorheen. Mensen maken er natuurlijk een puinhoop van. Als je daarmee dan terug naar God kunt met oude woorden, dan is dat prachtig. Psalm 139 is in z’n geheel ook mooi; we kennen eigenlijk alleen maar fragmenten daarvan. En Psalm 104, een scheppingspsalm, is in zijn grootsheid adembenemend.’
Eén van de langste teksten van het nieuwe album is die van Psalm 68. Volgens dichter Len Borgdorff een pittige kluif. ‘De tekst is lang, cryptisch. Het is de psalm waar ik het allerlangste mee bezig ben geweest.’
Borgdorff heeft met heel veel plezier aan Psalmen voor Nu meegewerkt. ‘Er zijn mooie dingen tot stand gebracht. Wat dat betreft was het zeker geslaagd. In mijn kerk is een aparte Psalmen voor Nu-groep gekomen, in een kerk in Amsterdam hadden ze pas een Psalmen voor Nu-dag en in de Nieuwe Kerk in Utrecht wordt vrijwel wekelijks uit Psalmen voor Nu gezongen. Dat is wat we wilden. De psalmen zijn in bepaalde geledingen van de kerk teruggekomen.’
Ramvast
Is er zoiets als een typisch Psalmen voor Nu-sound? ‘Het lijkt er wel op’, zegt Roeland Smith, componist en tekstdichter van onder meer Psalm 65 op het nieuwe album. ‘Een paar jaar geleden las ik een recensie waarin een cd werd getypeerd als “Psalmen voor nu-achtig”. Er is dus blijkbaar een soort referentiekader ontstaan. Producer Minco Eggersman is een bekend indie producer, ook in de seculiere wereld. Hij brengt een heel eigen sound met zich mee, met aandacht voor warme en lage klanken.’ Smith maakt een vergelijking met de liedjes van Boudewijn de Groot. ‘Het zijn flinke stukken tekst, dus dat vraagt om een vertellende manier van arrangeren.’
Wie de albums van Psalmen voor Nu beluistert, valt op dat de stemmen vrij bescheiden zijn, alledaags bijna. Je mist soms het majestueuze geluid van een soulzangeres die de ruimte vult. Sergej Visser: ‘We hebben van meet af aan duidelijk gesteld: we gaan geen psalmen overslaan en we gaan niet voor de gebaande paden. Dus niet in zee met de grote namen die ramvast in het veilige midden van het christelijke wereldje zitten. De psalmen zitten niet in het midden, die zijn vol extremen. Als je daar een al te gladde zanger op zet, wordt het te geschoold, te gelikt. Wij hebben altijd naar de psalm gekeken. En dan kom je bij een karakterstem uit, en niet bij een professionele stem. Dat zijn allemaal muzikale en artistieke keuzes.’
Len Borgdorff constateert dat de cd’s belangrijker zijn geworden dan aan het begin van het project: ‘Maar de cd’s zijn niet het eindproduct van het project, dat is de bladmuziek. De cd’s zijn eerst en vooral bedoeld om te leren meezingen.’
In het Nieuwe Liedboek zijn zeven Psalmen voor Nu opgenomen. Is dat weinig? Visser maakt het niet zoveel uit, al heeft de keuze van de nummers hem wel verrast. ‘Dat Psalm 84 en 130 geselecteerd werden, kon je zien aankomen. De rest was een verrassing voor ons. Als we zelf hadden mogen selecteren, hadden we gekozen uit de 35 à 40 nummers die makkelijk meezingbaar zijn. Maar we zijn natuurlijk blij dat we erin staan.’
Huilen
Bij het begin van het project in 2003 kopte De Telegraaf: ‘Popmuziek moet psalmen redden’. Is dat gelukt, na twaalf jaar? Visser: ‘Onzin natuurlijk, die kop. De psalmen hoeven echt niet gered worden, die redden zichzelf wel. Jongeren hebben echter niets met psalmen zolang ze niet in hun referentiekader passen.’ De Geneefse melodieën verschillen nogal van wat tieners zelf op hun kamer draaien. Is het Psalmen voor Nu gelukt om die kloof te dichten? ‘Het is muziek die ze niet zouden uitzetten', zegt Visser. ‘Het is ook niet meteen herkenbaar als christelijk of te lief, dus wat dat betreft wel hedendaags. Maar Psalmen voor Nu is niet per se op tieners gericht. Het doel was dat de psalmen gezongen werden, ook door jongeren. Op workshops zien we dat dat zo is. In die zin is het project geslaagd.’
Componist Roeland Smith: ‘De psalmen worden nu in jeugdbands gespeeld. Dat kon vroeger niet, een psalm op een gitaar, die muziek was er niet.’
Andersom wekken de Psalmen voor Nu ook weer belangstelling voor de onberijmde psalmen, vertelt hij. ‘Er kwam pas een moeder van een jongen van een jaar of zestien naar me toe. Hij had het thuis over Psalm 6 gehad, bij ons berijmd als “Ik lig in bed, mijn kussen nat te huilen”. Hij kon niet geloven dat dat zo in de Bijbel staat. In de nieuwe taal kwam het binnen en was de tekst blijkbaar goed invoelbaar. Dat bonkige, dat directe past ergens ook wel goed bij het Hebreeuws.’
Huiskamer
Is de aandacht voor Psalmen voor Nu de laatste tijd gegroeid of juist een beetje afgenomen door concurrentie van Sela, Taizé en Iona? Smith: ‘Ik denk dat de aandacht voor Psalmen voor Nu is verkleind én gegroeid. Er is bijvoorbeeld veel aandacht voor de huiskamerconcerten.’ Sinds maart toeren de musici van Psalmen voor Nu door Nederland met een serie huiskamerconcerten à 450 euro per keer, exclusief reiskosten. Ze worden grif geboekt.
‘We spelen elke week wel ergens. In cafeetjes, maar ook in kerkzaaltjes’, zegt Smith. ‘We vertellen wat over de achtergronden van de psalmen. Dat slaat aan en mensen nemen na afloop graag een cd mee.’
‘Ik denk dat de aandacht voor Psalmen voor Nu is verkleind
én gegroeid’
Ambassadeurs voor de psalmen, zo zou je het team van Psalmen voor Nu kunnen omschrijven. Wat dat betreft zijn de musici, dichters en theologen geslaagd in hun missie en is de afronding van het project zeker geen eindpunt.
Sergej Visser is blij dat Psalmen voor Nu nieuwe aandacht voor de psalmen heeft gegenereerd en dat blijft doen. ‘Het heeft gevolgen gehad voor andere projecten, zoals The Psalm Project en Schrijvers voor Gerechtigheid. Dat is mooi, maar het zijn allemaal bijeffecten. De doelstelling van Rien van den Berg, de initiatiefnemer, was dat in zijn eigen kerk de psalmen weer werden gezongen, in een nieuwe vorm. En in die opzet zijn we meer dan geslaagd.’
Nels Fahner is freelance journalist en redacteur van Christelijk Weekblad, dat dit artikel al eerder plaatste.